- Dr. C. Lalrampana
A KAMKEUNA
Hranghlui zathiam ti tawh mai ang Pu Ngurthangvela, Mizo zaithiam zingah mahnia musical concert huaihawt ngam hmasaberin “Sodom leh Gomora kan iang zo ta” tih hla 1993 kuma a phuah hian Zoram khawvel hi a deng chhuak hneh hle mai! Naupang te te pawhin mahni inchhungah leh khawlaia an vah velnaah leh kalkawnga kalpahin thle lawng lawng khawpin an ãupui nasa thin hle. Pu Ngura hian kan Zoram nun sual tawhzia, Sodom leh Gomora sualna ang maia kan khawsakna a hmu chiang hle a, chuvangin, Sodom leh Gomora nun ang maia sualna chitinreng nena kan nun inchiahpiah leh kristianna nun leh khawvel sualna nen chawhchawrawih chunga Pathian rawng kan bawl nasatzia a rawn pholang nasa hle a, ngaihtuah chian chuan zah chem chemna tham a tling a ni.
SODOM & GOMORA NUN CHU?
Sodom leh Gomora sualna hun lai kha 2100-1900BC vel nia chhut a ni a. Khatih hun laia an sualna kha milem biakna te, dawithiamna te, hurna te, zu ruihna te, zu hmun hlimna te, uirena te, mawngkawhurna te, pãwngsualna te, inpãwngnekna te, eirukna leh hleprukna te, tualthahna te, inbumna te, chapona te, nawhchizawrhna te, mahni pate nupui chhuhsakna te, huatna te, inhauna te, thikna te, thinurna te, inkhinna te, itsikna te, leh thil dang tam tak sawi vek sen a ni lo. An sual dan a chikim chiang hle mai!
SODOM & GOMORA NUN IANG?
Tunlai Zoram nun sual tawhzia hi a va rapthlak tehlul em! Pathian thuah chuan- “Hmeichhia angin mipa i pãwl tur a ni lo; thil tenawm a ni. Miin hmeichhia a mutpui anga mipa a mutpui chuan thil tenawm tak an ti ve ve a ni a, tihhlum ngei tur an ni: an thisen mawh chu an chungah a awm tur a ni” tih ziak a ni. Hetih lai hian tunhnaia Zalen chanchinbuin RTI hmanga MSACS a zawhna, MSACS-in RTI hmang bawka a chhannaah khan mipa leh mipa inkawp hmeichhe mutpui anga mahni mipatpui mutpuia inkawp 919 lai an awm a, hei pawh hi a taka langsãr taka hriat theih chin an ni a, a ruka inkawp hriat vek lem loh engzat tak la awm ang maw? Tin, hei bakah hian hmeichhia leh hmeichhia inkawp innei tawh, inngaizawng engemawzat an awm mek bawk. A va rãpthlãk ngai em!
“Miin nufa nupuia a neih chuan suahsualna nasa tak a ni a, in zinga suahsualna a awm loh nan amah leh anni pahnih pawh halhlum tur a ni.’ tih ziak kan hmu bawk. Court Roreltute’n mahni fanu ngei pawngsual ching, mahni fanu ngei vau beta nupuia neite leh.naupang kum tling lo pawngsual chingte POCSO Act hnuaiah thiamloh chantirin a lo hrem tawh thin tih hriat a ni. A va rãpthlãk lehzel em!
TUNGE RAN & RAMSA MUTPUI?
“Miin ran a mutpui chuan tihhlum ngei tur a ni a, ran pawh chu in tihlum tur a ni. Tin, hmeichhiain ran a va hnaiha, a inpãwltir chuan hmeichhia chu i tihlum tur a ni, ran pawh chu: tihhlum ngei tur an ni a; an thisen mawh chu an chungah a awm tur a ni.” tih leh “Intihbawlhhlawhna turin ran reng reng i pãwl tur a ni lo va, hmeichhia reng reng inpãwltir turin ran hmaah a ding tur a ni hek lo; suahsualna chungchuang a ni. Miin ran a mutpui chuan tihhlum ngei tur a ni a, ran pawh chu in tihlum tur a ni. Tin, hmeichhiain ran a va hnaiha, a inpãwltir chuan hmeichhia chu i tihlum tur a ni, ran pawh chu: tihhlum ngei tur an ni a; an thisen mawh chu an chungah a awm tur a ni.” tih ziak kan hmu thei bawk.
Kum 1601 khan Claudine Culam tleirawl kum 16 mi chuan ui a inpawltir a, pasala a neih avangin Pathian thu ang khian a pasal uipa nen chuan khaihlum an nih hnuah hãlralin meivãpah chantir an ni. Tin, kum 1735 khan Francois Borniche chu ransa nena inpãwl thina puhin thiam loh chantir a lo ni tawh bawk. Saphovin ui inpãwltir an chin thin avangin serh pãn natna tha lo tak STD chikhat venereal disease (VD)/dadu pawh hi khawvelah a lo darh phah ta nia sawi a ni.
Tunlaia hmeichhe ui vulh khawlaia kãi kual thinte zingah mahni ui vulh inpãwltir thin leh mipa thenkhat zingah pawh mahni ui vulh CK pui ching an awm thin niawma sawite pawh a awm nawk thin.Tin, mi vawkpui vulh lai lo CK pui mai chingte thlengin titi leng vak hriat tur a awm bawk. Kan ram suahsualna pun nasat tawh dan leh rãpthlåk tawhzia hi suangtuah ngam pawh a ni tawh lo.
