THLIRTU – ZPM VERSUS TITHEITU – ZPM

  • Zoliansanga Tlau

Tum khat field sirah thuin inkhel (football) kan en a, kan zinga pakhat inkhel ngai lo leh, a taksa en reng reng pawha tlan chak thei lo tur mi pakhat hian, “A va nep ve, tlan chak deuh se la chu, a pet goal mai tur. Kei ni ila ka pet goal chiang ngawt ang” a ti a, kan awih lo lutuk chu kan nui ham ham nghe nghe a ni. Thlirtu nih hi chu a awlin a harsa hran lo a ni ang, titheitu nihna dinhmuna han din chiah hian thlirtu kan nih laia “chutiang chuan ka ti ang” kan tihte kha a lo awlai lo hle tih kan hre chauh thin. Hei hian thlirtu leh titheitu nihna dinhmun danglam zia a tarlang ang.

Congress, MNF sawrkar kan lo hrawn tawh a, Pu Thenphunga sawrkar kan hrawn tawh bawk. Pu Thenphunga sawrkar kan hrawn rei lo kha chu a pawi ngawt mai. Term tam tak han sawrkar se, an thil tih tum tha tak takte kha han tihlawtling vek hman bawk se la chu, Mizoram hmel a danglam dawr ang maw le. Congress leh MNF te’n duh aia rei sawrkarna fawng vuan tura mipuite’n kan siam kha a pawi ngawt mai. Thil ropui leh tha tak tak an tih kan hre lo emaw kan haider emaw tihna ni chuang lo mah se, an sawrkar rei ang huin Mizoram hmasawnna tur kawnga hnathawh tur awm leh tih tur awm chungchangah hna an thawk nep em mai! ZPM sawrkar hmaa MNF sawrkar-te khan Minister leh MLA lehkha thiam tak tak an nei a. Kan beisei a lo san tehlul nen Politics hlui bawk min hlui leh a. An pu ber lahin a ze ngai bawk chhuahin tawngkam thiam takin dawt a la sawi zuah zuah reng lehnghal a. Bei an tidawng ngawih ngawih a ni ber. Khatiang khan kal reng phei ila chu thalaite zingah helna a chhuah vat ka ring hial a; mahse, kan biak Pathian nung, kan tihna avanga thleng lo chauh a ni hial mai thei. A chhan chu induhsakna uchhuak tak te, mahni party mi leh sa chauh vulh leh ngaihsak te, eirukna leh hlemhletna hluar viau te, a tling te aia a tling lo zawk duhsakna te, ram hmangaihna hmaikawr vuaha lehchanna te, mipui ngaih pawimawh tawk lohna te, sum ringawt buaipuina te, mahni tanghma haina leh hmasialna te kha a tha lo vin a rapthlak em atin a ni.

Kum 2023, kum tawp lam atangin ZPM a sawrkar chho ve ta a. Zoram mipuiin beiseina sang tak nen kan thlir a, inthlan hmaa an au hla te, an thil tum te pawh kan la hriat reng ka ring. He sawrkar ‘kalphung thar’ hian an sawrkar hnuah thil tha tlem a zawng chu a ti ve tawh a. Amaherawhchu, an thusawi an um pha lo tan lek lekin ka hria. Inremchem sawi reng siin thil tul lutuk ni loah sum chhuahna tur an ruahman leh lawi a. Chief Minister Pu Lalduhoma hi chu eirukna leh hlemhletna chungchangah chuan Zoram mipuiin kan ring tawk viau rih a. A finna pawh ram tan a tha ang tih kan ring niin alang; mahse, an party mi leh sa leh Minister leh MLA thenkhatte hi a enkawla a vil that loh chuan an hma hun atan a pawi thei ang. Politics hri chhiain a chiah tawh hnu deuh vek kan nih avangin ram hmangaihna hmaikawr vuaha lemchang, therhlo leh hamthatna um leh, thluaka sum lut an awm nual ang tih a rin theih. An (ZPM) sawrkar chhunga an performance a zirin kum nga hnuah party dangin an hneh thei tih an hriat a tha bawk. Mipuite hi kan a tawh lo va, ram hmangaihna thinlung kan put chhoh tak avangin ram hmangaih tak tak lo sawrkar hnenah kan vote hlu tak kan pe mai mai phal tawh dawn loh tih a chiang chho tan bawk.

