- HC Vanlalruata

Chief Minister-in Assembly inkhawma CAG report a pharh takah khan audit-in Mizoram sorkar department leh a peng ţhenkhatah thil felhlel an hmuhchhuah tarlan a tam ang reng hle a. Chu’ng zingah chuan thingtlang kalpawhna tur kawngpui sial hna sap ţawng a ‘Rural Connectivity’ an tih mai, PMGSY hnuai a khaw awm lo pawh tura kawngsial a nih dante leh thil dang dang a awm a. Chumi zingah chuan Mizoram Youth Commission-in inbumna hmang a cheng nuai 133 chuang an hmang ral tih tarlan hi a lian pawl a ni ve awm e. Chanchinthar-a an ziah dan i lo chhiar teh ang :-
“Tunhnai a Comptroller and Auditor General of India (CAG) audit report Assembly house dawhkana dahah chuan Mizoram Youth Commission (MYC)-in cheng nuai 133 leh sing 9, sang 2 zet chu dik lo takin a hmang tih tarlan a ni.
“CAG report-in a sawi dan chuan MYC hian kum 2016 khan Ministry of DoNER hnenah Mizoram sorkar hnuaia thawk Group C leh D-te information technology lama hma an sawn theihna turin Course on Computer Concept Plus (CCC Plus) buatsaih a, group C leh D hnathawk 1,500-te IT lama an thiamna tihsan na’n rawtna a siam a. Chu rawtna chu pawmin Ministry of DoNER chuan March 2017 khan cheng nuai 133 chu a rawn sanction ta a. Audit-in an endik naah chuan April 2017 leh May 2018 inkar chhung khan group C leh D hnathawk mi 1,499 chu department 48 atanga thlangin IT training an pe niin an sawi a. Mahse, hei hi phuahchawp a cheng nuai 133 hman ralna niin Audit report chuan a sawi.
“CAG Audit team-in department 48 hnena thu an zawhfiahnaah department 45 chhanna an hmu tawh a. Department 45-te chuan he training a tel ni a sawi mi 1,300 te chu an department hnathawk an nih loh thu an sawi a. Forest department ami 2, Labor, Employment, Skill Development and Entrepreneurship Development (LESDE) mi 4 leh PHE ami 1-te chu an department-a thawk an ni a, mahse Forest department chuan an hnuaia thawk 2-te pawh hi training tura thlan an ni lo niin an sawi. Supply department, Health department leh PWD a thawk training anga ziahlan mi 199 te chungchanga chhanna hi nghah mek a ni.
“Heta pawisa an inpekchhuah danah hian mimal-in cheque hmangin bank account atangin pawisa an la chhuak a, pawisa faiin an pe leh ni a sawi a ni a. Hetianga thiltih hi eiruk theihna awlsam a ni a, chhui zui a har hle bawk niin CAG report chuan a tarlang a. Sorkar hnathawk 1,295 training-na atana sum hman hi inbumna ni a an ngaih thu an sawi a. Sorkar hian chhui zuiin sorkar hnathawk a tak awm lo training-na senso dik lo taka a mawhphurtu officer-te chu hremna pe ngei turin rawtna a siam a ni.”
India ram pumah leh state bil-ah hian eirukna, dik lo taka mipui sum hman a nih lohna tura venna turin ruahmanna ţha tak tak siam a ni a. Prevention of Corruption Act, 1988 hi chu eiruk hmangte chhui leh hremna dan a ni ber a. Parliament-ah ngei pawh hian dikhlel taka mipui sum (public money) hman a nihin chhuizuitu tur Public Accounts Committee (PAC) a awm a, state assembly-ah a awm ve vek bawk. PAC hi CAG audit report bawhzuitu tur a ni.
Mizoram bîk chauh pawh hi enin kan sorkar a file kal thui dan leh officer tam tak kuta a kual dan kan en chuan eirukna leh dik lo taka sum hman venna atana tih a ni a. A sâwt lem thung lo. Thil pawimawh tihkhawtlaina leh eiruk kairualtirna a ni mah zawk emaw tihtur a ni. Eiruk tum lo dan (check) theih dan tur hi sorkar thuneitu lian ber pisa leh sorkar hnathawk hniam ber tan pawh ruahmanna ţha tak siam a nih laiin kan dang hlei thei lova, hei hi chu mihring kan rinawm loh vang leh dik lo taka thiltih kan pawisak loh vang a ni ber.
