Luhlulna – Thihna

  • Vanhmingliana (Taua), Dawrpui

Israel – Hebrai mite Pathianin Aigupta ram ata hruai chhuah an nihna hi Pathian mite’n Thuthlung hluia an thil tawnah chuan a mak leh ropui ber a ni hial awm e. He thil thleng hi Pathianin Hebrai mite hmelma ti tlawm a, Israelte chu hnehna chang chunga Ramtiama a hruai luh tak dan tilangtu a ni a. Kristaah chuan chhandamna leh tlanna a awm a ni tih entirtu pawh a ni bawk.

Tirhkoh Paula chuan Pathian mite chunga thil thleng te kha keimahni tan zirlai a ni tih sawiin, khang an thil lo tihsual tawh te atanga inzir finga, Lalpa chu rinawm taka zui mai turin min sawm a: “Heng thil te hi entirna atan an chungah khan a lo thleng a. Keini hun tâwp lo thlenna te hi min zilhna turin an lo ziak a ni.” (I Kor 10:11) a ti. Thawnthu hlui chu zira chhiar chhuak nawn ringawt tura Bible-ah hian dah a ni lova, keini ni hnuhnunga chêngte tana kan inzir finna tur atana dah a ni zawk tiin Tirhkoh Paula hian min lo fuih a nih chu.

  • A tobul :

Thuthlung hlui zirna lama mithiam tâwp Jiri Moskola – Andrews University Seminar Dean pawh lo ni pha hial chuan tiang hian a lo sawi a, “Thil reng reng lo thleng tawh sawina te hi a dik ngei a, a finfiahna pawh tha tawk a awm anih chuan kan rinna hi a tinghet sauh thin.”

Mosian tuipui sen a kân pui dawn laia a dawr ber Pharoa kha Thutmose III (1504-1450 BC) a ni a. Mi tumruh leh luhlul tak pawh a ni e. Tin, Aigupta ram lalte hi pathian anga biak an ni a, anmahni pawh pathiana inchhâl hmiah an ni. Pathian hi thil nung leh nung lo pawh chhiarin 1500 lai mai an nei anih chu, chung pathiante zinga an hlut ber chu ‘RA’ – Ni pathian tih a ni.

Thutmose III khan a fapate zinga a upa ber pawh ni lo Amenhotep II (1453-1425 BC) a lalthutthleng luahpuitu (co-regent) ni turin a ruat a. Amenhotep II hi Aigupta ramah hremna sawm a thlen chhung khan khawiah emaw ral dova a thang lai anih avangin Aigupta ramah a awm ve lo a ni mai thei. A lo kir leh chuan a pa chu Israel fate a ûm laiin Tuipui senah a tla hlum a ni tih thu leh a u lah chu hremna sawmnaah khan Pharoa fatir anih avangin a lo thi tawh tih thu a rawn hre chauh a (Exo 12:29)

“Hmanlai Pharoa bawihte kha Pathianin a hruai chhuak….” tiin hlaah te kan sa fo a, heng thu Mosian Pharoa hnena Pathian tirha a lo kal tak tak zia, a ni leh kum te hriat theih a lo ni thlap hian kan Bible thusawi dikzia leh rintlak anih zia hi a ziaktu Jiri Moskala chuan kan hriat atana a duh ber chu a ni.

  • Pathian thil tum ber chu Bawih nihna ata min hruaichhuah hi a ni:

Aigupta ram ata hruaichhuah an nihna hi Pathian mite’n Thuthlung hluia an thil tawnah a mak leh ropui ber a ni awm e. He thil thleng hi Pathianin Hebrai mite hmelma ti tlawm a, Israel te chu hnehna chang chunga Ramtiam a hruai luh tâk dan tilangtu a ni a, chu ngei chu a ni, Kristaah chuan chhandamna leh tlanna a awm a ni tih entirtu pawh a ni bawk.

Mihring fate thlirna atang chuan Israel fate dinhmun hi a chhiain a beidawnthlak takzet a. Bawih nihna ata hi anmahni beihna ngawt chuan tâl chhuah chi zia zâng a ni lo. Pathian a chét a tul a ni. Chutiang chiah chu kan dinhmun pawh hi sual Setana hrên beh tlatna atanga tal chhuak thei kan ni lo. Keini phei hi chuan Exodus aia ropui leh mak zawk kha kan mamawh nghe nghe. Chù kan mamawh tak, Krista kraws leh kan zavai atana Krista’n a lo tih tawh chu kan lo nei ta a. Exodus laia thil thleng hi chu an hlimthla ang vel chauh a ni awm e.

