Kan sorkar hotute leh “Accountability”

  • Haukhuma Hauzel

Accountability chu enge ni?
Mizoram chu khawvel democracy lian ber India bungkhat niin, mipui rorelna kan lo rochung ve ta reng mai a, democracy-ah chuan mipuite hi Sorkar siamtu kan ni a, mipuite hi lal hle tura ngaih kan ni! Kan aiawha kan thlan lalte an tha lo a nih chuan a dangin kan thlak leh thei. Kan thlan lalte hian a thlangtute’n an thlan chhan tihhlawhtlin emaw tihhlawhtlin loh ah “accountability” an nei ani. He “accountability” kan ram inawp dan leh hmasawn nan a pawimawh em em a, sawi zau deuh a tul a, Zoram mipuite’n chiang zawka kan hriat a pawimawh hle a ni.
Accountability tih hi kan han hmang a, Mizotawnga “mawhphurhna” tih nen hian a inzul hle a, mahse a “goal” hi a hrang deuh a, Saptawng hi a chiang deuh zawka a lan avangin kan hmang dawn a, chhiartute’n min hriatthiam kan ngen hmasa a ni. J.F Laldailova dictionary-ah chuan “accountable” chu “mawh phur thei”, “puh theih” tiin a lo dah a, tuna kan subject atan chuan “puh theih” tih hi a dik zawk maithei, “tih that loh chuan pawi zawk ang” tih lam a kawk tlat a ni. “Accountability/puh theih” tih chu political /social scientist te’n an sawi dan chuan “thutawpna siamtute’n an thutawp siam chu a dawngtute tan a that leh that lohah mawh an phur” tih a ni. He thuin a ken tel chu thuneitute’n an duhdan an kalpui a dik loh chuan “hremna an hmachhawn tur a ni” tih hi a ni.
I dikna “demand” rawh
Accountability in a hrin Sorkar hmalakna tha chuan mipuiah rintawkna (confidence) nasa zawk a siam thin a ni. Khua leh tuite (citizens) hi roreltu tur thlangtute (electors) an nih avangin, an aiawh tura an thlan te atangin, accountability, “mawhphurhtu nihna” an ngiat (demand) thei a,an ngiat bawk tur a ni. India state danga awm te ang bawkin Zoram mi leh sate (citizens) hian sorkarah chhiah (land revenue, property tax, GST etc) kan pe a, chung sum leh Centre fund tlingkhawmin kan ram mamawh atan “budget”siam a ni thin. Heng pawisa hman dan tur(budget) te hi a hmanna tur leh a hman dan tur diktaka hman a nih leh nih loh te hriat hi citizens te chanvo (right) a ni! Hei hi khua leh tui nihna (citizen) avang ringawt pawh a an chanvo (right) a ni.! Sorkar sum renchem lo zawnga duhsak zawngte uchuak taka vulh nana “restricted tender” hmanga Sorkar sum hman te hi a dik thei lo a, hetiang ti thin Sorkar hotute chu mipui “puh theih”-ah an insiam a ni. Kan state fund hi eng party (Cong/MNF) ta mah ni loin mipui pawisa a ni.
Congress Party hmalakna:
Kan ram hmasawnna atana hmalak pangngai bakah Congress Sorkar chuan flagship programme “New Land Use Policy (NLUP)” a duang chhuak a. Kut hnathawktute Ni (January 19,2017) hmannaah CM Lalthanhawla chuan “Kuthnathawktute’n malsawmna leh eizawnna kawnga lei rem an rah theihna tura duan NLUP-ah Pathian kut a lang” a ti a, Sorkar laipuiin an dil aia tam cheng vaibelchhe 2873-a ruahman thu a tarlang a, NLUP hi “Pathian Programme” ti te pawhin a sawi thin. NLUP Kutpui, November 13, 2017 hmannaah CM Hawla chuan “NLUP hnuaiah tunlai khawvel mamawh chhanna a awm vek” a ti bawk. Hetiang khawpa program tha nia kan ram Chief Minister meuhin a sawi a, a party-in kum eng emaw zat tihlawhtling tura an beih hnu a rah tha a chhuah leh chhuah loh chu i han bihchiang teh ang u. Comptroller and Auditor General of India (CAG) report, Govt. of Mizoram (Report No.2 of 2017) a a lan dan tlangpui chu hetiang hi a ni.
