Chawlhkar khat liam taah khan Indian Home Minister Amit Shah chuan Myanmar nena an inrina chu hung chhuah vek tum a nih thu a puang.
Hmun chhengchhe taka km 1,643 zeta thui an inrina hi ‘Bangladesh nena kan inrina kan hung ang bawkin kan hung dawn’ tih a sawi a ni.
Shah hian kum ruk chhung lo kalpui tawh, ram pahnih inrina atanga km 16 huam chinah ve ve visa ngai kher lova inkalpawh theihna, free movement regime (FMR) pawh hlih thuai a nih tur thu a sawi tel a. Ramri hung dan tur hi a sawi chiang lo va, engtik hunah nge tih pawh a sawi lo bawk.
Sorkar thil tum hi thil khirh tak a ni dawn niin mi thiamte chuan an ngai a, tlangram chhengchhe tak a nih bawk avangin thenkhat phei chuan thil theih loh ni hialin an ngai a. Ramri hnaiha chengte lungawi lohna siamtu leh a thenawm ram nen ngei pawha an inkar tikhi thei a ni bawk.
India hmarchhak state pali – Arunachal Pradesh, Nagaland, Manipur leh Mizoram paltlangtu ramri hi India hian thil lian tak pahnih avangin India hian a duh thar vut vut ta nia ngaih a ni.
A hmasa berah chuan February, 2021-a Myanmar-a sipaiten mipui sorkar paih thlaa thuneihna an chan leh tak hian India pawh nasa takin a tibuai tel a. UN-in a chhinchhiah dan chuan mi maktaduai hnih vel zel buaina chhuak zui mek zel avangin India-ah an tlanchhe tawh a. Tun hnai maiah hnam bil hel pawlin Chin state-a khaw pawimawh tak, Paletwe an la a, hei hian Myanmar atanga India luhna khân a tibuai.
A pahnihnaah chuan Myanmar nena km 400 dawn inri, Manipur-a nikum atanga chi leh chi inkara buaina chhuak vang a ni a. He thilah hian Manipur-a cheng tam ber, Meitei leh a tlem zawk, Kuki intibuaiin mi 170 chuang an thi tawh a, sang tel baihvaiin an awm phah mek bawk.
Manipur-a BJP kaihhruai sorkar chuan ‘dan lova an state-a lut tam tak’ an awm thu a sawi a, tharum thawhna pawh ‘Myanmar atanga Manipur-a khawsaa phal loh poppy chingtute leh ruihhlo tawlh thinte tihpunlun’ niin a sawi bawk.
Nikum July thla khan Indian Foreign Minister S Jaishankar chuan Myanmar sipai sorkara Foreign Minister Than Swe hnenah India ramri chhehvel chu ‘nasa taka tihbuai’ a nih thu a hrilh a. Ramri chhehvel tihim lo zual thei apiang chu pumpelh a tul thu leh ‘mihring leh ruihhhlo tawlh’ chu ngaihven that a ngaih thu a sawi bawk.
American think-tank pakhat, Wilson Center-a mi, Michael Kugelman chuan ramri hung tumna hi ‘India-in a ram khawchhak lama a himna tiderthawng thei pahnih avangin a duh’ nia a ngaih thu a sawi.
“Myanmar-a buaina inmung thuk zelin a tihbuaina laka him leh Myanmar atanga Manipur-a raltlan lut nasa tur danchah nan a ti a ni,” tiin BBC hnenah a sawi.
Ramri hung an duh chhan chungchangah hian inhnialna erawh awm thei a ni a. Manipur sorkarin Myanmar atanga Kuki raltlan an state-a phal lohva lut chu nikum April atanga chhiar leta kum khat chhungin 2,187 chiah an ni.
“Myanmar atangin dan lova pem lut an tam tih chi a dik vek lo. Hetianga sawi hi Kuki-te hi ‘ram dang mi’ tia chhuahna leh dan lova lut, Manipur mi ni lo anga chhuahna thlen thei a ni,” tiin Myanmar-a India palai ni thin, Gautam Mukhopadhaya chuan a sawi.
“An sawi dan finfiahna hi a tam lo hle a. Kuki-te hi Manipur-a kum tam tak lo cheng tawh an ni a. Free movement regime pawh hi anmahni chauh ni lo, Meitei leh hnam dang dang pawhin sumdawnna kawngah an chhawr em em a ni,” a ti.
