- Zoliansanga Tlau
“Hmangaihnain a dawh thei a, ngil a nei bawk thin…engkim a tuar hram hram a, engkim a ring a, engkim a tuar chhuak thin” ti-a tirhkoh Paula’n a lo sawi hi a dik tak zet a ni ang. Hmangaih Pathian paw’n a hmangaih mihringte tan he khawvelah hrehawm tuar huamin a lo kal a. A hmangaih mihringte tan engkim chân leh tawrh a pawisak lohna chuan a tawpah phei chuan a thih phah hial a nih kha!
Hmangaihna zûna uâite chuan an ngawih bo pui mai thei lo va, an utawk tûr vawn ringawt thei hek lo. Chuti a hnehin thiltihah rah neiin an nunah a lang chhuak a, an nun hmangin an puang chhuak zawk thin. Hmangaihna ropui puan chhuah nan chuan eng hmanrua pawh an hmang thei ang. William Shakespeare-a play ‘Hamlet’-ah khan Polonia’n “Hmangaihna hi zawng mihring hi a hneh leh lutuk a, tum loh loh hi kan thlen phah thei reng a nia” a lo tih nghe nghe kha.
Hmangaihna hian khawvel literature – ah hian hnuhma a nei tam hle a. A bikin nula leh tlangval inkara hmangaihna hian a nei tam zual deuh mai thei. Mizo thu leh hla tihausatu pawh he hmangaihna hi a ni ti ila kan sawi sual awm lo ve. Chuvang chuan hmangaihna hi thu leh hla tihausatu a ni kan tithei ang.
Hmangaihna tuipui zauah chuan tlangval duhawm tak mai F. Biakhnûna pawh a pil riai riai a. A thinlung luahtu nula a tawng ta, a hmangaih em em a, atan eng pawh tih a huam a ni. Chu nula a hmangaih thamampuii te inah chuan a lêng deuh reng mai thin a. A hmangaihna tivul zel turin an college kalna lah a lo inang leh zel bawk nen, engkim chu a nuamin a rem vêl vek a ni ber. Mahse, inhmu reng tura dâltu a awm tlat mai a chu chu ‘partition wall’ a ni. A aia thamampuii a pâwl san zawk avang chuan phu lo tihna te pawh a nei rum rum thin a ni awm e. Chutah central sawrkar hna lian chelh mêk “Cho loh val” chuan a lungdi chu a lo hêl ve sek bawk nen, a tan chuan khawvel chu hlauhthawnna hlirin a khat a ni ber.
A tawpa tawpah chuan thutlûkna khirh leh hrehawm tak a siam a ngai ta. A lungdi hmangaih em em thamampuii chu a tan vana rah ang niin a hria a, a insit a, a inten a, rethei a inti ngawih ngawih a. Chuvang chuan tlangval hausa nen hlim taka awm dun turin a hmangaihna avang chuan kiansan mai a tum ta a. “KA KIANG MAI TA’NG E” tiin huphurh takin a kal kiang ta a ni.
‘Kiang Mai Ta’ng E’ tih hla lungchhiatthlak tak mai hi F. Biaknuna’n PC Lalhmunmawii a phuah tir a ni a, kum 1982 kum-a a phuah a ni. A thluk hi PC Lalhmunmawii phalna thlapin F. Biakhnûna’n CH. Malsawma a siam tir a ni a. ‘Hneh Theih Loh Nun Ka Nei’ tih hla hi Lalruali phuah a ni a, a thluk erawh Rokunga siam a ni thung ang deuh hi a nih chu.
‘Kiang Mai Ta’ng E’ tih hla hi CH. Malsawma phuah angin hriat a ni fo va; a famkim tawk lo deuh. CH. Malsawma tih mualpho ka tumna lam a ni lo va, thu dik tarlan ka duh vang zawk a ni. CH. Malsawma (Ka nu Dini pasal hmasa) fapa, u Zaia (Zaihmingthanga, Haulawng khua) saw ka cousin a ni a, a nu leh ka nu unau an ni. Chutiang taka inchhung hnai chu kan ni.
He hla hi a thu thenkhat tih danglam a awm a; mahse, a phuahtu ngeiin a dik zawk min hrilh dan ka’n tarlang ang e:
KIANG MAI TA’NG E
1) Lungrukah tinkim ka han dâwn a,
Nang nen len dun a rem lo;
Phuloh di chhai reng ai chuanin e,
Suihlung dam lo mah ila,
Ka kiang mai ta’ng e.
2) Suihlung zawng a lêng ngei ang,
Di ngaihlai engtin bâng I maw;
Mahse, lunglên tuar zir mai nang e,
Min dem lo la thamampui,
Ka kiang mai ta’ng e.
3) Zankhua tlai a in rûn kâiin e,
Cho loh valin maw chhai che; (Cho loh val I maw ka chhai)
Suihlung mâwlin âw ka tuar thiam lo,
Kiang mai ta’ng e, thamampui,
Ka tling lo a ni.
4) Nghilh zawng (theih) a har dâwn thin ngei e maw,
Duhte’n tang nêm pawm lai ni,
Mahse, tunah tleidang I pawm tur,
Tuar zawng a har dâwn ngei e,
Ka kiang mai ta’ng e.
A chunga ka kual khung khi tuna mite hriat dan leh a sâ tute sak dan a ni a. A phuahtu PC Lalhmunmawii phuah dana sak zel theih nise a duhawm hle.
*(He hla phuahtu PC Lalhmunmawii hi tunah Bethel veng Mamit-ah, a pasal leh a fate nen an cheng mek a ni.)*