NLUP a hlawhchham:
NLUP hi Centre Sorkar-in July ,2010 khan Rs.2873 crores chuang hman turin a remti a, chhungkaw 1,20,000 kum 5 chhunga chawikan nana ruahman a ni. Ruahmanna tha awm loh vang leh a taka hlenchhuahna mumal awm loh avangin NLUP thil tum pawimawh –thingtlang lo neih tihtawp, buh leh bal a intodelh leh ram ngaw humhalh te chu a hlawhtling lo nasa hle. CAG audit hmuh dan chuan lo neitu zaa 14 – chauh (14%) in thingtlang lo neih an bansan a, tuna Zoram ngaw cover 38% chu 80% tal ni thei tura tihpun tum pawh chu a hlawhchham chiang hle!
CAG report in a tarlan dan chuan NLUP dawng turte chu village – level committee thlan tur tia manual-in a dah laiin a tak a thlang tu chu Apex Body of NLUP a ni a, dawng thei tura criteria-in a huam loh chhungkaw 1400-in duhsakna an dawng a, heng dawngtute hi Sorkar hnathawk mek leh pensioner te, criteria-in a phal loh kum khata Rs. 50,000 (rural) leh Rs. 1 lakh (urban) chuang “income” neite an ni. Khatih laia sorkarna fawng vuantute khan an duhsak zawng te vur nan chuan anmahni dan siam ngei pawh an pawisa lo hle a ni. CAG chuan Mizoram Sorkar chu sum enkawl thiam lo leh a flagship programme chhuan tak pawh tihlawhtling thei lo niin a ngai a, sumpui cheng nuai 287300 chuang a senral hnu pawhin a hmangtute zazel a (14%) chauh an hlawhtling a nih chu! Sum heti zozai luangral hi a va uiawm em!
Congress leh MNF hnuaia system dik lo:
NLUP scheme, khatih lai Sorkarin a kalpui dan mak tak mai chu Pu Zoramthanga’n, MNF president a nihna ang a Mizoram Governor hnena June 27, 2018-a a lehkha thehluhah khan a lo lang. He lehkhaah hian NLUP Implementing Board Chairman, JH Rothuama’n ruling MLA zawng zawng te chu scheme dawngtu turte thlang chhuak a, Rs. 1 lakh theuh pe tura thuneihna a pek thu a lo lang. “Constituency pali Congress tlin lohnaah chuan MLA pawh ni lo, Sorkar hnathawk em pawh ni lote chu cheng nuai 400 aia tam anmahni duhsak zawngte hnena semtir an ni a, hetiang hmalakna hi dan palzutna nasa tak leh zahtheih loh thlak tak a ni” a ti. Hetiang tehnuai a nih vangte pawh a ni ang, Sorkar scheme chu party bil leh mimal induhsakna avanga nasa tak a hmansual niin, a hlawhtling thei ta lo reng a ni. Hetiang dan palzut sawiseltu Pu Zoramthanga pawhin thuneihna a han chan ve meuh chuan, dan kalh leh thil zahthlak a tih ang tho kha tih hreh a nei bik lo a, tunhnai Kolasib-a MNF khawmpuiah khan “SEDP kan sem ve dawn tawh a, block/unit hotute khan scheme dawngtu turte lo ti fel rawh u” tiang khan public meeting ah a sawi chhuak a nih kha! MNF block/unit hotute SEDP petu tur anga a ruat te kha Congress hun laia NLUP sem tura Sorkar hnathawk pawh ni lo hman te kha dan kalh leh thil zahthlak tak ni a a sawisel ang tho kha a ni! NLUP a ni emaw SEDP a ni emaw, a fund hi Centre atanga State-in a dawn a ni a, party bil fund ni loin mipui pawisa a ni a, sorkar kaihhruaina leh dan anga pekchhuah tur a ni tih hi sawi nawn pawh a ngai awm lo ve! Hei chauh hi a la ni lo! NLUP fund cheng nuai 165 lai mai chu thalai 15 te Japan rama training senso turin Aizawl private firm-ah pekchhuah a ni. Hei hi Central Sorkar thupek, NLUP fund te hi a hmanna tur diktak chauha hman tur tih bawhchhiatna chiang tak a ni. He fund hi NLUP nena inzawmna neilo Labour Deptt-ah January 29,2016-a pek chhuah niin, thla 8-hnu September 2016 thleng pawhin pek kir a ni lo. Mimal thiltithei, khatih laia Sorkar hotute laka tlatlum thenkhat chuan pheichham an man ngei ang le! Tunge mawhphur ta ang?