Army officer chawl tawh pakhat, heng laia lo awm reng tawh chuan ramri hung hi civil mite pem dan nan ni lovin, hmarchhaka Indian hel pawl tam tak, Myanmar ramri khuaa camp neite danchah nan a tul niin a sawi thung.
India hmarchhak hi inlak hran tum pawl helnain kum tam tak a lo tihbuai tawh a ni a. Sipaiten thuneihna sang tak an neih theihna dan, Armed Forces Special Powers Act (AFSPA) pawh hman reng a lo ni tawh thin a, la hman mekna hmun pawh a awm a. Myanmar-a Indian hel tawmte hian awlsam takin ramri an kân thei a, ‘mi thil chhuhin thurum thawhna an thlen thin’ niin officer chuan a sawi.
Ramri hung tumna hian dodal a hlawh dawn niin a lang mek bawk.
India leh Myanmar hi sakhua, hnam leh tawngah inpawh tak niin Myanmar-ah hian Indian chhul chhuak maktaduai hnih vel zet an cheng a, heng mite hian India-in Look East policy a kalpui hmanga eibara hlawkna neih ve theih pawh an inbeisei hle.
He policy hnuaiah hian India hian $ tluklehdingawn 2 chuang mah hmasawnna ruhrel din nan a pe a, hengte hi kawngpui, zirna sang, pagoda tihchhiat tawh siam that leh nan hman a ni hlawm.
A pawimawh berah chuan ramriin then mah se hnam leh khawsak phungah unau an nihna a awm bawk a. Mizorama Mizote leh Myanmar-a Chin-te hi unau an ni a, ramri an inkân tawn reng a, a bikin Kristian tamna, Chin State ramri atangin Mizoram nen an inpawh nasa a. Naga an awm bawk a, Myanmar-a Naga awmte hian India-ah lehkha an zir nasa hle a. Walong, Arunachal Pradesh-a chengte chuan kum zabi tam tak ramri kânin sa an lo pel tawh thin bawk.
Mizoram hian sorkar laipui thil tum chu a duh lo tih a sawi tawh reng a, he state hian Myanmar-a tual chhung indona tlanchhiatsantu mi 40,000 chuang an kawl mek a. BJP thawhpui, Nagaland Chief Minister Neiphiu Rio pawhin tun hnai lawkah khan, “Nagaland hi Myanmar nen an inri avangin mipuite thatna tur leh a ruka lo lutte dan dan tur kan duang ang, lehlam lehlamah hian Naga an cheng ve ve a ni,” a ti.
Ramri hi tlangram chhengchhia leh khawkrawk tak tak, ramngaw chhah taka kal a nih avangin a hung hi thil hautak a ni dawn hrim hrim niin mi thiamte chuan an ngai.
“Tlangram leh hmun kilkhawr khawkrawk tak tak zawng hung vek chu thil theih loh a ni ang. Bangladesh nena inrina hung ang ngawt chu a ni dawn lo a ni,” tiin Myanmar chinchang hria, Bertil Linter chuan BBC a hrilh.
“Hung hi a tak taka tih chi a ni lo va, kum tam tak hun a duh dawn a, hmun thenkhata an hung a nih pawhin tual chhung miten a hung lohna lai an hre chhuak zel tho vang,” a ti.
India-in Myanmar nena an inrina hung a tum hi ram inthian thatna tichhe thei tur nia ngaih theih a ni bawk. Kugelman-a chuan, “India hian sipai sorkar hi thil dang piah lamah ramri himna leh hmasawnna ruhrel dinnaah thlawptu atana a duh a ni a. Ramri a hung chuan Myanmar nena inrawna an ti a nih loh chuan an inkar tichhe thei a ni palh thei a ni,” a ti.
India hian a thenawm ramte nen ramri himna kawngah chona lian tak tak a hmachhawn mek reng a. A hmelma kumhlun, Pakistan leh China nen an inep reng a, politics-a boruak a siam bakah ram inchuh te, indona te, firfiaka chetna thlengin a awm phah a. India hian China-in Asia chhim lama huang zauh a tumna a duh lo bawk a, hetih lai hian Myanmar hian eibarah India aiin China a kawmngeih zawk thung.