MYC bik hi din a nih dawnin a dintute’n thil ţha tam tak ti thei tura ngaihtuahna an siam ngei a rinawm a. Ţhalai hna hmu lote chhawr tlâk a chherchhuahte, hna zawnsakte, Civil Service leh India ram pum huap hna lian tham leh tenau deuh pawh an hmuh theihna atana ţanlakte, an theihna (talent) hmuhchhuahsakte kha an thiltum pawimawh niin a lang a. Chutiang lam ngawr ngawr buaipui tura din niin kan lo hre bawk a. Mahse, an han kal chho ta a, chutiang ai chuan hmingchhiatna-in a bawhbuai ta reng mai tih chu kan hriat vek kha.
MYC hi Labor, Employment, Skill Development and Entrepreneurship Development (LESDE) department hnuai a dah a ni a. Hmanah khan an thiltih dik loh avangin Labor Minister leh MYC chairman-in an ban phah tawh kha kan la hre reng awm e. Nalanda Institute of Advanced Studies (NIAS)-ah ţhalai rual an thawn a, he institute hi sorkar pawm loh a lo ni a. Zirlai tirhna senso hi cheng nuai 128 chuang ni a sawi a ni. He thil thleng hi a chunga kan tarlan, training lem an buaisaih hun lai, 2016-17 chho vel tho kha a ni.
Hemi hnu hian Dinthar vengah civil service coaching an buatsaih leh a. Delhi a civil service coaching kalpuitu firm pakhat nen inthlunzawmin cheng tam tak sengin online/virtual class te buatsaih a ni a. Heta zirlai pakhatmah hi UPSC-in civil service ekzam (preliminary) a buatsaih a tling an awm lova. Staff Selection Commission (SSC)-a lut thei tura training/coaching buatsaih tel bawk a ni a, mahse SSC ekzamah pawh lut an awm chuang lo ni a hriat a ni. Zirlaite hian admission-ah cheng sing chuang an seng hlawm bawk.
Hetiang thil hi a pawi hle mai. Khawvel ram dangte ang thovin India ramah pawh hian institute emaw, thil zirbingna ang chi hi an din zel a. Chutianga luh kawnga sum leh pai leh kawng danga harsatna neite lo ţanpui turin sorkarin commission emaw eng agency emaw a din ve bawk ţhin a. Hna hmu thei tura inchherchhuahna atana ‘institute’ ang chi din a nih reng rengin an hnen aţanga zir chhuakte’n hna (placement) an hmuh hi an ngai pawimawh hle zel a. Chutiang ni lova din ve ngawt hi a tunlai tawh lo hle.
Chuvangin sorkar hnuaia din leh inziaklut training centre/institute ang chi reng reng hi ‘placement’ ngai pawimawh a, chutianga chhawr tlak tura chher kha an ngaih pawimawh ber tur a ni a. Chutiang hawi a MYC hi a kal a, ţhalaite hmakhua kha a dah pawimawh phawt chuan ‘institute’ lem/sorkar pawm loh tih vela Mizo ţhalaite thawn liam mai tur chu a ni lo. Sum siamna ringawt an ngaihtuah erawh chuan ţhalaite hmakhua chu an ngai pawimawh hauh lovang a, an mualpho fo bawk ang.
A taka IT training pe si lova cheng nuai za tel hman ral ngawt maite, a hma lama thil dik lo lo awm tawhte zawng zawng nen hian MYC hi chiang taka chhui a ngai a ni. Sorkarin sum tam tak senga a din, ţhalaite hamţhatna atana thawk tura din hi ‘sumthuninu’ pawh ni mai lo, eirukna hmunpuia a chan a, sorkarin a thunun thei lo a nih chuan ţhiah vat mai zawk pawh a ţha mai thei. Kan ţhalaite eiruk zirtirtu commission a ni mai ang tih pawh a hlauhawm hlel love.