Vaibel dawn tiat lek tui hawin in za nufa a chawm thin

  • Lalnuntawma Fanai

Thûkna hlutzia te, ngaihtuahna pawnlawi tangkai nepzia leh a tha lo zawnga mi a hruai pawi theihna rilru hi kan chin ral fo a, a tak ram kan thlirho reng a tul ta. Mihringin thil a hmuh leh a hriat hian, amahah thawk zui danglam tak a awm fo a, sawi zui ngei a ngai thin. Chu thu hriat châkawm tak leh rilrua riak zui mek chu Tuikhur pakhat Mela Tuikhur, Kanghmun daia awm chanchin a ni. Chu Tuikhur chu a vâng zawnga lei laih khuar (Contour Trench) leh ramngawin a hrin chhuah a ni a, a tel loa kan awm theih loh tui hna thar lo chhuahna a nih avângin, Mizote leh khawvel pawhin ngaihnawm a tihtur tak a ni ang.

“He tuikhur hi tuihna awm tawh loh avânga hluihlawn tawh a ni a, kum 2019 khan a chhak ramngawah hian, a tawn tawnin khur, contour trench 300 bawr vel kan lai a. Hemi hnu atanga kum hnih khatah tuihnâ tlem tlem lo insiamin, kum 2021 khan helai tuikhur hi PHE department lam ten min siamsak a. Kan thingphun leh khur kan laih bâk hi mawhpuh tur kan hre lo,” tiin Khuangchera Group YMA secretary Pu K Lalhmingthanga chuan April ni 30, 2025 khan he tuikhur sirah hian min hrilh a, ngaihnawm duh tak a ni! Khawvel mithiamten tuihna leh ramngaw inzawm dân te, lei laih khuar te, check dam, Lung fun (Cabion structure) leh thil dang pawimawhna an âupui tih dikna a ni. Kum 10 bawr vel zet chu tuikhur a awm tih pawh hriat lohin, lung tla hnawk leh leiin a chhilh bo tawh. Tuikhur chhak ram metre 500 zeta zau, ngaw hnuaia contour trenching siama an chetna hian rah tha a chhuah a, kan tlawh lai pawh hian Tuikhura tui hi a lo khat pam mai a, a vawt raih a, a hmuhnawm duh hle.

Hemi ni zingkarah Kanghmun tuilakna hmun, khua atanga km 1 vela hlaah kan tlawh a. Tuilakna ‘intake’ pakhat a awm a, a chhakah lian vak lo pahnih a awm bawk. Kum 2015 hmalamah chuan, thal lai April thlaah tui lâk tur an nei ngai lo. He an tui lâkna hnarah hian chhungkaw 10 zetin ram an nei a, YMA kutah an hlan a, ram zau tak an humhalh phah. Helai ramah hian, lui tui luanna ram ep ve veah YMA ten khur (contour trench) 200 vel zet an lai a, hmun hnihah Check dam/Nala Bunds an siam bawk. Uluk taka an chhinchhiahna atangin, ngaw an humhalh leh lei an laihte hian tuihnâ kal ral tur a chelh ding thain an hria a, thavaekchar lai pawhin tui tlemtê a haw kerh kerh a, ‘In hmalaknate chu tuihnâ siam nan in tangkaipui ngei maw?’ tia thûk deuh zâwka ka zawh nawnna pawh an tangkaipui thu bawkin min chhâng hlawm a ni.

Helai ramah hian Changel eng emaw zat an phun a, vawk chaw atana lo kit ru an awm a, an inzilh thin! Changel hi tuihna siamna kawngah a tangkai em tih hi Er H Duhkima, tuna E-in-C PHE Deptt, Mizo zinga ME (Hydrology) zir chhuak hmasa ber, tui thianghlim pek chungchang Israel-a lo zir tawh chuan a lehkhabu KA NOTE BU-ah, “Thing dang phun tur a awm miah loh chuan Changel phun hi a tha tho mai. Changel hian tui a pai tel avâng leh a that duhna hmun hi tui kûang ram, hmun dâm lai a nih thin avâng hian tuihna tan tha tura beiseina a siam fo thin. Changel zung hi lei chung pawn lâng taka bawr khawm zo vek mai a ni a. Ruahtui luang tuihna chawm turin a puih dan a beitham hle thin a ni. Lei chunglânga ruahtui luang lo dang tur leh lei tihnâwng tur chuan tangkaina chin a awm tho mai. Thing zâwk ngei phun hi tuihna chawm tur atan duhthusam ber chu a ni,” tiin. Thing aiin tangkai nep deuh mah se, tuihna chelh dinna atan hnawl chi a ni lo tihna a ni.

