- Reuben Lalenkawla, Govt. Hrangbana College “Mizo te hi hnam zakzum kan ni e” ti ila, ‘eng lam hawi zawngin ?’ ti-a min zawh let hu hlawm ka ring. Kan zahin kan zak uchuak a, kan zahlohna hmunah zahpuiawm khawpin kan huangtau thung. Mi ropui, zah tlak deuha kan ngaih bulah kan zam chhe der a, zah tlak loh leh keini aia changkang lo zawk ni ngei tura kan ngaih te lakah chuan hawihhawmna lantir a tullo kan ti a ni ngei ang.
A enga pawh chu lo ni se, mihring te hi zak theilo tura duan kan ni lo va, zahna hi kan pianpui ve reng a ni. Kan zahna lam kawng erawh a peng a hrang thluah thung. Chu chu mi pangai nihna pawh a ni.
Naupang tereuhte kan nih lai atang tawhin zah kan hre tawh a, mahse thil zathlak leh zahthlak loh hi chu kan puitlin hnu thleng pawhin kan la thliar thiamlo niin a lang. Zahna tur hmun leh a hun thliar thiamna hi mi puitling nihna a ni a, keini Mizo thalaite leh kan rual u zawkte pawh hian chu chu an hriat hmaih fo.
Mawhphurhna hlen ngai a awmin kan zam chhe leh mai thin. A ni reng a, a zamawm duh em a tin ni. Mahse chu chu thil zahthlak a ni lo va, a zamawm mai chauh a ni. Mawhphurna hlen theilo leh hlen ngamlo nih chu mi dawihzep nihna a ni a, chu zawk chu thil zahthlak chu a ni.
Entirna’n, “Tleirawl pakhat hi biakinah thawhlawm khawn atan an ruat ve a, a zahthlak a tih em avangin a inkhawm ngam lo va, amah avangin thawhlawm khawn tu tur inruat chawp chuk chuk angaih phah ta a”. Mawphurna hlen ngam lo a nihna hi atan thil zahthlak a ni a, a mawhphurna a tlanchhiatsan avanga zahna pumpelh ni-a a inhriat ngat phei chuan chu chu atan a zahthlak leh zual. Thawhlawm khawn kha thil zahthlak a ni lo va, khawn tur pawha ruat tlak loh nih kha a zahthlak daih zawk, miin mi puitling anga min ngaih loh vang a ni tih hriat tur. Zam chung chunga inti paukhauh chunga kan mawhphurna kan hlen hian puitlin lam kawng kan zawh alo ni reng a ni.
Nula tlangval ve uaih tawhin mitthi lumen naa a mit(eye) thawh a tum loh chuan Mizo tlawmngaihna a mut bo pui mai mai a ni. Mizo kan nih ve si chuan tih tur kan nei ve a, chu thil tih nachang hre lo leh ti thiam lo bik nih chu a zahthlak a, khawtlangah an tlangtla ngai lo.
Tunlaiah thlan lai tlangval te’n dang ro hnawntu tui sem atan tleirawl mal var, ke thiah mawi em em mai an beisei laiin, a lo in hmang vuai tawh leng siniar hovin ketli an rawn khai buk buk mai thin te hi chhawk tur an awmlo a nih si loh chuan ngaiah kan nei ang tih a hlauhawm tak zet zet. Tleirawl(nula) chauh pawh an ni bik lo. Rawlthar (tlangval) te pawh hian tih tur kan zawng hmu zo ta meuh lo. Thlan laih naah ai u te’n min hmakhalh zung zung a, mipa hna thawk tur siin nalh loh te kan hlau ta vel mai mai a, hah bik nih te hi tlawmah kan la ta emaw tih a awl hial thin. Aia u te’n min duat avanga an chana kan dah ngawt mai chuan kan la mualpho ngei dawn. Val upa te leh pitar putar te’n min zilh hunah leh thu tha min hrilh hunah chuan a khawi zawk nge zahthlak tih pawh kan sawi hlei thei tawp lo ang le.
Kohhran leh khawtlang mai nilo, kan in chhung khurah hian thil zahthlak a lo awm ve tho mai. Tih tur tih loh hi thil zahthlak a ni a, chu aia zahthlak chu kan tih tur kan tih loh laia kan nu leh pa te’na min tih sak/khalh hi a ni. Thalai tuanrang zawkin nu leh pa uai lam tawh han hmakhalh theihloh chu thil zahthlak a ni a, an thawh laia kan lo mu mai mai anih leh zel phei chuan a sawi pawh a zahthlak hial tawh zawk.
Nihna lamah Mizo kan ni a, kan ni reng dawn bawk. Mizo nih zak tlat ho te, Mizorama awm ve si hnam tawng aia sap tawng thiam emaw inti tlat mai te, Mizo tawng zahpui emaw tih tur khawpa sap tawng hmang uar ho te hi Mizo nun la tem tlem tak te vek an ni ngei ang. Chung mi nih chu thil zahthlak tawpkhawng a ni a, mahni nihna hai an nih avangin an khawngaihthlak hle.
Sawi tur ating chuan kan sawi seng dawn lo va, amaherawhchu heng kan sawi takte atang hian engkim a ngaihruat theih zel ang. Ze thalo zahthlak si kan neih te hi tun huna kan siam thalo anih chuan, thangthar lo la piang zel tur te hian Mizo nun ze mawi, kan inchhuan ve na te hi an rawn theihngilh zui mai pawh ka hlau hlel lo ve.