- Rempuia R. Lutmang
‘Thlau’ hmanna chi hrang hrang sawi ve leh ringawt mai teh ang aw. A hnuaia ‘thlau’ hrang hrang hi a thlûk a inang vek a, “A thu tau nghat a” tiha ‘tau’ thlûk ang vek hi a ni tih in hriat sa kha.
Thlau¹: Thil tuiril, kan duh aia sâ hi hâwp/in hmâin kan thlau a, hâwp/in ngam tâwk turin kan tidai thin. Thingpui kan thlau dai a, sa tui hâng te pawh fian hmangin an thlau dai bawk. A modify chu ‘thlauh’ a ni a, “Ka thil ken ka thlauh” tiha ‘thlauh’ nen a rik dan a inang ta thung.
Thlau²: Thil kawrawngah a hmawr lam inchen lo tura kan siamin ‘thlau’ kan ti bawk. Mau te, tui ûm te an sât a, an sah thlau thin. An sah thlau hian a chhunga mi in a remchang sawt a, bûr/ûm danga thun chhâwn pawh a awlsam bik a nih hmel. A modify chu ‘thlauh’ a ni a, “Ka thil ken ka thlauh” tiha ‘thlauh’ nen a rik dan a inang.
Thlau³: Hei hi chu ‘phâk lo’ tihna lam hawi a ni. Kan thiante nen chhuak rual mah ila, tu mah kan innghah loh chuan kan inthlau viau thei, zirna lamah pawh chuti tho chu. A che muang deuh te, a thiam thei lo deuh te hian an thiante an thlau duh hle. A modify chu ‘thlauh’ a ni a, “Ka thil ken ka thlauh” tiha ‘thlauh’ nen a rik dan a inang.
Thlau4: Hei hi ka sawi tum ber chu a ni. A awmzia chu ‘tibo/hloh’ emaw, ‘duh loa kalsan’ emaw sawina a ni. Hla thûah ‘pualchang hmul ang in thlau e’ tih a awm nual. Vapual hian a hmul a hnutchhiah/thlauh/kalsan zauh thin em maw ni, chumi chu tehkhinin, ‘kalsan’ emaw, ‘hloh’ emaw sawina atan an hmang a ni. Chin Hills lama Zohnahthlak thenkhat chuan an tawngkam pangngaiah ‘thlau’ an hmang a, Sap tawnga ‘lost/lose’ nen a intluk, an thluk dan erawh chu a dang deuh mai thei e, thumal thuhmun pawh hi tawng a inan loh hi chuan a thluk a inang chiah lo fo si a. Keini chuan tawngkam pangngaiah kan hmang lo, hla thuah kan hmang deuh ber a, chu pawh hmanlai hlaah a ni deuh bik. Chhak leh thlang indoa Chhingpuii an thah tum khan an la hmang. Pawih pasaltha pawhin râl ramah a fapa a hruai a, a nupuiin a phal lo deuh a, “Sakei (pawpi)-in a no a thlau ngai lo,” tiin a chhâng e, an ti a, Thanghlianga an tiin ka hria, Halkha râwt chungchang a ni awm e. Mahse, a fapa chu a chân ta si a, sakeiin a no a thlau a nih chu. He lai tawngkamah hian Mizo historian thenkhat pawhin ‘thlau’ ti loin ‘thlauh’ an hmang a, an hriat pawlh a ni ang, awmzia a inhnaih deuh riauin a hriat reng reng.
“Hmâwng ang i pêm hnua’n,
I rûn ram ang ka fang,
Senhri pual hmul ang thlau,
Lûmlâng an rûnah e.”
“Senhri pâr iang ka chhak Bâwmzo daiah,
Pualchang hmul ang ka dî in thlau e.”
“Han thlir ila chhaktiang hrûmsâwm daiah,
Senhri pâr iang Vungdâng in thlau e.”
“Chhak râlin ka hrâng in ti,
In lawm lai Chhinghermâwii,
Pualchang hmul ang in thlau e dorâlah.”
“Chhîpkhaw vâl hrân rêl ve chu,
Hnâm in lên nuthai tâwnah,
Liandâng bâwngtê in thlau e dorâlah.”
Kan tawngkam pangngaia kan hman dan ber chu ‘thla’ tih sawi telin ‘thlauthla’ kan ti thin a, heta a awmzia hi kan sawi tâk ang deuh tho, ‘tibo’ ni lo zawk, ‘kalsan’ lam hawi a ni. Pâwlin emaw, chhungkuain emaw, thianhoin emaw, a huhoa awmte’n a tu emaw ber an ‘thlauthla’ thei. An ‘thlauhthlak’ chuan an duh ve tawh lo a, inzawmna neihpui an duh tawh lo tihna a ni. A modify chu ‘thlauhthlâk’ a ni a, hei vang hi ni tak maw, a modify lo zâwkah pawh ‘thlauthla’ ti loa ‘thlauh thla’ ti mai an awm. A thlauha thlauh lamin an rilru a kaihruai ni ngei tur a ni.
“Ka thil ken ka thlauh” tiha ‘thlauh’ hi a ni lo tih hi ka sawi tum ber a ni. A thu hrimah kan thil ken kan ‘thlauh’ hian, “Ka thlauh thla” kan ti duah duah ngai lo, “Ka thlauh” kan ti mai a, ‘thla’ kan telh tawh lêm lo. ‘Thlâk’ tihah erawh hi chuan ‘thla’ tih kan telh fo, “Rawn thlak thla ta che”, “Ka rawn thlak thla daih tawh” tih ang tein. JFa chuan a thawnthu lehlin pakhatah “A hriamhrei chu a han thlauh thla a” a ti, hman a remchân riau hun a awm ve. Ani ang bawka ‘thlauh’ zuitua ‘thla’ hmang tâwk chu awm thûah chuan an lo awm ve nual mahna, an lo telh bîk a nih pawhin a dik lo chuang lo ang; mahse, ‘thlauthla’ nen khan hriat pawlh loh ni se.
Tun hma Bible OV-ah pawh khan a khawi chang changah emaw “thlauthla” tih turah “thlauhthla” an lo hmang zauh zauh a (“thlauthla” tih chu chang dangah an hmang sa reng tho bawk a); mahse, an siam tha an siam tha a, OV Re-edited 2017-ah chuan “thlauhthla” tih hmuh tur pakhat chauh a awm ta a ni awm e, a dik lo tih an hria a ni ang. Thufingte 27.10-ah hian “Nangma thian ngei leh i pa thian chu thlauhthla suh,” tiin ‘thlauhthla’ tih a la awm ta vau vau a, hei lo hi chu an thlak danglam ta vek a ni awm tak a ni. Hei pawh hi an ‘edit’ leh hunah chuan an la thlak ve leh mahna. CL hi ‘Re-edited’ (vawi khat edit) bak ‘edit’ nawn leh a awm ta lo nge ni, hetah hian ‘thlauhthla’ tih a la ngap tuarh mai. Hemi bu hi hman berah kan neih lo deuh a, OV ai chuan a tawngkam hman hi a fiahin a chiang zawk mahin a hriat a, ‘edit’ ve leh thin atan a tha ngawt mai. MKJB-ah pawh hian an hman thlakthleng vel mai mai a, thuhmunah an ngai a ni ang.