MNF vs mipui duhdan:
Ram rorelna an kuta a awm chhunga thil thleng pawimawh tak takah MNF party-in ‘accountability’ leh ‘rule of law’ chungchangah mipuite hnena sawifiah tur pawimawh tak tak an neiin a lang a, pahnih khat chauh han tarlang ila.
Zoram pumpui dengchhuak Myanmar atanga dan lo a kuhva rah tawlh ruk kha kan la hre theuh awm e! Kha thil thleng nena inzawm ngei nia hriat chu Champhai D.C Maria CT Zuali transfer kha a ni. Media hrang hranga a lan dan chuan Champhai District ramri bulhnaia sumdawng pawl, Champhai District Truck Owners Assn, Champhai District Border Trade Transporters Union leh a dang te chuan an District Bawrhsap chu an sumdawnna harsatna siamtu bul ah puhin, CM Zoramthanga hnenah sawnchhuak turin an ngen a, hetih lai hian Champhai NGO Co-Ordination Committee chuan an DC sawn lo turin mipui huap Dikna Tundin kawng zawh an huaihawt a, Central YMA pawhin “Dan lo a sumdawnna titawp tura Maria CT Zuali hmalakna an thlawp tlat thu Chief Minister hnenah an thlen bawk. Champhai pawl paruk (Truck Owner Assn. etc) in DC sawn tura CM hnena ngenna lehkha an thehluh tur a darh hnuah Maria CT Zuali chu sawn a ni ta nge nge a ni. Hei hi thil mak tak a ni a tih loh theih loh! Hemi hma hian Taxation Minister Lalchamliana chuan “Khawchhak lam atanga kuhva rah a sumdawnna chu dan lo a tih a nih avangin Sorkar chuan titawp turin a bei mek” tih Legislative Assembly a hrilh a, CYMA office bearers ten CM a pisa-a an kawm ni khan, kuhva rah sumdawnna hi dan kalh a ni a, titawp tura theihtawp chhuah a tul thu leh he mi kaihhnawiha Champhai DC hmalakna tha a tih thu CYMA hotute a hrilh thu Aizawl Post, dt. 14/1/2022 ah a lo lang a, mahse mak takin CYMA ten an hmuh hnu lawkah Champhai DC transfer order chu a chhuak ta tho a ni! Hetiang thil a lo thlen tak hian ngaituahna a lo lut ta chu “Kan State CM hian Zofate zawng zawngin kan ram leh hnam tana thil tha duhtu a kan pawm YMA thu aiin sumdawng mi tlemte duhdan a ngaipawimawh ta zawk em ni? Sorkar chuan a hnuaia hnathawkte chu a sawn kual thei ngei mai, tuna thil thlengah erawh hi chuan a chet hun, a “timing” hi a fuh lo hle a ni! Zoram mipui duhsaktu YMA hruaitute, Champhai NGO Co-Ordination Committee hotute ngei pawhin an DC sawn lo tura an ngen ngawih ngawih lai leh amah CM leh HM te ngei pawhin DC hmalakna tha an ti chung pawha sawn a ni nghal mai si hian kan Sorkar hotute hian Zoram mipui hi engahmah min ngailo niin a lang a ni.
