- Centenary C. Lalzahawma
Khawvêl lo la awm zêl tûrah khawvêl nun nuam leh hlimawm zâwk nei thei tûr chuan tuna naupang la ni mêk kan fate \heuh hi nu leh paten enkawl dân kan thiam a pawimawh hle. Khawvêl sualna leh chhiatna thleng tam zâwk te hi nu leh paten an fate naupan laia an enkawl dân \hat tâwk loh avânga thleng te an ni. Chhûngkua inzirtirna \ha nei, kristian chhûngkaw dik tak nu leh pa ni bawk si tân chuan naupangte hi enkawl \hat loh theih loh ang hiala ngaih theih a ni. Hla siamtuin, “Sawi nawn leh rawh, min hrilh leh rawh,” a tih ang khân naupang enkawl dân chungchâng pawh hi sawi nâwn fo a, kan inhrilh thar fo a \ul tak zet a ni. Chempui pawh kan tât hriam a, kan hmang a, a bil leh a, kan tât hriam leh \hîn a nih kha maw\ Khawvêl hi zawng siam thar ngai khawvêl a ni miau si a. Chuvângin, a chhûnga chêngte pawh kan hun tawn azir zêla insiamrem thei tûrin kan lo inbuatsaih lâwk a \ul fo \hîn.
Socrates-a chuan Athens ho hnênah, “Engvângin nge hna chi tinrêng in hausak nan in thawh a, nakina in innghahna tûr naupang in ngaihthah si\” tiin a zâwt. He zawhna vêk hi Mizoram ti pawha kan sawi phal loh Zoram tia kan sawi \hin Zoram chhûnga chêng Zofa chhûl chhuak chhûng tinte ka zawhna ni rawh se. Zawhna chhanna nei nghal chi zawhna a ni.
Khawvêl hmun hrang hrangah chhungkuaa pa ber hi chhungkaw chawmtu, pawisa thawk chhuaka ke pên chhuak \hîn an ni tlângpui. A zawng zawngah chuan ni vek lo mah se, a tam zâwk an ni. Kan Zoram chhûngah ve thung chuan chhungkaw pa ber aiin chhungkaw nu ber tam zâwk ten chhhungkua an chawm a, naupang enkawl hun an nei meuh lo. Naupang nakin nun chu nuah a innghat tlat a ni tih hi kan theihnghilh fo. Awmpui lain kan fate kan enkawl ai kan enkawltir a, naupang nakin hun aiin rosum kan ngaipawimawh zâwk a. Kan hmuh loh laiin engtin nge an enkawl, kan hmuh laia an enkawl ang chiahin an enkawl êm tih lam thlengin kan ngaihtuah a \ul.
Horack Bushnell-a chuan, nu leh pa tinte hian hei hi hria se ka duh. “An fate kum thum an tlin thlenga an enkawl dân hian an nungchang tûr chanve a hril tawh,” tih hi tiin. Chuti a nih si chuan muangchang hman kan awm lo. Naupang chu kan hmangaih a ni tih kan chetzia leh \awngkamin kan lantir tûr a ni a, an kiangah a tam thei ang ber kan awm tur a ni. An thusawi kan ngaihthlak sakin kan ngai pawimawh tûr a ni. Hnathawhna hun remchâng kan pe tûr a ni a, kan thlamuan fo tûr a ni. Pathian thu \ha tinrêngin kan enkawl tûr a ni, an puitlin hnua an bo loh nân. Ni tin an tân kan \awng\ai \hîn ang. Pathian rawng an bâwla Pathian an tihropui theih nân. Hêngte hi an tâna kan tih theih ropui ber ber te an ni. “Naupang chu a kalna âwm kawngah chuan zirtir ula, a upat hun pawhin a thlah lo vang (Thuf. 22:6),” tiin kan Bible-ah kan hmu chiang hle.
Naupang nu leh pate chu an fate entawntlak nungchang \ha an nei tûr a ni. Naute chu a \awng thei hma mit meng chauha nu leh pate hmangaihna an dawn lai a\ângin engkim an rilru-ah an vawng tlat \hîn. Tin, nu leh pate hian kan fate hnênah thil pawimawh tak pakhat kan pêk tam loh avâng hian nun kawng dik lo an zawh \hîn. Chu thil pawimawh chu ‘hun’ hi a ni. An thusawi ngaihthlâk hun te, thil hriatthiampui hun te, \anpui hun te leh kawngdik kawhhmuh hun te kan nei thei meuh lo. Sawi maia a awlsam hmêl hle laiin a tak takah chuan thil harsa ber leh inpêk ngaih nasatna ber a ni âwm e. Nu leh pa tam tak ten hei hi i vawng reng ang u. Kan fate School-a an grade neih aiin chatuan nunna an neih theihnâ tûr ngaipawimawh zâwk ila, lârna aiin thianghlimna lam tuipui ila, pawnlang mawina aiin chhûngril mawina duhpui ila, an aia \ha naupang dangte nêna tehkhin buai ngai lo tûrin i enkawl \ha ang u.