NAWHCHIZUAR VE THUNG?
Zalenin MSACS RTI chhãnna a dawn atanga a lan danin Hmeichhe inzuar thin 898 zet an awm mek nia tarlan a ni a. Hengho hi khawpui service (KS) emaw, tunhmaa nawhchizuar kan tih thinte ang tho kha an ni. Mipa inzuar thin pawh engemawzat an awm mek nia sawi a ni a, chungte chu Officers nupui leh nuthlawi ãwlthãwngin an dawr tlangpui thin nia sawi a awm. Mipa inzuar (call boy) phei chu an inhralh thei hle nia sawi a awm. MSACS hian kan dinhmun dik tak hi kimchang takin zir chiamgin puang chhuak dawn ta se kan hawi chhuak ngam kher lovang. Khawlaia mi pangngai ãwm tak tak leh felfai ãwm tak taka langte pawh hi heng zinga inhnamhnawih thinte zingah hian an tel ru ve thin mahna tunge sawi thei awm ang le?
MAHNI ANPUI INNEIHNA
Kum 2400 BCE khan Khnumhotep & Niankhkhnum-te chu mipa mahni anpui (same sex) innei hmasaber an ni a, Tin, zaithiam.Elton John chuan kum 1993 atanga a kawp tawh David Furnish chu December 21, 2014 khan pasalah a nei a, England ramin mahni anpui neih a phal tak vang kha a ni. Mahse, India supreme court erawh chuan mahni anpui inneihna dan ang hi duh ve lovin a hnãwl a, Tun thlengin innei an la awm lo niin a lang. He Supreme Court thu tlùkna hian LGBTQ maktaduai telte chu a barakhaihin a tilunghnur hle niin media mite chuan an sawi. India Rorelna in sang ber supreme court-in he dan tha lo tak Pathian thu kalh tlat a hnãwl ngam hi kan va vannei tehlul em! Mizo Kristian zinga mahni anpui innei tawhte leh inneih tum leh la inngaizawng mekte hian he thil hi Pathian duh loh tawp thil a ni tih hriain sim hmak thei se a van duhawm tehlul em!
SETANA BETUTE?
Sodom leh Gomora hun laia van Pathianin a huat ber leh duh loh êm em chu milem biakna kha a ni. Mizo hnahthlak zingah Kristian 98% awmin Mizoram pum huapa chhutin Kristian 86% awmna ramah hian mahni taksa invit/inzai thia Setana hnena inthawi thin Setana betu (satanic/illuminati) pawh khawiimaw lai laiah chuan an awm nual niin a lang a, tin, duhamnaa khat milem be tlukpui hi kan thahnem hle bawk niin a lang. Hetiang a nih chuan hrem loh zia reng kan ni lovang. Kristian ramah setena betu an han awm tlat maite hi a van zia lo tehlul em!
HIV/AIDS VEI TAM
Natna hlauhawm tihdam theih loh HIV/AIDS dinhmun hnuhnung ber MSACS-in a tarlan danin kumin January 2023-September, 2023 inkar chhung khan HIV vei thar mi 2233 hmuhchhuah an awm a; mi 54904 sample endik atangin za zela 4.1 %-in HIV an vei tihna a ni. Kum 1990-Sept. ,2023 thleng khan HIV positive vei zat chu mi 29514 an tling tawh a ni. HIV thihpui hi 2006 atanga kumin 2023 thleng hian mi 4703 an awm tawh a, heng zingah hian mipa 3082 leh hmeichhia 1541 bakah naupang 80 lai an tel bawk. HIV vei zawng zawng zingah mipa 18333 awmin hmeichhia 8747 an awm. Mizoramah mi nuai 13.80 vel chauh awmin India ram pumah chawhrualin HIV positive vei tam ber kan ni lawi a; a chhan ber pawh hmeichhiat mipat hmansualna vang a ni. Kristian 86% awmin Kristian tamna ber dawttu kan ni a, HIV positive vei tamna ber kan han ni mai hi chu a zahthlak takzet a ni.
A TLÃNGKAWMNA
Sodom & Gomorra nun lachhawnga kan khawsak meknaah hian ngaih pawimawh ngai lehzual zingah ranvulh, ramsa pãwl te, uirena sual te, nawhchizawrhna leh LGBTQ zalen taka an khawsak mek chungchang te, HIV te, ruk rùk, eiruk, hlep ruknate leh Setana biaknate, inpãwng nek, pãwngsual, tualthahna te, zu leh ruihhlo ngawl veina te, mipat hmeichhiat hmansualna te, nun chawhpawlhna zawng zawng Sodom leh Gomora ianga kan khawsakna zozaite hi a van rãpthlãk zozai tak em. Kan India ram hi Hindu lalram tiin han sawisel chiam thin mah ila Supreme Court meuh pawhin mahni anpui neih a duh lo bur mai a, tin, constitution Article 377-in ran leh ramsate laka sex hmante a khap bur bawk nen India rama cheng, India khua leh tui kan han ni hlauh mai hi chu kan va han vannei tehlul em! Chuvangin, kan nun sual uchuak tak hi simin hawikir ila, Zoram thar, Zoram nuam siam turin theihtawp chhuah a hun tawh takzet a ni e.