MNF Sorkar leh mimal duhsakna (nepotism)
Tunkum March 10-a Lengpui Airport siamthatna hnathawh mek a chim thu kan hria a, hei hian thu leh hla ngaihnawm tak tak a hring tam hle a ni. Mizoram First chuan he Airport siam tha tura Restricted Tender hmanga contractor pahnih thlan a nih hi a diklo tiin Lokayukta hnenah thu a thlen tawh a. PWD hotute’n an sawi dan chuan he hna hi ‘special’ tak leh rang taka thawh zawh tur a ni a, contractor naran chuan hetianga hnathawh theihna leh hmanraw tha (equipment) an nei lo tiin Restricted Tender koh a tulna te sawiin, contract chu M/s KR Construction (Prop. Kamlova Chhangte) leh Zoramchhana, Class-1 Contractor, Electric Veng te hnenah pek a ni ta a ni. Mizoram First te chuan Mizoramah hian Class-1 contractor in register 162 chuang an awm a, heng zinga tam tak hian hnathawh zawh tawh tam tak neiin khawl leh hmanraw mamawh tha tak an nei a, tuna Restricted Tender hmanga thlan te hi thuneihna dik lo taka hmansualna a ni a, Zoramchhana,C.M. unaupa fapa he hna pek a ni hian hei hi a ti chiang a ni an ti. Hetiang thil thleng fo thin hian kan Sorkar hotute’n anmahni thlang lal tute an ngaihpawimawh loh zia a lantir chiang hle! Kan CM berin “Kamrula hi kan duhsak bik lo a , kan duhsak lo bik chuang lo” a tih te kha Zoram mipuite tan chuan theihnghilh a har viau ang! Print media a tarlan dan chuan Kamrula hi Mizoram Sorkarin contract Rs.8000 crores chuang a pe!
MNF hian ‘sual’ a hua em?
He Airport ‘cute’ tak mai, kan Sorkar hotute’n an mi rin leh duhsak zawng te an siamthat tir chu a tlu sawp ta rup mai. Zoram mipuite rilru a lut hmasa ber chu “Eng vanga hetiang hna pawimawh tak hi chim ta mai nge ni ang? Kan Sorkar thuneitute hian inquiry andin thuai ang a, hrem ngaite chu an phu tawkin an hrem ngei ang” an tih naklaiin “Rang takin he hna hi siamthat a ni ang a, Sorkar sum sen belh erawh a ni lo vang” tih chu kan thuneitute atanga thu hriat tur awmchhun a ni ta mai mai! Hetiang hi kan hotute rilru puthmang a ni tih an hriat chian vang ni ngei tur a nia, a hna vil tu tur engineer te pawhin, “Thirtlawn /rod hman te hi ‘prescribed’ aiin a te ngei a, mahse Department-ah kan ‘test’ a, a chak dan tur ang thoin a chak tha a ni” an tih tlat ni!
State dang roreltute hmalak ve thung:
Hetiang hi kan ram dinhmun a lo ni ta a,Sorkar lam tang tan chuan ‘ thil sual’pawh a tih theih tawh loh tluk a ni a, dan lalna ‘rule of law’ a awm tawh hek lo. Hmundangah,mi State hotute’n hetiang thil a thlen hian an en liam ve mai mai lo. Times of India leh national paper dang te a tarlan danin tunkum tir lam khan Mumbai (Bandra Kurla Complex)-a leilawn dawh mek, March 2022 a zawh tur chu a chim thut mai a, Mumbai Metropolitan Region Development Authority (MMRDA)-in ‘inquiry’ lak tur a tih angin, Metropolitan Commissioner chuan member 3 awmna Committee a din nghal a, he Committee-ah hian Indian Institute of Technology (IIT) expert te pawh telh an ni. Inquiry Committee hian he leihlawn chim chhan zir chiang a, tun hnua hetiang thil a thlen leh tawh loh na tura thurawn (recommendation) siam tura tih a ni. Heng bakah hian leihlawn a chim veleh a Contractor leh Project-in – charge te chu thubuai siam sakin, F.I.R pawh IPC sections 336/337 hnuaiah ziah luh nghal a ni. A changtu Minister, Aaditya Thackeray pawhin “Hetiang dawngdahna (negligence) avanga chhiatna thlen tute chu zuah an ni hauh lo vang” a ti. Kan ram kaldan nen chuan ‘chhim leh hmar’ a ni ringawt! Sorkarin a thiamlo te zawnchhuah a tum loh hian thil sual tih hlauh lohna a thlen a, kan hotute’n ram mipuite zah lohna leh tham lohna lian tak an nei tih a lan tir bawk!
Thil sual hi an en liam mai mai em?