Pathian rorelna chuan, a lo sawi lâwk tawh ang ngeiin Aigupta mite fa tîr ber te, an ran vulh te leh an pathian nen lam a rawn bitum ta chat chat mai a. Kan hriattur pawimawh deuh chu, Pathian hian Pharoa leh Aigupta mite a bei lo a, an pathian te zawk hi a beih ber a chu an ni tih hi. Milem biak chu a duh si lova! Pharoa hnenah hian chiang takin vaukhânna thu hriattir a ni a; nimahsela, Pathian zilhhauna leh Mosia’n Pathian sawmna a pawm anih chuan Aigupta rama chhiatna lo thleng tur pawh hnuh kîr leh a ni ang tia ngenna chu a pawm duh reng reng bawk si lo. A luhlul chhuahin Pathian thu chu a zawm lo lui ngat a, a luhlulna chuan Aigupta mite tan chhiatna namen lo a thlen ta a ni. Hetiang chiah hian Pathian thupek te leh A duh dan a sawi thin Bible-a kan chhiar kan pawm duh lo va, kan hel lui tlat anih chuan a hmasa bera tuar tur chu kan chhungte, a dawt lehah chuan ram mipuite an ni dawn a ni.

  • Pathian hian min fiah thin a, Amah erawh fiah chi a ni ve lo:

Aigupta mite, Tuipuisen atanga hruai chhuah te an tana Pathianin thil ropui tak tak te a tihsak tawh hnuah pawh a ringhlel reng, phunnawi reng te chu Pathian pawhin amah an rin theih nan fiahna a pe ve thin. Tuipuisen an kân hnua an hnena Pathianin thilmak a tihsak hmasa ber kha Sin thlaler an thlen khân a ni.

Tuipuisen an kân atanga ni thum zet an kal leh hnuin tui awmna hmun an va thleng hlawl mai a; mahse he tui hi in tlak a lo ni tlat lo. Mara tih awmzia chu, ‘Kha’ tihna a ni a, he tui hi in theih loh khawpa a lo khâk si avangin Lalpa’n a ngaihsak a ni tih pawh an ringhlel chawpchilh leh nghal ta mai a. Pathian erawh chuan lainatna nen a lo dawngsawng thin a, thingtang pakhat lek hmangin an tan a thilmak tih hmasak ber a ti ta a ni. Tui khâ ti tuia, in tlaka siamtu chu thingzar kha ni lovin Lalpa zawk a ni. He thil thlenna hmun hi Mosia chuan Masa leh Meriba tiin a vuah a. Masa tih chu ‘fiah’ tihna niin Meriba tih awmzia chu ‘hnial buai’ tihna a ni. Heng hming vuah pahnihte hian Pathian chu fiah loh tur a ni tih leh hnial buai loh tur a ni tih a hriattir ngei ang (Heb 3: 7, 8 & 15).

He an thil tawn atanga zirlai pawimawh tak tak zirchhuah tur awm chu-
1) Lalpa hunruat chu dawhthei taka lo nghah
2) Pathian chuan amah mai chauh ni lovin mihringte nena thawk dûnin thil a ti thin.
Engpawh kan chungah lo thleng sela, chi ai mai lovin Lalpan engnge rem min ruatsak ang tia dawhthei taka Amah nghah hi a tha ber fo. Min hmangaih em avangin Lalpa hi dem tur a ni lova, fiah tum bawk tur a ni hek lo.

  • Ei leh Bâr tur kan lungkham luat avanga Chawlhni te bawhchhiat rum rum hi Lalpan a remti lo!

Bible a thlêmna kan hmuh tam tak te hi ei leh in nena inzawm an ni. Eden huana thleng, suala tlûkna kha a tha leh a chhia hriatna theirah ei nen a inzawm. Isua’n thlalera thlemna a tawh tum pawh khan Setana’n a rawn beihna hmasa ber chu ei leh in hmang bawkin. Esauva khan a ka châkna a thunun zawh loh avangin a fatîr nihna a lo chân bawk.

Mana kha Van chaw, Pathianin thlalera an awm lai, kum 40 zet a lo pek kha a ni a. Tin, an phunnawi nasat avangin vahmim (quail) pawh an chaw atan a lo pe bawk a. He a thilthlawnpek hmang hian amah chu Siamtu leh an mamawh engkim petu a nihzia a hriattir a. Chu bakah, hetia mak danglam tak maia a rawn pe kher hian ni sarih ni Chawlhni (Sabbath) serh dan tur pawh a zirtir pah nghal bawk. (Exo 16:1-36)

Chawlhkar tin khan thilmak pali a lo thleng thin a, chungte chu:
1) Ni nga chhung chu Pathianin nitina an ei khawp zelin manna a pe ziah.
2) Zirtawpni ah chuan nihnih tla tur pek thin an ni.
3) Zirtawpnia an chhar chu Chawlhni (Sabbath) tlai thlengin a chhe ngai lo. Chawlhnia chhar lovin an chhar kêp tihna anih chu.
4) Sabbath ni chuan manna a tla ngai lo.
Pathian chuan heng thilmak palite hi chawlhkar tin a ti ziah thin a, hengte atang hian Sabbath ni chu hre rengin, chumi ni chuan Pathian an fak thin dawn a ni. “Lalpa’n Chawlhni a a pek che u hi hre ta che u maw le!” (Exo 16:29) A ni sarihni hi Chawlhniah i hmang lo anih pawhin, “Lalpa ka chuan a sawi miau si alawm.” A laka hel hian thihna a thlen fo thin.

