Hnam din chhan leh a behbawm

  • Debbie Rinawmi

Hnam (nation) leh ram hmangaihna (nationalism) hian awmze hrang hrang, hrilhfiahna hrang hrang a nei a. Hroch leh Maleckova te chuan nitinin hnam tih thumal hi khawvel hmun hrang hrang ah hman ni mah se, mi thiam te chuan fumfe taka hrilhfiahna an nei thei lo an lo ti hial a ni. Medieval hunlaia zirna in sang (university) ah chuan zirna in awmna khaw pawn atanga lo kal zirlai te sawi nan hman thin a ni a. Kum zabi 18-na velah chuan Europe khawmual ah chuan mi nawlpuiin an hre bel hle tawh a ni. Peter Alter chuan hnam hmangaihna (nationalism) tih thumal hi German mi thiam (philosopher) Johann Gottfried Herder-a lehkhabu ziah ah 1774 kuma tih chhuah ah a chhuak hmasa ber a tih laiin Walker Connor vet hung chuan kum 1798-ah hman hmasak ber a ni a ti ve thung a ni.

Ngaihdan hrang hrang a piang a, hriat dan a inang lo fur te hian mihring mai kan nihzia a lantir leh thin a nih hi. German mi thiam leh mi ril Hegel-a chuan Pathianin hnam hrang hrang te hi a thiltum tih hlawhtlin nan a siam a ni a lo ti a. Chu ngaihdan in a ken tel chu Pathian thiltum hi kan awm chhan a nih chuan ram then hran bik chauh kan ngaihtuah thei lo, khawvel pumpui ah mihring mihrinna (humanitarianism) kan dah chungnun a ngai a ni. Mahni ram leh hnam ah lo la lut ve ta I la, hnam hran avanga kan inthliarna, kan inhmuhsitna te hi siam kan nih chhan a lo ni hauh lo mai. Hnam kan ngaihsan vak loh zawng an nih avanga namnul te, hnam kan ngaihsan zawng an nih avanga lo phi pui chung te pawh; mipa leh hmeichhe thua kan buaina te pawh hi siam kan nih chhan kan buaipui na tur laka min pawtpeng tu langsar tak a ni. Mihring mihrinna kan dah chungnun chuan tu te pawh kan inzahin kan inngaihlu a nga, mi hausa leh khawtlanga mi chungnung leh langsar tak kan zah ang tho in khawlaia rui thle mai mai leh retheih avanga inkiltawih leh inthlahrung em em te pawh ‘ka mihring pui a ni’ kan ti thei ngei ang. Kan khawtlang ah hian tehna hrang hrang hi a awm a, chung zinga lian em em chu kohhran leh khawtlang hi a ni. Hemi pahniha mi a hmingthat phawt chuan thildang ah pawh mi tha leh fel anga hriat a ni thin a. Inthlan ah ding dawn se, a tan kawng a kaw ruak a, nupui pasal zawnna kawng ah thlengin a pawimawh ta thin a ni. Hemi letling chiah hian mahni veng/khuaa awm ve reng, kohhran leh khawtlanga inhmang lo, lang tam lo chu thil sual ti hranpa lo mahse, ‘veiawm riau’ an ni thin a ni. Heng tha leh tha lo kan tehna zawng zawng chung ah hian mihring mihrinna kan dah a nih chuan intham lohna te a ti reh anga; chu mai a ni lo va, hnam dang nena inrem takin min awm tir tur lai te hi a va nuam dawn em! Ramri buai chin felna thuruk te pawh kha a ni mahna le!

Hetiang hi a nih laiin kan khawtlang kalphung hi J.S Mill-a nen a inrem tulh tulh lawi si a nih hi. He mi chungchang bika a ngaihdan ah chuan intluktlan lohna (inequality) leh inchaldelhna (hegemony) hi a pawm tlat mai a, chumi ah chuan hnam fing leh changkang zawk te chuan hnam hnuaihnung zawk te laka hamthatna an chan a, tha zawk leh chungnung zawk nih an chen na/hlimpui na chu a keng tel a ni. Ram hmangaihna ‘rau a awm naah chuan pawl pakhat in mipui hneh theihna riau an nei a, chumi ah chuan sawrkar pakhat hnuaiah mipui inrem takin an cheng ho za thin a ni. Hemi avang hian ngaihdan hrang hrang inkawkalh tak tak a awm loh nan mipui te ngaihdan sawi theihna zalenna chu a pawm lo va, chu chuan rorel tute thuneihna sang tak a pe a ni. Kan ram han thlir ve leh ta I la, thil hrang hrang ah hian mipui te rahbeh in kan awm a, au ve chiam thin mah I la, ka aw te hriat theih loh turin a thamral thin si a nih hi. Instagram lama CM page-a comment theih loh tura dah a ni ringawt te hi mipui ngaihdan/ mipui aw hnualsuatna chi khat ah a ngaih theih ang.

Mizo te hi infak hreh tak leh inngaihsan duh lo tak hnam kan ni naa, hnam dang nena kan inbuka inelna awm nia kan ngaih chuan kan indah sang a, kan chapo a, kan inchhuang thin a. A hnam pumpui angin han inen ta I la, pawn lam land an ngai pawimawh thin kan ni a, incheina te, hmel te leh pawn lam thil hi a mawi loh kan hlau em em a. A lang thei china kan hnuaia awm nia kan ngaih te chu kan chaldelh a, kan hmuhsit a, infiamna leh zirnaah te kan tluk loh chang pawhin kan tha a na a, tlawm ah kan la thin a ni. Kristianna sakhua kan vawn te pawh hi ngunthluk taka kan ngaihtuah chuan kan bul vela hnam rethei leh pachhe zawk kristian ve tho te ai chuan Mizoram chhunga kristian te chu kan indah sang larh a ni tih kan hmu thiam ang. Masihi Sangati rawngbawlna a hrana a awm te hi a vanneihthlak teh e; hmun tam tak ah chuan biak in pawh a hranin an nei ta zel a. Ni lo se zawng, Mizo nawlpui zing ah inkhawm se chuan kan hmuhsitna leh ngaihsan lohna mitmeng hian an sakhaw hlui ah a tir liam hnem ve ngawt ang le. Heng zawng zawng te hi mihring mihrinna kan dah hmasak loh vang a ni a, kan dah hmasak theih loh chhan nia lang chu siam kan nih chhan ah kan chian loh vang a ni. Hei hi hre thar I la, kan bul vel ami tu pawh, eng ang mi pawh, kan mihring pui an nihna angin I inhmangaih tlang ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427