Hemi chungchangah hian kan senior journalist, H.C Vanlalruata’n May 29, 2016-a Vanglainia ‘Lei chim chhan” tih thupui hmanga a ziah kha vawiin thlengin a la dik a, tlem i han tarlang teh ang: “Sorkar chu tihdan pangaiin a insawi thiam char char a ni ber…. hnar hnuaiah phatna a bo lo. Contractor-in hna a thawh that leh that loh endika viltu engineer te pawh hi chunglam thuneitu sang zawk atanga contractor duh ang apianga tihsak tura thupek an dawng a nih loh vek pawhin, contractor duhdana vil tura thil pek (thamna?) dawng an lo ni tlangpui thin! Hetiang hi Mizorama thil awmdan a nih avangin an han inthlung kual nghet tawh em em khawp a, chhiatna lo thleng turah hian mawhphur ngei tura ngaih, a thawktu leh viltuin mawh an phur thei ngai reng reng tawh lo va, kan hotute ka atangin anmahni demna thu a chhuak ngai hek lo!”
Kan ramah ‘good governance’ a awm lo em ni?
Democratic system ah chuan roreltuten, a thlang tling tute hmasawn nan hma an la a, langtlang takin ro an rel thin. Hetiang langtlang rorelna (transparency) a awm theih nana hmanraw pawimawh tak chu Right to Information (RTI) Act hi a ni. Mipuiin an hriat tura RTI-in a duante hriattir an nih loh zia leh Sorkar Dept ngeite pawhin he Dan pawimawh tak an namnul zia chu The Frontier Despatch (TFD), April 29, 2022 issue-ah khan a lo lang. RTI dan hi Mizoramah pawh 2005-ah hman tan a ni a, Mizoram Information Commission (MIC) pawhin Sorkar Deptt. hrang hrang te hnathawh mipuiin awlsam zawka an hriat theih nana he Dan-in a phut point 17 te chu an Deptt. Website a tarlang turin a hriattir vek a ni. Heng point pawimawh tak tak zinga thenkhat te chu (i) officer te leh hnathawktu dangte thuneihna leh mawhphurhna, (ii) thutlukna siam dan hmang, (iii) policy siam leh tihhlawhtlin chungchanga mipui nena inrawn emaw mipui aiawh tel theih dan leh thildang te an ni. MIC chuan an Order chu office 130 chuangah an sem chhuak a, mahse office 40 chauhin report an pe! TFD-in a tarlan danin a zawm tha lo Deptt. te hian chhuanlam an nei lo a, anmahni ngeiin an thiam loh thu an pawm. Heng bakah hian office website nei, hmantlak tawh loh 30 hmuhchhuah a ni a, chung zingah chuan CMO leh Land Records pawh an tel. MIC zawhna zawng zawng chhang thei lo office 29 zingah Anti-Corruption Bureau (ACB) pawh a langsar hle. Hengte hi ‘Good Governance’ lama kan hniam zia, kan darthlalang an ni e.
Enge kan tih tak ang?
Heng thu kan han sawi tak te atang hian kan Sorkar hotute hi anmahni thlang tling tute hnena ‘accountable’ leh mawhphurhna la zoin kan hria em? Nge, ‘puh theih’ tiin ‘accountability test’ an fail kan ti dawn em ni? A tir lama kan sawi angin mipuite hi Sorkar siamtu kan ni a,chu nihna hlu tak, kan ‘right’ hmangin kan ram hi kan siamtha thei a ni tih i hre thar leh ang u. Chutih rualin kan ‘voting right’ hmanga hruaitu dik leh tha kan zawn lai hian ‘thlemtu’chak tak kan tawng thei, chu chu vote lei leh hralh hi a ni. Mihring ni ve bawk America rama Negro te sal anga lei leh hralh theihna chu President Abraham Lincoln chuan Emancipation Proclamation a puang a, chu chu 1865 khan Congress/ Parliament-in pawmpuiin sal nihna chu tih tawp a lo ni ta…. tunah chuan mihring lei theih chu nawhchizuarte chauh an ni tih hi rilruah i vawng thar leh ang u. I vote khan ‘power’ a nei tih hriain, Zofate min runtu sum ngainatna chu mausamin, duhthlanna dik tak chu huaisen taka hmangin, Zoram ,kan ram neihchhun siam tha leh turin i penchhuak ang u. Mipui au aw hawisan a ram rorel thin te hi 2023-ah chuan an nihna diktak hriattir a tul ta a ni.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427