- PC Thang Zikpuia
Mizo tawng grammar bu kan lo neih tawhho-ah ‘phung’ hi thu hnung bet (suffix) anga dah a lo ni thin a; chuvangin, a awmzia leh a nih phung (‘nihphung’ ni lovin) bih chiang si lovin, suffix tur emaw kan lo ti rawk zel mai ni berin a lang a. Hei vang hian MLC pawh hian an lehkhabu 4th edition phek 38-naah heti hian, “Thil nih dan sawina ‘phung’ hi suffix a ni a, a hmaa thu nen ziah zawm zel tur a ni,” an rawn ti a. Suffix tur a nihna chhan sawi fiah chuang bawk si lovin, ‘awmphung, nihphung, pianphung, kalphung, nunphung’ tia ziah zawm turin an rawn dah tawrh a, heng zingah hian ‘thuphung’ tih an tar lang tel bawk a (‘thuphung’ hi chu a dang an tar lante nen hian a inang lo a, a remchan chuan ziah zawm tur a nih bik dan kan sawi fiah tel pah dawn nia).
Grammar bu ka ziah lai khan he ‘phung’ hian ka ngaihtuahna a ti buai ve hle mai a, thu hnung bet (suffix) tur nia ka hriat loh avangin ka thu ziahah khan ka ziak hrang zet tawh a; amaherawhchu, ka han ziah hran khan ‘phung’ hi grammar-ah eng thu mal nge a nih chiah ka hriat fuh mai theih bawk si loh avangin, huaisen pawtawk chhuaha lo ziak hrangtu han nih hmasak chu ka ngam ta bik lo a; ka ziah hran tawh sa chu a mi nawlpui ziah dan angin ka ziah zawm leh ta vek a. Nimahsela, grammar bu ka han tih chhuah hnu-ah pawh khan he ‘phung’ hian ka ngaihtuahna a chen chilh zui ta tlat reng a. A nih phung leh ziarang ka han bih chian tak tak hnu-ah ‘thu hnung bet’ (suffix) ni lovin, gerund zui thintu ‘postpositional noun’ a lo ni reng tih ka hmu fiah ta chauh a ni.
Mizo tawngah hian parts of speech-a nihna nei thu mal reng rengte hi chu mahnia thu mal ding hrang thei vek an ni a, chutih laiin ‘suffix’ erawh hi chu mahnia ding hrang thei lo a nih avangin parts of speech zingah pawha chhiar tel a ni ve lo a; eng thu malah emaw a bet ringawt mai thin a ni. Entir nan_‘ah’ leh ‘in’ (ri hniam tawi) hi suffix chu a ni a, heng suffix-te hi chu anmahniin an ding hrang ngai lo a, eng thu malah emaw an bet tawrh zel a. MLC-in entirna an rawn chhawp chhuah ang chi-a verb thu mal subjunctive mood foem—‘awm, nih, nun…adt.’ tih ang chi hi ‘dan’ nena kan sawi kawpa ‘awm dan, nih dan, nun dan…adt.’ tia kan sawinaah pawh, suffix chu heng gerund phrase-ah pawh hian a bet zel thin a. Entirna han tar lang ila:
1) A awm danah a lungawi lo tih a lang.
2) A awm danin a zir lo em atin a ni.
3) A awm dan phung ve reng a ni.
Hetiang hian MLC-in ‘phung’ nena inkawp, entirna an rawn tar lana verb thu mal subjunctive mood form ‘awm’ tih ang chi, ‘dan’ nen kan sawi kawpnaa ‘awm dan’ tia kan sawinaah pawh hian, entirnaa kan hmuh ang hian suffix an nih ang ngeiin ‘ah’ leh ‘in’ tihte hi chu gerund phrase-ah hian behtirin, ‘awm danah’ tiin leh ‘awm danin’ tiin kan ziah zawm zel thin a ni.
Nimahsela, ‘phung’ erawh hi chu gerund phrase nena kan sawinaah hian a hmaa thu malah hian behtir ve lovin, ‘awm dan phung’ tiin kan ziak hrang daih thin thung a. Suffix chu ni ve sela hengah pawh hian ‘ah’ leh ‘in’ te ang bawkin ‘phung’ hi gerund phrase-ah hian behtirin, ‘awm danphung’ tia ziah zawm ve tur hi a ni ang; nimahsela, suffix ni lova postposition a nih zawk miau avangin gerund phrase-ah hian behtir ve lovin kan ziak hrang bik zel thin a ni. Heta tang mai pawh hian ‘phung’ hi suffix a nih ve lohzia chu a lang fiah hle mai a ni.
A awmzia takah chuan postpositional noun ‘phung’ hian gerund phrase leh gerund mal pawh a zui thin a. Gerund phrase a zuinaa ‘awm dan phung’ tia kan ziah hran ang bawk hian, gerund mal a zuinaah pawh ‘awm phung’ tia ziah hran tur hi a ni ta a. Tichuan, gerund phrase a zuinaa ‘awm dan phung’ tia kan ziah hi gerund phrase a nih ang bawk hian, gerund mal a zuinaa ‘awm phung’ tih a niha gerund phrase a nih hian grammar-ah a dik ta a. Chuti a nih loha gerund phrase a zuinaa postpisitional noun atana kan ziah hrana, gerund mal a zuinaa suffix anga kan hman leh daih mai mai bawk si chuan ziah dan mumal a awm thei dawn lo a ni. Chuvangin, ziah dan kal phung mumal tak kan neih theih nan chuan, ‘phung’ hi suffix ni lovin postpositional noun a ni zawk tih hi kan hriat chiana, gerund phrase a zuinaah leh gerund mal a zuinaah pawh ziah hran zel tur a ni tih hi kan hriat fiah a pawimawh ta a ni. Entirna han tar lang leh lawk ila:
1) A nun a buai zo vek.