Ei leh in thu hi mihringte hian kan ngaih pawimawh leh kan thupui ber pawh ni sela, Lalpa’n chawlhni bawhchhiaa buaipui hi a lo phal hauh lo.

  • Pharoa thinlung chu tihkhauh em ni?

Exodus bu ah hian vawisarih lai mai Pharoa thinlung tikhauhtu chu Pathian a nih thu kan hmu. Chutiang a lo nih tak tak chuan Pathian chu hrehawm tawrhna zawng zawngah leh thihnaah pawh a mawhphurtu chu Pathian ngei chu a lo ni kan ti mai dawn anih chu!

Amaherawhchu, Pathian thu zir chian tak tak chuan Pharoa thinlung tikhauhtu chu amah Pharoa zel zawk hi a lo ni a, midang an inrawlh ve lo. Pathian chuan Pharoa duhthlanna siam chu rem a tihsak emaw a pawmpui emaw tihna a ni zawk, mitinah hian kan duhthlanna min siamsak vek ang hian. Pharoa ah hian Pathianin thil sual thar a tihsak ni lovin, a thinlunga sual awmsa chu tih a phalsak ta a ni mai zawk. Aigupta lalte hi pathiana inchhál, a mite pawhin an biak a ni a, chu pathian chu Siamtu Pathian chuan eng ang taka thiltithei nge tih pawh a fiah duh pah a ni.

Pharoa hi a nihna takah chuan hremna 10-na (Fatir thihna) pek anih thleng khan a inlamlêt tak tak lo, chung Pathian chu a hneh ngang loh avangin Aigupta sal te chhuah chu a tawngka chauhin a phal a, a thinlung erawh chuan a phal lo, a umzui leh ta nge nge a, amah ngei pawhin a thih phah ta anih kha. Pathian dodal nan hian a duhthlanna thiang tak chu hmangin, Juda Iskariota ang khan dodal a thlang ta zawk a ni.

Helai atanga kan zirlai pawimawh deuh chu hei hi a ni – thil tha emaw tha lo emaw, thil dik emaw dik lo emaw, thuawih emaw awih loh emaw thlang thei tura zalênna pek kan ni, Pathian hi chu zahngai thei leh dawhthei Pathian a ni. Chutiang zalenna chu Vanah Lucifer-a, vantirhkoh chungnung ber hnenah pek a ni tawh. Nimahsela, Pathian fapa Isua, Pa dinglama thu chu a îtsîk ta tlat a, Vanah helna a chawk chhuak ta anih kha (Thup 12:7-9).
Eden huanah Evi leh Adama te hnenah he zalenna/ duhthlanna hi pek a ni leh a, tin Pharoa hnenah pawh; a tawp berah chuan keini tunlai huna mite hnenah pawh pek kan ni bawk. Amaherawhchu Lalpa chuan nunna emaw thihna emaw a engnge maw zawk chu kan thlan ngei angaih thu Deut 30:19 ah min hrilh. Tuilairapa awm a theih dawn loh tihna anih chu.

Tehkhinna thu pakhat lo sawi ila, butter leh hlum hi ni lumah dah ve ve ta ila, butter chu a lo tui thuai anga, hlum erawh chu a chang telh telh ang. Butter leh hlum te hi a lum dan in ang renga awm ve ve an ni, nimahsela an chhân lêt dan a inan loh avangin an awmdan pawh a dang ta daih mai a ni. Lalpa chu a ngai reng a, kan lo chhân let dan azirin kan nunah thil inang lo a lo thleng thin a ni zawk. Pharoa pawhin Pathian duhdan a dodal lui reng a, a tawpah chuan a sipaite zawng zawng nen Tuipuisenah amah ngei telin an thi fai ta vek anih kha.

Ka sawi chhunzawm duh tak chu mihringte hian keimah ni a pathian lem (idol) tur siam mai dan hi kan hre hle a, chu chu Pathian chibai buk nana kan siam a, tha kan tih hle pawh chu a nghawng pawi theih dan tur lam erawh chu kan ngaihtuah duh tawh lem lo hi a ni.

