- Mahmuaka Chhakchhuak
Vawiin, June 7, 2022 hi kan mihrang JF. Laldailova’n famkhua min lawisanna champha alo ni leh ta reng mai. Hun leh nite chu kal zelin lo danglam zel mahsela thinlung lamah erawh a thu leh hlain min chiah hneh reng thoin a zuna kan la uai reng avangin amah ngaihzawnna thlarau chuan kan thisen zunzam ala fan hneh reng tho mai. Mithar an lo chhuak a, ze thar alo chhuak bawkin thu leh hla lamah ngei pawh thil thar hriattur a awm reng tho nain JF thu leh hla erawh chuan chuaini a nei thei tak tak ngai dawn chuang lo a, kum sang sawm pawh rawn inher liam leh mahsela a danglam kher chuang awm lo e.
Thu leh hla lamah mi hrat khawkheng a ni a, chutih rualin a hawina lam apianga Zofate min thlek rualtir dial dial thei khawpa huhang nei leh huvang ngah a ni bawk. Tawng lettu (translator) themthiam tawpthang a ni bawkin, fakselna (criticism) lama hmahruaitu ropui a ni bawkin, Critic chhuanawm chungchuang, chanchinbu enkawltu (editor) tha eltiang, thlai chingtu chhuanawm leh Dictionary siamtu (lexicographer) duhawm filawr a nihna hi thangtharte hian hre nawn leh mawlh ang u. Amaha zirtur tam zia leh entawn tur a ngah bik ziate hi chunglam hian kan hnenah a chentir rei lo mah mah deuhin a hriat a, kan khamkhawp lo viau mai. Kum 54 emaw chauh kan hnena a awm chhunga a sulhnu te hi zir tham a awm a, a boral hnua khawvel eng rawn hmu ve chauhte tan ngei pawh a huhang hi a ropui zia kan han hre thar chawp leh zel bawkte hian mi bik a nihna hi a tarlang lo thei lo bawk kan ti thei ang.
A hunlai atanga vawiin thlenga lehkhabu ngaihnawm leh chuai thei lo THELMA a lehlin thiam dan mawlh hi nilenga sawi tham a awm a. A tawngkam thiamna ngawr ngawr sawi dawn pawhin thui tak sawi tur a awm a, chu mai baka a mizo tawng thiam dan mawlh hi sawi uar lutuk hlauhawm khawp a ni. Mizo rilrem zawng takin tawngkam a hmang thiam a, mizo pumpui ngeih zawng takin thu a phuhchhuak thiam bik. HAMLET thawnthuah mawlh hian a chungchuan zia kan hre thei bawk ang a, Polonia nena an inbiaknaa Hamlet-a tawngkam pakhat chauh hi han tarlang ila: Sap tawng lamah ‘word, word’ tih chu keini chuan ‘thu satliah’ tiin emaw ‘thu mai mai’ emaw tiin kan letling ngeia a rinawm laiin JF chuan ‘thu chauh, hla chauh’ tia dah nachang a han hre tlat hi a mawi ka va han ti kher em aw. Hetianga mizo rilrem zawng taka tawngkam a hmang thiam hi mi chungchuang bik a nihna a ni. Khawvel literature-a classic tling phak lehkhabu tha leh ngaihnawm Hamlet leh Thelma kan sawi bakah hian Romeo & Juliet, Othello, Camille, Robin Hood, A Christmas Carol te ngei pawh mizo tawngin min dahsak mai bakah mizo tawng a tihhauhsak thiam dante hi kan sawi hman rih lo ni mai teh se.