ZPM kha opposition ni-a thlirtu an nih lai khan, khatih laia sawrkar kalphung dik lo leh an tih dik lohte sawiin an au chhuak fo va. An sawrkar huna an tih tur leh tih loh turte pawh an sawi tam viau bawk. Mahse, an han sawrkar chho ta cheng a beisei ang chu an tlin bik lo a tih theih. Kum khat an sawrkar tling tep tawh a, hmalak theih leh tih tur chu a awm nualin a hriat si a. Eng pawh ni se, kan beisei a sang lutuk te pawh a ni mai thei, kum nga i nghak phawt mai ang aw.

CM kal chhuak ta Pu Zoramthanga kha sum enkawl thiam lohah riak an chhuah a, sum an puk nasat zia pawh Assembly House-ah hahipin an sawi fo. Mahse, ZPM sawkar pawh hian sum puk lo chuan a awm thei bik lo a nih hi. Kan tawng fimkhur a ngai khawp mai. Thlirtu nih laia mi dang dik lohna sawi zawt zawt thei, a tih theih dan pawh hriaa sawi thin; mahse, titheitu nih hnuah pawh tithei chuang bik si lo. A hmaa mite ang bawka kal leh tho si hi thil inkawkalh tlat a ni a, a zahthlak a, zah nachang hriat pawh a tha hial zawk mai thei. Mipuite hi kan a lo kan tih tawh angin, kan state pachhiat zia kan hre tlang vek. Thawh chhuah kan neih loh thu pawh kan hria. Central sawrkar sum ringa nung ve mai kan nih thu pawh tuma’n kan hai lo. Hetiang hi kan harsatna a nih avangin sawrkar thar pawh hian thil tih tur a lo ruahman lawk tam tam hi state rethei kan nih avangin vawi leh khatah tih thut a har ang tih kan rin thiam pui vek. Mahse, thlirtu leh titheitu danglamna an hre lo nge sawrkar dangte kan hrawn tawh ang bawkin ‘kan ti ang’ an ti liam zung zung deuh lo maw kan ti a ni.

Sawrkar tha leh tha lo tehna mawl mang takin han sawi ta ila: sawrkar tha hnuaiah chuan nitin mamawh a hnianghnar tur a ni a. A tlawm tur a ni bawk. Inkalpawhna kawng a tha tur a ni a. Zirna (Education) pawh a tha tur a ni; chhawrtlak mi thiam leh mi puitling an tam tur a ni bawk ang. Sawrkar tha chuan a ram mipuite harsatna a hriatpui tur a ni a, a sutkian dan tur pawh a ngaihtuah tur a ni bawk. Chutiangin, mipuite hamthatna tur leh mi retheite khai chhuah dan tur a veiin a ngaihtuah tur a ni bawk ang. Sawrkar tha hnuaiah chuan mipuiin chhiah rit tak tak an chawi ngai lo niin history-ah a hmuh thei bawk. Tin, dikna a lal tur a ni bawk a, mipuite pawh an zalen tur a ni bawk ang. Tin, hlemhletna leh eirukna a bo vek thei lo a nih pawhin a tlem tur a ni bawk ang.

Thlirtu nihna dinhmun dah hniam ni awm takin kan han sawi tak-naa, Lalhmingchhuanga Zongte khan a lehkhabu ‘Savun Kawrfual’ (p. 265 – 266)-ah zoram thlirtu chi hrang hrang a sawi a :

” Zoram thlirtu hi mi chi hrang hrang a awm theih a. thenkhat chu, eng nge kan hun tawng tih pawh ngaihtuah reng reng lo, kan chhiat kan that pawh hre hrang tak tak lo, changpat cheh chhum anga tâl mawt mawt a awm theih.