— A nun phung a buai zo vek.
2) A nun dan a buai zo vek.
— A nun dan phung a buai zo vek.
He entirnaah hian ‘nun’ tih ringawt hi gerund mal a ni a, he gerund hi ‘phung’ nen kan sawi kawpa ‘nun phung’ tih a lo nih chuan ‘gerund phrase’ a ni a, ziah zawm loh tur a ni a. Chutiang bawk chuan ‘nun dan’ tih hi gerund phrase niin, he gerund phrase ni sa hi ‘phung’ nena kan sawi chuan ‘nun dan phung’ tih niin, gerund phrase bawk a ni ve leh bawk a. Hetah hian gerund phrase ve veah thu mal pathum inkawp an nihna leh thu mal pahnih inkawp an nihna hi a awm a ni mai a; thu mal pahnih an nih avanga ziah zawm bik daih tur a ni ta lo a ni.
MLC hian entirna an rawn tar lanah hian ‘awmphung, nihphung’ tia an ziah zawm hi ‘thuphung’ tih thu mal nena an rawn tar lan kawp danah hian, ziah zawma an rawn dah ‘awmphung, nihphung’ tih leh ‘thuphung’ tih hi an nih phung a inang tlang vek emaw an rawn ti a nih hmel a. Nimahsela, ‘phung’ nena inkawp thu dangte kha chu han bih chiang ila, transitive verb thu mal subjunctive mood form vek niin, gerund vek an ni a, khang gerund-te kha chu ‘phung’ nena an inkarah ‘dan’ tlak zehtirin ‘awm dan phung, nih dan phung…adt.’ ti tein kan sawi thin a, ‘thu’ erawh hi chu transitive verb thu mal subjunctive mood form a ni ve lo a, noun thu mal a ni a, ‘phung’ nena an inkawpnaah pawh hian ‘gerund’ a ni ve miah lo bawk a. Chuvangin, ‘awm dan phung, nih dan phung’ ti tea kan sawi ang hian, ‘thu dan phung’ ti pawhin kan sawi ve ngai lo niin a lang. Chuvangin, gerund phrase ‘awm phung, nih phung’ tia kan ziah hran anga ‘thu phung’ tia ziah hrana gerund phrase anga hman chi hi a ni ve ta lo a, ‘thuphung’ tia ziah zawma conpound word a nih hian a dik ta thung a. Compound word a niha kan ziah zawm hian, “Ka han sawi thuphung ve mai mai a nia,” ti tein adverb atan kan hmang ta thin a ni.
Entirna kan han tar lan atang leh kan han sawi fiahna tlem te atang hian, MLC-in suffix tia an rawn sawi ‘phung’ hi suffix ni lovin, postpositional noun a nih zawk dan chu a lang fiah pha maiin a rinawm a. Chuvangin, gerund emaw, gerund phrase emaw a zuinaah hian, postpositional noun a nih angin ‘phung’ hi gerund nen emaw, gerund phrase nen emaw ziah zawm chi a ni lo a, ziah hran zel tur a ni zawk a ni.
awm dan phung
awm phung
kal dan phung
kal phung
nih dan phung
nih phung
nun dan phung
nun phung
tawng dan phung
tawng phung
ziah dan phung
ziah phung…adt.
Hetiang hian postpositional noun ‘phung’ hian gerund phrase ‘awm dan, kal dan, nih dan, tawng dan, ziah dan’ tih ang chi hi a zui a, ‘awm dan phung, kal dan phung, nih dan phung, tawng dan phung, ziah dan phung’ ti tein kan sawi a. Hengah hian gerund phrase leh postpositional noun ‘phung’ hi ziah zawm loha ‘gerund phrase’ a nih hian a dik zel thin a. Hetiang bawk hian ‘phung’ hian gerund mal ngau ngau a rawn zuinaah pawh hian ‘awm phung, kal phung, nih phung, tawng phung, ziah phung’ tia a inzawm lova ziaha ‘gerund phrase’ a nih hian grammar-ah a dik ta bawk a ni.
Hetianga grammar atanga ziah dan kal phung fel tak a awm reng laia, gerund phrase theuh theuh, a then ‘awmphung, kalphung…adt.’ tia kan ziah zawma, a then ‘awm dan phung, kal dan phung’ tia kan ziah lawi si a, gerund phrase theuh theuh ziah dan inang lova kan ziah mai mai chuan Mizo tawngah ziah dan kal phung mumal a awm thei dawn lo a; chuvangin, gerund mal a zuinaah leh gerund phrase a zuinaah pawh ‘phung’ hi postpositional noun a nih angin, ziah dan kal phung mumal fel tak neia ziah tur hi a ni zawk a ni.
‘Awm phung, kal phung, nih phung…adt.’ tihte leh ‘awm dan phung, kal dan phung, nih dan phung…adt.’ tihte hi gerund phrase an nih dan a inang vek a. ‘Awm phung, kal phung, nih phung…adt.’ tihah te hian gerund phrase hi thu mal pahnih inkawp an ni a, ‘awm dan phung, kal dan phung, nih dan phung…adt.’ tihah te hian gerund phrase hi thu mal pathum inkawp an ni thung a; heng gerund phrase-ah hian thu mal inkawp zat hi inang lo mah sela, gerund phrase an nih dan hi a inang tlang vek thung a. Chuvangin, heng gerund phrase hi ziah dan kal phung inang tlanga ziah tur hi niin, hetianga grammar atanga ziah dan tur dika ziah a niha, ziah dan kal phung inang tlanga ziah a nih hi chuan ‘phung’ ziah dan turah hian buaina tur a awm ve ta lo a, ziah dan kal phung fel tak leh mumal tak a awm thei ta a ni.