Sawi tawh angin lehlin lamah chauh a chhuanawm loh a, Criticism lamah ngei pawh hmahruaitu a tlingin vawiin thlengin khumtu an la awm lo a tih ngam hial ang. Kan Mizo Bible leh kan Hlabuin mizo tawng a tihkhawloh nasat zia a hmuhin a rilru a na a, a rum ngut ngut a, a lung a ti puam hial a nih kha. Amah huat phahtu an tam dawn tih pawh hrereng chungin chutih hunlaia chanchinbu hrang hrangah chuan a puangchhuak a. Khatih hunlaia chanchinbu chhuak thin Zoram Thupuan, Romei, leh Zawlbukahte phei chuan an chhuah ngun viau a. Ama chanchinbu chhuah ‘Thungaihnawm’-ah ngei pawh a ziak reng bawk a, Zirlaite huang tih leh Bible Section tih column siam ngatin a nih kha a ziah thin ni. Amah anga mizo tawng humhalh duhtu hi khatih hunlai khan an la tam loh avang leh an awm meuh loh avangin hnung lam leh hmalam atang ngei pawha kawh rawn a hlawh nasa bawk a, nimahsela a zam ngai chuang lo a, Bible Thlirna phei chu a bu hial pawhin a awm tak hial hi.
Kum 10 mi chauh a nih laiin an unau zinga a berh ber chu St. Placid’s School, Chittagong-a kal turin Fr. Godfrey-a’n a thlang a. hetih lai hian amah chauh mizo an awm niin a hriat a, Sap tawng emaw Vai tawng emaw pawh kawi khat mah hre lova sikul kal kha a ni bawk a, Vai naupangho khan an lo hmusit ngang mai a. ‘Lusei Hnam mawl’ (Wild Lushai) ti te leh ‘Ramhnuai mi’ (Jungly Man) ti teain an chhaih nawmnah thin. Pum tiat tiat hian an bawr lut lut reng mai a. A tlan hah tawpah tan khawhin a rawn khawih hmasa apiang alo thuai let ve ta thin a, an zirtirtute’n an chhan a ngai fo thin. Mittui nena nî a vuiliam châng lah a tam thin narawh e.
Chu’ng avang chuan a rilru tipaukhauhin Vaiho chunga leng thei turin zirna lamah theihtawpin tan a han khawh ta tak tak a. Sap tawnga an classic thawnthu bu leh hriatna tizau thei science, mathematics leh literature lam tumahina chhiar tina an tin lohte chu library atanga hawhin a bûr ngar ngar a. Khaw thian that deuh zan te hian an hostel enkawltu (warden) mut pindana entlang lian an dah te chu ru chhuakin sikul inchung zawl atangin zankhua khua hian Arsi te a thlir ru thin a, zing thawh hmain a dah kir leh thin. Chutiang chiah chuan an sikula science laboratory te chu tukverh pakhat darthlalang keh atanga hawng ru-in zanah te hian a luhkhung ta thin a, an science kit man to pui pui, an zirtirtute pawhina chhawrbawl ngaihna an hriat lohte chu inzir nan a hmang thin a ni. Chutianga ngawrh taka a beih hnuah chuan an zirtirtute mit a tlun bakah a zirlaipuite ngaihsan a lo hlawh ta a. A hmaa hmusit taka chhaih nawmnahtute ngei khan ‘Khawchhak Mifing’ (Wise man of the East) an ti ta hial a. Zirna lamah pawh vawi 22 exam-ah vawi 17 lai pakhatna a ni.
Hmangaihna khurpuia a tal dan zawng zawngte hi sawi zel ava chakawm em. Ethel Lalzarzovi nena an Affair te hi a ngaihnawm a sin aw. HMANGAIH LEHKHATHAWN tih lehkhabu hi ila kawl lo a nih chuan kawl ngei turin ka duhsak a che. Pu Laldenga te nena MNF an din tirh dan velte leh ‘Lalpa, kan zui ngam lo a che, nangmahin kal mai rawh’ tih hla kaihlek a sak ruk ruk dante kha sawi zel chakawm tak a ni nain remchang danga la sawiah khek rih mai ila. Zofa chhulchhuak zingah hian ani anga sulhnu nei ngah hi an tam kher lo ang e.
Vawiin a thihcham alo thlen hian ngaih ava na em.