Thenkhat chu kan that lohna lai leh insiam that kan mamawhna hmu thei miah lo, engkim mai a êng zawnga hmu reng thei, hlim em em reng mai a awm theih ang. A êng zawnga thil thlir thin thenkhat chuan, kan that lohna lai tam tak en khumin, kan thatna lai awm chhun an en lui tlat a. A nawlpui kan that loh viau pawhin, a tha awm chhunah an lungawi a. A nawlpui kan hnufual viau pawhin, a changkang leh thleng thui awm chhunte thlen chinah kan ram an teh thin a, lungawithlak hlein an hmu thin. thenkhat chu hmu ve reng chung pawha vei hlawl lo, pawisak pawh nei lêm loa awm theih bawk ang. He’ng zawng zawng hi a chi khatnaah khung khawm ta ila. Eng emaw zawng tak chuan hetiang mite hi an awhawm phian. An hahdam zaw ber âwm e. Nimahsela, bung khatnaa kan sawi tawh ang khan, hetiang mite hi Pathian huat zawng an ni.

A chi hnihna chu ram vei mite an ni a. An nun a hrehawmin a hahthlak a. An tih theih a tlem pawhin ram vei an sim thei chuang lo. Hetah pawh hian chi hrang hrang an awm thei leh ang. thenkhat chu a thinrim zawnga ngaihtuahna hmang an awm thin a. Ram a chhiat zela, mi tuten emaw ram tana thil pawi an khawih zel chuan, hetianga a thinrim zawnga kal chite hian an thinrim hrikthlak nan thil pawi lian tak an khawih hun a thleng thei. Chutiang chu khawvel hmun dangah pawh a thleng thin a ni.

Thenkhat ve thung chu kan chhiatna tam tak an hmuh avanga rilru nâ tak, amaherawhchu kan thatna lai te, that theihna nasa tak kan la neih te an hmuh tel ve tho avanga beiseina sang tak nei, kan ram siamthat theih a nih ringa, siam that tuma theihna muala bei tang tang, mittui nena Pathian tanpuina dila tawngtai thinte an ni a. Hetiang mite zarah hian kan ram hi a la kal hram hram zawk ni pawhin a rinawm” a ti.

“Zoram ka ram” ti meuha Zoram hmangaihtu Kaphleia pawh khan September 24, 1938-a a essay ziah zawh “Thlirtu”-ah chuan “Khawvel hi eng lai pawhin saim that a ngai reng a, tha lutuk tih reng a nei lo vang. Mi fingte thu leh mi tha leh taima thiltih hian a vawng tha hram hram a ni a. Kan dam rei leh rei lo te hi kum te, thla te hian a hril lo ve, kan thu leh kan thiltihin a hril ber zawk a ni. Mi kum tam tak nung mah se, thenawm khawveng tan, a ram tan leh khawvel tan thil tha a tih si lohva, thufing a sawi si loh chuan tu nge a dam hria angt A thih veleh miten an theihnghilh nghal ang. Mi fingte leh mahni ram tana thil tha titute erawh chu khawvelah hian nung rei lo mah se, an thih hnuh pawhin an nung reng ang – chu chu a ni dam rei chu…khawvela thiltih tur pawimawh tak tak a tam tehlul nen, pakhat mah ti lova ka liam tur hian min tilungngai ber a ni. Tu pawh keimah anga mahni leh mi dang tana thiltha tih tum lo va, ral thlir mai mai ni chu a ram tan fapa tlaktlak lo, hrin man awm lo a ni ang” a ti bawk.

Eng pawh ni se, thlirtu-ZPM ni tawh lovin titheitu-ZPM a nih tak avangin ti tura an lo sawi tawh leh an lo ruahman zang zawngte chu tihlawhtling vek se kan va ti em.

Leave a Reply

error: Content is protected !!