Vai an tam leh viau ang

  • Dr. C. Lalrampana

Mizote hian ‘Vai’ tih thumal hi kan hmang uar êm êm a, indeusawh nan tak kan hmang thin ni berin a lang. ‘Vai’ tia kan puh leh kawhtir ber nia lang chu: a hlãwm zawngin-muslim, hindu, buddhist, Sikh bakah, a hnam zawngin-mosolman, bengali, Nepali, chakma, Sikh, bihari, dumka, Assamese, deswali leh phaizawla cheng mizo ni lo hnam chihrang hrangte khu ‘Vai’ tia kan sawi thin hi ni berin a lang. Hetihlai hian ‘Sâp’ tih thumal erawh kan ngaisang uchuakleh êm êm thung a, zun-êk pawh nei ve lo ang hialin kan ngai ni berin a lang. Kan Mizo hmeichhiate lahin chithlah nan an ît êm êm a, thlarau thianghlim fa pai tur ang hiala inngaihna an nei ta emaw ni? Sâp pasal tur an melhin chhingmit an lên vel ta ruai ruai ni berin a lang.

Kum 1854-a British sorkar chinchhiah dan tarlannaah chuan kum 17 chhungin Mizote hian phaitual vawi 19 zet runin mi 107 lai an that hman a, mi 186 salah an hruai bawk niin tarlan a ni. Hetiang a nih avang hian kum 1871-1872 khan sapho chuan Mizo lal anmahni rûn thinte chu tukdawl tumin Mizoramah an lo lut a, chu chu “Vailen Vawikhatna” tih a ni. Mahse, Mizo lalte’n luhlul an chhuahzui fo avangin kum 18 hnu kum 1889-1890 khan Mizoram an lo lutleh a, chu chu “Vailen Vawihnihna” tih a ni. Vailen Vawihnihnaah hian sapho hi Mizoram pum awp beh law law tumin an rawn thawk chho va, an awpzui ta rêng a ni.

Heng tharum inthawhtawnna avanga Mizorama sapho lo thawk chho hi saptawngin ‘violent movement’ an ti a, heta violent thumal hi kan pipute khan a awlsam zawngin ‘vailian’ tiin a vuah a, heta tang hian ‘vai’ tih thumal hi kan lo hmang chho ta zel niin a lang. Hei hi a dik takzet a nih chuan ‘Vaiho’ tia puh tur dik tak zawk chu sâp mingoho hi ni zawkin a lang. Sâp kan ngaisang a, an tawng nen lam kan âtchilh duh rau rau a nih chuan India phaizawla chengte khu ni lovin US leh UK vela cheng mingoho khu Vai dik tak kan ngaihsan mekte chu a ni zawk tihna a nih chu.

Mizo lal hmasa Bengkhuaiate hun laia Mizo hnam kan huaisen tehlul nen tum lai thangthar, thlahthar (NG)-te kan dawizepin hlauh kan va han ngah tawh tehlul êm! entir nan-Phung, ramhuai, lasi, thlahrang, sakawlh No. 666, CAB, CAA, UCC, ONOE, AADHAR, COVID, Cancer, HIV/AIDS, Chakma chimral, Zu, Ruihhlo, ramri hloh, Ramri hung, boruak bawlhhlawh, FCAA 2023 etc. A hun laia kan hlauh êm êm a bikin CAB, CAA, UCC, ONOE-te erawh hi chu tunah chuan kan hlauleh tawh lo a ni ngei ang. Mizorama Political party pakhat NDA-a tel reng chunga Lok Sabha-a sawiho lai pawha mahni pute thlawp duh lo pawh khan tunah chuan an sawi peih leh tawh lo niin a lang. Tuna an hlauh mek FCAA 2023 lah dodal hun laia dodal ngam tak tak si lovin an Amenpui vek hnu leh a sawt tawh loh hnuah an hlau thar leh lawi a, hun a kal deuh anga thehmeh ang maiin an awm leh ngeiin a rinawm.

Sept. 13, 2025 khan PM Modi-a’n Lengpui Airport atangin Mizoram tan Rel line service thar hlak 3 vai liamin rel kawng thar nuam tak, Mizoram tan bungthar kaina chhinchhiah tlak min rawn chhawp chhuahsak a, a lawmawm takzet a ni. Hetianga Mizoram leh hnam tana rohlu leh chhenfakawm min chhawp chhuahsak hi lawm taka pawma nui ver ver reng tur kan nih laiin lawm ahnekin “Rel a lo luh chuan vai an tamleh viau ang, kan fimkhur a ngai” tia vai lo hlau lawk thawm riva a ringleh ta hle. Vaite chu US leh UK mite khu an ni a, hlauhawm tham khawpa tam an lo luh a rinawm loh. An lo luh tam zawh poh leh sum kan la lut hnem a ni mai. India phaizawla hnam dangte pawh lo lut teuh ang hmiang? Inner Line Permit (ILP) dan tha tak kan nei a ni lawm ni? Dan kengkawhtu sawrkarin dan ang (rule of law) kengkawh se kan lo buai chiam chiam a, kan lo hlauh chiam a ngai lo. “Vai 3” tiin rak rak mah ila hriau pakhat pawh la siam thiam lo hian “vaiho” kan tih chhente thilsiam chhuah leh thar chhuah hlir kan la rinpuiber chu a nih hi! Chuvangin, Mizote hi mi dawihzep tak kan ni ta nge, kan ram hruaitute hian dawizep turin min zirtirin min kaihhruai zawk tih Kristian tam berna dawttu State Mizoram mipuite hi kan inngaihtuah chian a ngai ta e.

Leave a Reply

error: Content is protected !!