Ram vanduai Kashmir

  • Dr. C. Lalengkima

Tun lai chu India leh Pakistan boruak sosangah Kashmir a lar bawk a, Kashmir chungchang bihchianna hi inthlir ho teh ang u.

Kashmir hi hnuchhawn ram a ni: Kashmir hi ram nuam leh mawi a sawi a ni a. A ram leilungte hi thlaiin ngei hle ni tur a nia, an Apple-te pawh an hmingthan pui hle thin reng a ni. A ram mawi leh a boruak a nawm em avang hian khualzin tam takin an tlawh a, a hming lemah pawh “Lei vanram (Paradise an Earth)” tiin an phuah hial a ni. Mahse, tunah chuan thil a letling zova, buaina, helna leh inghirnghona avangin lei Eden hi lei anchhedawng a ni ta zawk a ni. Kashmir-a buaina thil thleng hi kum tin chawh rual hian vawi 2500 vel thleng ang a ni ta mai a, a nawmna ai mahin a tihbaiawmna hi mi rilruah a intuh zawk mah a nih chu.

Khualzin pawh lu zuar tan lo chuan han zin ngam na rual a ni ta lo. An apple chu sumdawnna atan pawh a hman hleih theih ta lova, hmun thenkhatah phei chuan sipai ten ui vawm nan te an hmang ta rawl a. Helna avangin harsatna chi hrang hrang leh retheih mangangna in thla a zar a, a zar mek zel dawn a nih hi maw. A ram mi leh sa ngei, Hindu hnam tha, Kashmir Pandit-te chu, a ram ralmuan loh em avangin India ram hmun thenkhatah raltlanin an pem darh a, tunah phei chuan hnam riangvaia ngaih niin thil thenkhatah phei chuan reservation te pawh an pe ta hial a ni.

Kashmir hi Indona hmun a ni: Kashmir hi indona hmun pawimawh tak (important battlefield) a ni a. India leh Pakistan te Kashmir-ah vawi thum an indo tawh a. Kum 1947 khan Pakistan mite nawr let turin Kashmir lal leh India inremna angin India-in sipai a tir a, kum 1948 thleng khan an indo a. Kum 1965 August thla khan khan Pakistan in ‘Operation Gibraltar’ tih hmangin Kashmir hi a run leh a. Hemi tum hian an indo rei lem lova, amaherawhchu, an che na hle ni tura ni thi leh hliam an tam mai bakah thlawhna leh tank pawh an chan nual ve ve a ni. Kum 1999 khan Pakistan sipaiten Kargil tlang pakhat Tiger Hill-ah awmhmun an khuar leh a, India sipai huaisen ten ‘Operation Vijay’ tih hmangin an luh chhuah ngat a nih kha.

Indo hian remna a keng tel thin a. Kum 1949 khan ‘Karachi Agreement’ an tih mai, Kashmir ram awp semna thuthlung, UN thlazar hnuaiah an siam a, tuna Line of Control (a tir chuan ‘ceasefire line’ an ti) tih te hi an rin a. Kum 1966 khan Taskent Agreement tih, kha tih lai a USSR tanpuina in an siam a. Kum 1999 indo erawh kha chuan indo hnu nilo in indo hma in inthian thatna an siam a, mahse indo in a zui thuai a ni.

Kashmir hi ngaihdan indona (ideological battlefield) hmun a ni : Kashmir hi a tak mai nilovin, thu a indonna hmun pawimawh tak a ni a. Mi thiam leh zir miten a ram buai dan leh a buaina chin fel dan turah hian rawtna leh ngaihdan pawh tam tak an sawi chhuak tawh a ni. An hmuh dan pawh a in ang vek thei lova, an rawt pawh a in ang vek seng hek lo a ni. A enge tha a, a enge nge tha lo tih pawh a hriat hleih theih tawh lo chu a nih ber hi maw?

