BUANNEL

  • Zoliansanga Tlau

Buannel’ tih hi James Dokhuma chuan, “ramsa awm duhna hmun; ramsa chen duhna hmun” tiin a hrilhfiah a. R.L. Thanmawia paw’n, “(n) sa awmna ram, sa pianna ram, sa tamna ram” tiin a hrilhfiah bawk avangin ramsa awm duhna hmun, chen duhna hmuh leh sa tamna hmun apiang chu ‘Buannel’ tiin a sawi mai thei ang a. Chutih rual chuan ramsa awm duhna hmun ‘Buannel’ bakah ‘Buannel’ hming put chan tak tak a awm a. James Dokhuma chuan, “Tiau chhak Len tlang panga ramsa tam duhna tak Buannel an tih ram chu ramsa chen duhna hmun sawi nan an hmang hlen a ni” (Tawng Un Hrilhfiahna, Fourth Edition – 2013, p.473) a ti a. R.L. Thanmawia pawhin James Dokhuma sawi ang deuha inzulin, “Buannel ram hi Tiau lui chhak Lentlang panga ram hming a ni a. Chu lai ramah chuan sa an tam em em thin a. Sa tamna hmun chu buannel ram tiin an sawi ta a ni” (Hla Thu Dictionary, Third Edition – 2016, p. 70) a tih bawk avangin “Tiau chhak Lentlang panga ram” chu ‘Buannel ram’ tih a ni.

BigDaddy Hmahmatea (R. Lalhmangaiha) khan, “BUANNEL ram hi khawchhak lam Run leh Tiau inkar Lentlang a awm a ni a. Tiau atangin mel 20 vel a hla a awm a ni. A hnaih ber khua chu Hmunluah khua a ni a, hemi atang hian mel 7 vela hla a ni. Lentlang tluana tlang chhip filawr deuh deuhte chu hmar lam atanga chhiarin Kelchal tlang te, Muchhip tlang te an ni. Lentlang sang lai tak chu hmar lam atangin chhim lam zawngin tlang dung a kal ruah mai a. Buannel thlen dawn hian thuang thumin a kal a. Tlang dung inkarah chuan ruam zawl rai phul nuam tak mai hi a awm a. Tlang chhip sang lai chu ngaw dur khup mai chatuana tuma kih ngai lohin a hual tlat mai a. Phul leh ngaw inrinaah chuan sih pasarih hi a awm a, chung sih atang chuan tui fim tak hi an luang chhuak hlawm a, chung tui luang chu hmun khatah a infin khawm a, chu chuan lui te a siam a, phul lai takah chuan a luang tlang a, furah pawh a nu ve ngai lo. He lui te hi luang zelin Tiau a fin nghe nghe a ni. He phul sir hual vel hian pangpar chi hrang hrang Hawilo par te leh Dingdi te chu phuntu awm ang mai leh enkawltu awm ang mai hian awmze nei takin an vul chek mai a; tin, tlang purun ‘Runpheng’ an tihte pawh a tam hle bawk a, a phul hual chuan Chhawkhlei a awm leh vek bawk a, helai hmun hi alawm kan pi leh pute hun lai ata tawh Buannel an tih, Lasi te tualchaina hmun nia an lo sawi thin chu.” (Facebook: Thu Ngaihnawm Huang, Jan 24, 2012) tiin a sawi a, a ngaihnawm bakah a lunglenthak ruih mai. Ziaktu pakhat paw’n, “Buannel hmuchhuaktu nia an sawi chu Pu Zakhala a ni a, Pu Zakhala ramvak chuan Buannel hi a han pawh hlawl a, a han hmuh chuan ramsa chi hrang hrang a lo tam em em mai a, kah ber tur pawh hre lovin a silai chuan a tin zat zat mai a ni awm e. Khua chuan a rawn thim hnan ta a, lei kawrawng chhungah chuan a tawm ta a, zan tirah chuan a tawmna lei kawrawng chu a thawl tha ngang mai a; mahse, zan a rei tial tial a, a tawt tial tial a, a ngaihtha lo chu a zana zan chuan a haw nal nal mai a ni.” (https://mizoarchive.wordpress.com/2016/07/18/buannel-chanchin/, accessed: May 22, 2025) a ti.