Ziaktu hmingthang Ellen G. White-i chuan, “Fate enkawlnaah nute dinhmun hi Pathian dawttu a ni,” a ti hial. Hetih rual hian, Rev. Dr. Sam Kamaleson-a chuan, “Sap ram nun lo tlakchhiatna chhan chu nuten an fate an uap tâwk loh vâng a ni,” a ti ve thung a. Napoleon Bonaparte chuan, “France ramin a tlakchham ber chu nu \ha a ni,” a ti bawk. Nu mawhphurhna sânzia a lang chiang hle. Fate enkawl kawngah hian mi ropuiten pa mawhphurhna an sawi a tam lo hle. Chhungkaw khata chêng nu pakhat hrin unau te an sual viau a nih chuan nu enkawlna a \ha tâwk lo tihna a ni a, an fel viau chuan nu \ha enkawltu an nei tihna a ni. Hleih nei lo leh hmangaihnaa rorêltu awmchhun nute hian fate enkawl chungchângah nasa takin mawh a phur a, kawng tinrêngah fak an hlawhin dem an hlawh phah fo rêng a ni. Kan fate kan enkawl \hat loh hian an duh loh chung chungin rûkru tûr te, nawhchizuar tûr te, chaw khawn tûr tein kan tîr liam \hîn. Tin, kan fate Pathian lam kawng kan zirtir loh chuan loh theih lovin setana’n sual kawng a zirtir \hîn. Chuvângin, kan fate kan hmangaih anih chuan a \ha lam kawng zawh zirtirin, Pathian lam kawng kan kawhhmuh tûr a ni a, mahni ngei kal hmasain kawng dik kan zawhpui tûr a ni.
Tin, fate thu awih lo zilh kawngah nu leh pate kan inthurual a pawimawh hle. Pa berin a thil tihsualah a fate a hau emaw, tiang hmanga a vua emaw a nih chuan nu berin a lo chhan rêng rêng tûr a ni lo. Chutiang tho chuan nu berin a fate chunga a tih pawhin pa berin a chhan bîk tûr a ni lo. Khawi zâwk zâwk pawhina an chhan chuan naupang \haah a chhuak ngai lo vang. Arab thufing chuan, “I fa avânga i \ah hun a thlen hma ngeiin naupang chu vêl mai rawh,” tiin khawvêl hriatah puan chhuah a ni. Thuf. 13:24-ah pawh heti hian kan hmu, “Tiang hmang duh lo chuan a fa a hua a ni, a hmangaihtu erawh chuan a thunun chawt thin,” tiin.
Naupang mize inang lo tak tak an awm a, \henkhat chu tiang hmanga zilh fin ngai te, \henkhat chu awnem zaidama zilh fin ngai te an awm. Thir chu a lin(g) laiin kan duh ang tâwkin kan vaw phekin kan vaw pum \hîn a, a dai hnuah kan duh dâna awm thei tûrin. A dai hnuah erawh vuakin awmzia a nei lo. A hun laia vuak chi a ni. Hetiang tho hian naupang pawh zilh fin theih leh kawng dika hruai thei hun an têt te a\ângin khauh deuh taka hrual ngai an ni. Sual simna a nih phawt chuan vuak nat deuh pawh a pawi hauh lo, an thih loh phawt chuan a tâwk viau. Tin, inchhûngkhurah nu leh paten kan nungchang, mizia leh kan \awngkam kan fimkhur a ngai hle. A chhan chu, khawlaia naupang \awng dân chu a nu leh pa \awng dân chu a ni tih a nih kha! Ani hi chu zilh fin theih loh mihring a ni hrim hrim ti tûr khawpa fa sual kan nei a nih chuan a hun laiin kan vaw na tâwk lo tihna a ni mai. Chhânna dang a awm lo.
A tâwp berah chuan hei hi Lalpa laka kan rochan kan fanaute nunpui thei tûrin a thu chauh ni lo va a taka zirtirin ni tin i chhawm nung zêl ang u. “Naupang chu fuihna hmuna a awm chuan inrintâwkna a zir a. Fakna hmuna a awm chuan midang lawmpui a zir a. Dikna hmuna a awm chuan dikna a zir a. Mi rinawmte bula a,awm chuan rinawmna a zir a. Mi taimate bula a awm chuan taimâk a zir a. Himna hmuna a awm chuan rinna neih a zir a. Mi huaisente bula a awm chuan huaisenna a zir a. Mi inngaitlâwmte bula a awm chuan inngaihtlâwm a zir a. Kawmnêlna hmuna a awm chuan he khawvêlah hian hmangaihna a zir \hîn,” tih hi.