Tuihna tihpun leh chelh dinna atân hian, mithiamten science thiamna hmanga an hmuh chhuah chu khawvelin a kalpui ta mek. Ruah lo sur hian thing hnah a deng hmasa a, leia thing hnah tla tawihte chu a deng leh a, chu tui luang zel chuan lei chhunga tui awmsa (water table) a zu fin a, fur leh thalah an lo luang chhuak leh thin. Ruahin a den leilung hnip kha tuihnâ kal vel nen a inzawm tha hle. Hei hi ramngaw pawimawhna, a za lai tak chu a ni. Lei hal char erawhin tuihna kalna a tibuai chiang hle. April ni 15, 2025 khan Chhippui tuilâkna kan tlawh a, an tui lâk hi kum 2 chuang an rin tawh a ni. An tuilâkna sir tawn tawn chu a neituten an vât a, an hal ro a, an tui lâk erawh a bo hmin chiang hle! Chu lai atanga metre 100 vela hlaa tuihna put chu PHE department nen khawl hmangin an la chho leh a, chu chu an ring ta mek a ni.

Sik leh sa a inthlâk a, ei kan zawnna avângin kan ramngawte kan vat chereu lo thei si lo. Tuihna chelh ding a, kan mamawh siam turin mithiamte chuan mihringin a siam chawp ‘artificial recharge technique’ an duang chhuak a, chungte chu tuihna siam nan leh chelh din nan a pawimawh hle. Van ruahtui tla leh tui luang vel chelh ding tur hian, lei, a thlûra rih khuar (ditch and furrow) te, lui hnar lam khuah (check dam or Nala bunds) te, khuar laih (ditch pattern) te, kawr kam sir vel feet khat vela zau, feet nga ruk vela seia a thlûra laih (contour trench) te, tui luang leh fur tuihawk luang lo dang tura khuah (check dam or Nala bunds) te hi a lar hle. Heng hi mithiamte kaihhruainain Mizoram hmun hrang hrangah pawh kalpui a ni a, kum 2019 a YMA leh PHE Deptt te thawhho hnu phei chuan, YMA branch te pawhin an uar ta viau. Tuihnâ chungchang avânga thingtlang khaw hrang hrang ka lo tlawh tawhnaah leh tuihna humhalh chungchanga national water award 2019-2020 hial lo dawng tawh Lêng khua te, helama hmala tha Sailam leh an khelmual aia tui pawimawhna hriaa Tingdil siam ngam Tinghmun khuate hmalakna pawh a ngaihnawm a, kan sawi mekte hi an hmalaknaa an uar ber pakhat a ni.

Tuihna chungchangah ramngaw pawimawhna, khawvel mithiam ten an aûpui mek hi kan hre fuh thei lo a nih chuan, kan ramngawte hi chereu vek ta se, kan dinhmun hi a fiah hle ang a, hmuh ngam erawh a ni si lo ang! Hetianga kan tanho mek lai a, kan tuihna a kam zel lai hian; tuihnâ chelh ding tur hian heng hi kan tih hrâm hrâm a tul zâwk tihna a ni. Hmunpui VCP Pu Lalkaisara’n, April ni 17, 2025 a an khaw tuilâk ka tlawh tum a, “Kan tui lâkah khuan, huan neiten an vah lai kha chuan tuihna a tlem. Tunah thing te, thlai te, Changel te an phun a, khur kan laih khuan tuihna a tam sawt a, a takin kan hmu a ni,” a tih te, W Serzawl in khua atanga km 5 vela hlaa an tui lakna ramngaw an humhalh avânga tuihna a punga an hriat dan te, Dampa ngawpui atanga tuihna dawngtu Lallen leh Saithah ten tui an hnianghnar dan te, Darlung YMA hruaituten thâla an tuihna a khawro zual dân leh ngaw lo siam hrâm hrâm lo se an beisei a bo dân min lo hrilh te, S Sabualin ramngaw an siam dante pawh a mal theuha sawi tham a ni.

Sakeibaknei thi aia Ui nung takngial pawh an tangkaina khawvelah hian, vaibel dawn tiat leka haw tur tuihnâ pek kira kan awm theih nan, kan tih ve tur lam thlirin, kan duhthlan tur awmchhun lamah kan chakna bân kan phar a ngai ta tihna a ni. Kan thiam ve dan tha ber hmangin tuihnâ chu kan chelh dingin tihpun ve kan tum hrâm hrâm tur a ni a, a chelh dinna leh a punna lam thiat chunga, rinna hahdam hmanga tuihnâ hi pawngpaw nghah mai chi a ni ta lo! Upa ten ‘Vaibel dâwn tiat lek tui hawin in za nufa a chawm thin’ an lo tih angin, chung pawh chu a thlakhlelhawm ta tihna a ni ber zâwk a. A tel loa kan awm theih loh tui leh a hnâ chelh ding a, siam pung turin, loh theih lohin kan thiam leh hriat ve dâna tha ber hmanga che zel turin, tuihnâ chelh dinna leh humhalhna hi kan koah nghahin a awm ta tihna a ni ber e.

Leave a Reply

error: Content is protected !!