Kan pi leh pute kha Lentlang leh Tiau inkarah 1450 – 1700 A.D khan an lo khawsa tawh nghe nghe a (B. Lalthangliana, Mizo Chanchin, Third Edition – 2023, p.131). Helai hmunah hian an ram vak nasa thei hle ang tih a rinawm. Pu B. Lalthangliana’n kan pi leh pute kha Lentlang leh Tiau inkara an chen lai chuan “chi chiin indo an lo ching tan ta a; an thlah kal zelte chuan thlah khat, hnam khat leh unauza an nih pawh an hre pha tawh lova, mihring an tam tak deuh deuh avangin an inkharah inhriat thiam tawnna a awm ta lo deuh deuh nen, indo an lo ching tan ta zel niin alang” a ti a. Lentlang leh Tiau inkarah hian Luseite an lo tam tak viau avangin khaw hrang hrang – Sepui, Sanzawl, Bochung, Chawngthu, Khawsum, Bualzawl, Tlangkhua, Lunkhua, Lianduh, Tlauhmun, Lawitlang, Tuilum, Auhmun, Hlaizawl leh Chawnghawih te an din a. Heng khuate hi Lentlang dunga awm vek a ni nghe nghe. Helai hmuna kan pi leh pute an chen lai khan puan an tah thiam a ring a; lal neiin khaw hrang hrangah a chi peng/chi tepeng te tea awm hrangin an indo thin a ring bawk. Hetih hun laia an ralthuam neihte chu – Kawlhnam, Dar lukhum, Kingkawt, Feipui, Thal, Phaw leh a dangte a nih hmel a. Lentlang leh Tiau inkarah Khiangteho leh Chhakchhuakho, Ngenteho leh Khiangteho indo thu kan hre bawk a. Run leh Tiau inkara an chen lai khan hla chi hrang hrang (folk song) te, thawnthu (folk tales) te, sakhaw lam hla te a chhuak nia a rin thu B. Lalthangliana’n a sawi bawk. Tin, hetih hunlai leh a hma hret te pawh a niang, hla an neih zingah – Hlado, Bawh hla, Sa lu lam zai te hian ramsa an pel thin tih a tichiang a, an mihringpuite thah an ching tih a hriat theih bawk (B. Lalthangliana, Mizo Chanchin, Third Edition – 2023, p.113- 239). Hei vang hian Buannel ram-ah ramsa an pel fo ang tih a rin theih.

Buannel leh Mizo thawnthua Chawngtinleri hi a inkawp tlat avangin a chanchin tlem a zawng han sawi hlek ila. Chawngtinleri hi Sepui khuaa tleirawl hmeltha tak mai a ni a. A u chu Lianchea (Liana) a ni. Nu leh pa an neih tawh loh avangin unau inkawmngeih tak mai an ni a. Chawngtinleri chu Tan kham Lasi Lalpa Lalchungnunga chuan a ngaizawng em em a, nupuiah neih a duh ta hial a. A u Liana mumang-ah chuan Lasiho chuan an lalpa nupui atan an dil thin a, mahse, a remti ngai lo. Tum khat chu a mumangah bawk chuan Lasiho chu rawn inlar lehin, an lalpa nupui atan bawk a nau Chawngtinleri chu an rawn dil leh ta a. A phal a nih chuan ramsa tam tak a kah tur thu leh Silai leh a mu hrai khat an pek tur thu an hrilh chuan, a ‘Aw’ ta mai a. Tuk khat chu, an sumhmunah Chawngtinleri’n buh a den laiin, “Ka u Lian” a tih ri leh suk tlu ri bawl chu Liana chuan a hre ta a, rang taka pawnah chhuakin a nau chu a zawng nghal a; mahse, hmuh tur a awm ta hauh lo mai! An sumah chuan Silai leh a mu a lo awm teuh avangin a mumang kha a hre chhuak a, thil awm dan a hriat thiam ta nghal a. Lasihoin a nau chu an la ta tih a hriat chuan a lung a leng thei em em a, Chawngtinleri pawh a u ngaiin a tap thin bawk. Chawngtinleri chu Lasiho chuan Lurh leh Tan tlang lalnu-ah an siam a, zu leh sa chena hna pawh thawk lovin an awmtir a. Ramsa zawng zawng lalnuah a awm ta a, Lurh leh Tan inkarah chuan puan a tah thin a, Vamur leh Pengleng te’n a puan an ban sak thin an ti. Pi pute ngaihdanah chuan ramsa zawng zawngte lalnu chu Chawngtinleri a ni a, ramsa zawng zawng hi a siam leh enkawlah an ngai a; Sanghal phei chu Chawngtinleri vawkah an ngai hial a ni awm e (Lalhmachhuana Zofa, Mizo Thawnthu, 2006, p. 20-31).