Tin, a mi chengte duhdan leh ngaihdan pawh in ang hek suh. A thenin India a awm an duh, a then in mahni a ro in rel (independent) nih duh, a then lah Pakistan lama beh duh nen, India lam awn te pawh hian thuneihna danglam bik (greater autonomy) an phut a, ngaihdan a sai sa ta nuai reng a nih hi. Chutih rual chuan hel pawl hengte hian Pakistan lam an awn thung a ni. Heng an inpawhna karah hian thu in a daih loh chang a lo tam a, tharum hmanga in nawr leh silai hial hmeh puah te a ngai fo thin reng a nih hi maw.

Kashmir hi rawlrala chetna bulpui a ni : Kashmir hi Pakistan-in rawlrala a chetna bulpui ber a ni ti ila kan sawi sual awm love. Kum 1989 atang khan rawlrala chetna hi a in atangin a sawi theih a, chhum lo chat lovin a kal zel a ni. Kashmir hel tam zawk hi Pakistan puih leh an tirh an ni deuh ber a. Pakistan hian a ram chhungah hian India rama hel thawn luh turte training a pe tluk tluk thin a ni. Helte kut hi venhimna hnathawk te mai bakah, mipui tam tak kawng tin rengin an tuar ve nasa a ni

Kashmir hi rawlrala chetna a hluar em avang hian thlanmual rathlak tak a ni hrim mai a. He indona hmunah hian venhimna hna thawk mi 7000 vel, hel pawl mi 20000 bakah mipui pawi sawi lo mi sing tam tak in an nunna an chan tawhin chhut a. Vawiin ni thleng in an la thi malh malh reng a, chin hriat loha bo tam tak an awm bawk a ni. Chutih lai karah mihring zahawmna bawhchhiat thu (human right violation)a lo ri ve sek bawk a, khua a var thlawt lo a ni ber e.

Kashmir hi Sumthuninu mai a ni e : Kashmir neih hi thil hautak zet mai a ni a, sum leh mihring a heh hle a ni. India tan chuan Kashmir enkawl hi ipte mawng pawp pawisa thun ang maia hautak leh awmze nei lo a nihna chen pawh a awm a ni. Kashmir hi a raltit avang hian venhimna hnathawktu dah hnem a ngai a, he rama venhimna leh sorkar hnathawk turte tan lawman leh hamthantna danglam bik siam a ni bawk thin a ni. Heng avang ngawt pawh hian India hian cheng vaibelchhe eng zat tak sen belh thin ang maw.

A ram mawi tak tak leh hmun nuam tak tak a awm lai hian tlang chhengchhe fe fe, a then te phei chu kum khua a vur in a bawh khah lek luk mai te thleng khuan an humhalh vek a ngaih a. Heng vur ram a khawsak hi a hautak a, ei leh in tur, thuamhnaw leh hmanrua pawh a tha bik a ngai vek a. An hmanraw thenkhat te phei chu ram dang siam chawk luh ngai te a ni hlawm avang hian a hautak dawbawl (double) lo thei lo reng a ni. Tin, India in sum tam tak kan sen ang chiah hian Pakistan lam pawh in sum tam tak an seng ve ngei dawn a, a la seng zel dawn pawh niin a lang. Heti khawpa a hautak avang hian Kashmir hi chu sumthuni nu hi a ni hrim mai a ni.

Kashmir hi hnehna entirna hmun ni: Sawi tawh angin Kashmir hi an indo hmun, ngaihdan insualna, hel ho bulpui leh sumthuni nu a ni kan tih tawh kha. Khang zawng zawng zinga pawimawh ber pakhat chu Kashmir hi India leh Pakistan tan chuan chak leh chak loh enfiahna hmun pawimawh tawp khawk a ni. Kashmir hmunah hian India leh Pakistan hi vawi thum lai an inbuan tawh a, tunah pawh hian Pakistan lam hian a tihdan thlakin, helho hmangin India mit ti mim turin Kashmir-ah hian a nunchang sual a chhuah ngat ngat reng a ni.

