(Chhunzawmna)
Palina: Soda Nghei Rawh:
Soda han tih hian baia kan thlak thin soda ni lovin Coke te, Pepsi te leh carbonated drinks an tih chi hi a ni. Buk rit lutuk te, zunthlum, lungna, kal na, thin thalo te leh ruh chaklo (osteoporosis) an tihte siam theitu a ni. Soda bur khatah thlum 10tsp a awm. Thlum hi tunlai Nutritionist te chuan thau aiin an hlau zawk. A chhan chu thlum ei tam lutuk hian thisen dawt chhung lamah calcium deposit a siam thei a, hei hian thisen dawt a tizimin a ti khawng thei , awl te in alo chat thei, chu chu lungphu chawl a lo awm theih dan chu a ni. Soda hi ‘ngawl’ a vei theih avangin a hlauhawm bawk.
Pangana: Thu Tlem La, Ke-in Kal Tam Rawh:
Office lama hnathawkte tan chuan thut reng lohtheihloh a ni thei e. A chang changa ding chunga thawh theih dan te zawn hram hram tur a ni. Kan taksa hi tih chet reng anih loh chuan a negative zawngin thil thalo a thleng thei a ni. A khat tawk a thut hmun atanga kal chhuaha han vei zawk zawk hi tih hram hram tum tur a ni.
Parukna: Nitin Darkar Riat (8) Mu Ziah Rawh:
Mi thiamte sawi danin muthilh tamtawklohna hian rin aiin natna khirh tak tak a thlen thei a. Zana darkar ruk aia tlem mu thin te zingah BP sang leh lungna-a thi an tam bik. Zana mut tam tawklohna hian taksaah tuarna (stress) a siama, taksa a tuarna a lo awm chuan natna dotheihna (immune system) a chaklo thei a, chu chu natna benvawn hrang hrang a thlen thei. Taksa-in tuarna a neih a natna dotheihna a lo chakloh chuan cancer cells an lo inrawlh vat thei bawk a ni. Tin thil pawimawh tak pakhat chu hormone chikhat melantonin an tih hi kan muthilh tlem chuan thluakin a siam tlem a, hei hian engemaw ti kawng takin cancer cells a tipung thei an ti bawk a ni. Tin thil pawimawh tak pakhat chu mut tlem lutukna hian riltamna hormone ghrelin an tih hi a tipung thei a, chawei reng chakna a lo awm a, chu chuan buk rihlam a tipung thei bawk a ni.
Pasarihna: Thlai Um (Fermented Vegetables) Ei Tam Rawh:
Thlai um hi Mizo chuan kan uar vak lo anih hmel hle. Ram changkang zawkah hian an uar hle a, a tangkaina an hriat vang pawh a ni ang. Taksa-a chemical emaw natna min thlen thei awm tih thianghlim nan a tangkai a. Abik takin, kan ril (guts) hriselna atana tangkai tak, bacteria tha, friendly bacteria antihte hi a tipung thei a ni. Mi thiamte sawi danin kan taksa pum hriselna hi za a 80 (80%) hi kan ril hian a control a, natna benvawn tam tak hi ril hrisel-lohna atanga in tan a ni an ti. Hetiang ril lam tana hrisel nana thil tangkai tak hi probiotics an ti a. bawnghnute atanga siam, ‘dhai’ (yogurt) hi probiotic chak tak a ni.
Pariatna: Protein Tha Tak (Nutrient-Dense Protein) Ei Rawh:
Protein hi kan taksa than zel nan leh thawm tha zel turin a pawimawh a. Abikin tihrawl (muscles) leh ruh siamtu leh chakna atan a pawimawh a. A chunga Protein tha (Nutrient-Dense Protein) atih hi complete Protein, Amino acids pakua-te awm kimna hi a ni. Chungte chu sa, artui leh bawnghnuteah te hmuh an ni. Thlaia protein awm hi complete protein an ni lo va, kan thlai eite kan chheh rual thiam chuan complete protein a hmuh ve theih a, a him ber chu, sa ei lo te tan artui emaw bawnghnute ei tel ngei ngei a pawimawh.