Mizote thinlungah buannel hian hmun a chang lian a. Hei vang hian hla phuah thiamte pawhin an hlaah an tarlan tel fo. C. Lalrinmawia chuan,

“Hmanah an sawi Chawngtinleri,
Fam dairial a chang ta nge;
Kham rang sen vung riah run a la nghak,
Chun leh zua rawn vang maw,
Kham rang lasi te’n bana kaiin,
Buannel ram dai an liampui ta.

Ramsa leng zawngte lalnu,
I sakhmel dartui a luang em ni?
Ram tuan rel zovala te lung min lentu,
Lui chhuk phai ruam zawhin,
Suangpui kan lo zuangkai a,
Buannel ramdai Chawngtinleri tuallenna.

Tan tlang kham rang sen vung,
Maw, i run lo belhna,
Rimin, lengin va fang mah ila,
Rial ang lo dai e,
Sirva leng tin zai vawr lo,
Hring anka sakhmel tawn tur awm si lo.” a lo ti a. T. lalnunzama paw’n,

“A khi chhaktiang ram dai leng sang laia’n,
Zo bawm thing chhawkhlei par mawi sihtui nen;
Zo ram mawi tura Siamtu hmun ruat,
Leng tin lungkuaitu buannel ram dai.

Chawngtinler leh nghovar lenna an ti,
Than tum val pasalthate rammutna;
Zingphul zathang ha tha an hawnna,
Dairial changa’n kan phal lo che” a’n ti a. Sawi chhunzawm zelin,

“Buannel ram, aw, sa tin siang lawina,
Vengtu khuavang lasi lanu nen;
Ran hruai khawmna leh thlahtute lenna,
Eden huan iang e, Zofa thinlaia’n” a ti vawng vawng mai a ni. La duh tawk mai lovin,

“Ngai ve ang maw, phang lo va inlenna,
Khuangchawi kut ni iang sihtui indawn lai;
In sulhnu lamtual ramdai chang e,
A pawi em e, than tum val vangin” tiin a lunglen suangtuahna vak vel chu thuah chan tirin a inbuan ruak a nih hi. Rokunga pawhin,

“Thlaler ram reh hla takah chuan,
Chhuihthangvala lunglenna;
Buannel ramdai, kawlvalenchham,
Nghovar leh Chawngtinleri tuallenna” tiin a’n sawi hawng a. “Tah chuan a changin lung a leng thin” a ti duh lek a; mahse,

“Tah chuan ka thinlai a cham reng mai,
Chhuakin ram va tuan ila;
Chengrang chawiin uisamthiam nen zelin,
Vala lung damna” tiin silai nena ram vah a chak thu kan hmu a. Ch. Malsawma pawhin,

“Tunah zawng maw hai ang tarin,
Vanglai nite an chuai ta,
Buannel ram dai kawlva lenchham,
Laifei chulin ka thlir vawng vawng” tiin a lo au chhuak hial a nih kha.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427