Exodus 16:1-16 kan chhiar chuan, Pathianin Israel fate ei leh in tur a pek thuah a Chawlhni amah chibai bukna tur dik tak, kar khata a ni sarihna ni Sabbath a ngaihpawimawhzia kan hmu a. Exodus 20:8-11 ah chuan Pathianin amah chibai buk dan tur chu a ni fang lamin a rawn sawifiah vek a. Chawlhni chu a ni 7-na Saturday tia tuna kan hman ngei hi a nihzia mi â tan lo chuan a fiah vek mai. Kum AD 323 vel chauh atanga Rom Lal Emperor Constantine-a’n an Rom milem biakna ni Sunday (Isua thawhlehna ni chu ni tho mahse, khawi hmunah mah Chawlhni atana hman tur anih thu sawina Bible ah a chuang miah lo, Chawlhni tur a siam tawh avangin) chu Pathian biakna niah ka thlak e a tih mai vanga Pathianin a ruat ni hauh lo Chawlhnia kan hmang ta daih mai hi chu; chibai bukna dik lo, milem (Idol) biakna a ni thei mai a ngem? Pharoa hmanga Aigupta miten pathian chibai buk tur 1500 an lo siam te kha a dang lem chuang vak lo.

Heng Manna tlak hun leh vahmîmte pek hunlaia kaihruaitu chu kan Lal Isua ngei kha a lo ni tiin Paula’n IKorth 10:2-5 ah chiang takin min lo hrilh tak hi. Khata hruaitu leh zirtirtu kha “Kan Lungpui Krista” ngei anih thu a sawi. Nang leh kei hian kha chu ‘Dâwt’ a ni kan lo ti mai thei dawn em ni?
Isuan Olive tlang chunga a thusawi chhunzawmin Pathianin mihringte zawm tur dân sawm a rawn pek te chu chhun han te tak te pakhat pawh a bo loh tur thu a rawn sawi leh a. Chawlhni (Sabbath) chu a palina ah a awm ve rân mai si a (Matt 5:17-19 te chhiar ila). Amah Isua ngei pawh chu Pa thupek zawm zelin Chawlhni apiangin a tihdan pangngaiin Temple-ah thu a sawi thin a (Luka 4:16-19) a hnathawh tur zawng zawng te sawifiahin Petera chuan, “Mihring thu nge kan awih dawn Pathian thu” a ti anih kha. Pathian Chawlhni dik ni lova, mihring siam chawp chawlhni a hman hi Pathian, engkim siamtu chuan a ngaihthah hauh lovang. Inbihchiang ang u khai!

  • Engnge ni kan tana Nunna tui leh chhang chu ni ta ang le?

Tirhkoh Paula chuan Israel mite chunga thil thleng zawng zawng kha Krista zirtu te tana entirna leh vaukhânna anih thu sawiin, Israel mite’n buaina an tawh ang te kha anni chuan an tawh ve loh nan a tanpui dawn a ni, a ti. (The things that happened to those people are examples, And those things were written to be warnings for us. We live in a time when all those past histories have come to their end (WBTC – World Bible Translation Center, INC) – I Korth 10:11.

Isua chauh hi keini tan Nunna tui leh chhang chu a ni. Isuan Samari hmeichhe hnenah, “Tupawh he tui in apiang an tui hal leh ang; tupawh an hnêna ka pek tur in apiang erawh chu kumkhuain an tui hal lovang, keiin an hnena tui ka pek tur chu an kawchhungah tui hnaah a lo chang anga, chatuana nun thlengin a chik chho vang” a ti a. (Johana 4:13&14)

He Samari hmeichhia hian hmun dang khawiah mah a hmuh loh tur thil pawimawh tak chu Krista’n pek a tum a ni tih a hria a. Thinlunga thlamuanna, hlimna leh lawmna te neih chakna chu Pathian hnen ata lo thleng niin, amah Pathian chauhin min chantir thei bawk a ni. (Sam 42:1&2)
Isua vêkin, “Kei hi nunna chhang chu ka ni; tupawh ka hnena lo kal chu a ril a tam lovang” (Johana 6:35)

Pathianin Thuthlung Hlui huna a lo entir leh a lo hrilh te kha, keini hun hnuhnunga chengte tana hrilhlawkna leh vaukhanna vek lo niin; amah Isua Krista chauh hi kan thlarau lam riltamna leh tuihalna te chhawk thei tu chu a lo ni tih hi kan sawi ber chu a ni e. Amah Isua ngei hi chhûm ding leh mei ah a Israel fate lo hruaitu, Ramtiam thlenga hruaitu kha Isua Krista ‘Kan Lungpui’ tiin Paula chuan a lo sawi hial a ni. (I Korinth 10:1-4) Pathian in a thu malsawm rawh se!

Leave a Reply

error: Content is protected !!