Pakuana: Vitamin D Level Chek Thin Rawh:
Ziaktu pakhat chuan Vitamin D hi kan taksa hrisel nan a pawimawhna hi mipui mimir hian kan hre tawklo a ti. USA ramah hian za zela 50 (50%) hi Vitamin D tlachham an ni a ti bawk. Mi 100 vel hmanga an enchhinnah chuan Vitamin D tlachhamte zingah Zunthlum (diabetes II) cancer leh tar atna, Alzheimer’s disease leh natna benvawn, (chronic disease) vei an tam bik tih an hmu. Hrileng, Covid-19 virus vei, boralte leh tuarna deuh damdawi in awm ngai khawp te khai Vitamin D tlachham deuh vek an ni an ti.
Kan hriat theuh angin Vitamin D hi ni eng (sunshine) atanga hmuh theih a ni. A tam thei anga pawna ni eng dawng tura awm fo hi a pawimawh em em a ni. Nienga Vitamin D awm hi mihring siam Vitamin D aiin a Class a sanga, man lova mi hausa leh rethei ten in ang khat veka kan hmuh theih a ni. Research an tihnah chuan ram ni eng hmu tlem ramah naupan laia zunthlum vei an tam em em bika, chutih rual chuan nisa hmu tam ramah hnute cancer leh prostate cancer a tlem bik an ti bawk. U S A ram chhim lama chengte zingah hnute cancer leh prostate cancer nei an tlem bik tih a ni a. Hei hi a chhan chu an ram chhim lam khuan ni eng an dawng tam bik vang an ti a ni. He Pathian thil siam damdawi tangkai tak hi i hmang tangkai ang u. Ni thiltihtheihna hian leilung khawl kal hmang hi a control tlat a. Nunna petu hnar a ni a, theite a em hmina ei tur thlum tui tak tak kan lo nei a. Ni hi chhuak lo se engtinnge kan awm ang? Ni eng chungchanga Zawlnei ziak hi kan tarlang duh a. “Pangparin ni lam a hawi a, tichuan nizung eng takin a mawina leh a par dan tur tawk a lo tanpui thei ang khan, keini pawhin Felna Ni lam chu kan hawi ang a, van enna chuan min rawn en ang a, tichuan kan nungchang chu Krista angin a thang lian ang.” Krista Panna Kailawn p. 61
Sawmna: Fiber Ei Tam La, Thau Tha Ei Rawh: Kan taksa-in energy (chakna) a lakna tlangpui chu heng thau tha antih atang te hian a ni tur a ni. Tunlai Science lamin thau tha an tih chu, coconut thei leh a hriak, butter thei (avocado), leh ransa atanga thau thenkhatte an ni. Thlai atanga hriak an siam a vegetable oil hi mei sa tak atanga an sawr chhuah trans fat an tih hi an ni a, natna benvawn hrang hrang thlentu a ni. Tin, fiber hi a tlangpuiin American ho hian an ei tlem a ni. Hei hian zunthlum, lungna leh cancer vanga hun lo taka thihna a thlen thei. Fiber hian ril chhung lama lining kan cells te a tichaka, kan ei tawk loh chuan leaky guts ril put a awm thei a, chu chuan kan ril atanga toxin thil tha lo kan thisen zamah a put chhuakin taksa puma ti khawlo thei. Fiber hnathawh pawimawh tak pakhat chu, kan thau tha lo, cholesterol ei te, kan taksaa pawi a khawih hmain lapua in tui a hip ang hian a lo hip a, rilpui lamah kalin kan ekah a chhuak ta thin a ni. Fiber hi thei leh thlai leh theipilsak (nuts) leh be chi hrang hrangah te hmuh an ni. (Thahnem ngaia min lo chhiar sakte chungah lawmthu kan sawi e.)