Tun thleng hian India hian Kashmir indo a hnehna a chan hi Pakistan lak a intihtheihna lian ber a la ni fan a. Pakistan pawhin Kashmir a hnenna chan tak loh hi India a erna chhan pakhat a tling ve a ni. Pakistan tan pawh Kashmir tluka India a chai buai theihna hi a awm loh avang hian Pakistan pawhin Kashmir hi thlah mai mai duh lo reng a ni. Tin, China tan pawh, Aksai Chin ram awp hi India a tham loh zia leh a hnehna lantirna atan a chhinchiahna pawimawh tak a ni thei a ni.

Kashmir hi India leh Pakistan inkar tehna pawimawh ber a ni : India leh Pakistan hian Kashmir hi an inkara inthian that leh that loh tehna atan an hmang nasa hle a. Pakistan phei chuan Kashmir hi chinfel a nih loh chuan India leh Pakistan ram hi an ingeih tak tak theih an ring lova. Inremna leh inthianthatna tura an inbiaknaah pawh hian an rel tur pawimawh zinga hian Kashmir hi ‘a serh a zinga mei ang’ a ni ve tlat a. Kashmir avang hian inbiakna pawh a hlawhchham in, an inthathen deuh tawp chang pawh a awm ve bawk a ni. Inthianthatna kawng sialna atan pawh Kashmir bawk hi hman a ni a. India ram Kashmir leh Pakistan Kashmir a bus tlan tir te chu ram pahnih inkar inthian thatna pawimawh tak a a ni ta reng mai a. Chuvangin, kawng tam tak chuan dik vek lo mahse, tun dinhmunah hi chuan India leh Pakistan inkar hi Kashmir hmang hian nasa takin an teh thin a ni.

Khawvel buaipui Kashmir chu: Kashmir hi khawvel hriat a India leh Pakistan hmelhriat tirtu pawimawh tak a ni. Kum 1947 ram pahnih te an indan atang khan an han buai phat reng a nih kha. UN ah phei chuan Kashmir hian Pakistan leh India hi a hruai lut hma hle a ni. UN Security Council resolution hmasa lam no. 39 leh 47 hi Kashmir avanga siam a ni ngat a. Ram tam tak hriat tur hian Kashmir hmang hian India leh Pakistan hian introduction an pe deuh reng a, an introduction pek dan erawh a duhawm lem lo thin khawp mai.

Kashmir hi khawvel pawh hian a buai pui ngiang mai a, tun hma hun hmasa lam khan Gen.Mc Naughton (Canada) hovin rawtna te an siam a, Mc Naughton Plan an ti a. A hnuah Australian mi Sir Owen Dixon ho in an bei leh a ‘Dixon proposal’ an ti, a hlawhtling tak tak thei lova, Commonwealth Conference in a chai leh laih laih hnu in Frank P Graham ho in ‘Graham Mission’ an ti leh a, chu pawh enga ang tak tak thei lova, awlsam takin a chin fel mai theih bik loh. Ram tam takin chin fel tumin tanpuina kut pawh an phar a, tun thleng hian thil ropui tak chu a lo thleng thei lo chu a nih hi maw?

Kashmir hi rei ngial lal in a awp hnuin kum 1947 lal in a awpna a tawp a, mahse zalenna leh thawvenna aiin harsatna hlir in a lo hmuak a. Kum 1989 a rawlrala an chetna a rawn hluar hnu phei, a hma kuma an harsatna leh buaina tawh te chu ‘aite chhinna’ ang lek a ni zawk mah a. Lal awp lai ngai vawng vawng tur khawpin kum 35 chuang chu buaina, harsatna leh hlauhna in thla a zara a, tun dinhmun a tanga thlir hian harsatna leh buaina hian kian lama pan mai hmel loh leh nghal a. Tin, he ram insem tute lah hian mahni kea din tir tur hian an vawn hi thlah an tum mai loh hmel bawk si a, an tan hian engtikah tak khua var ve leh ang maw le……

Leave a Reply

error: Content is protected !!