- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
A bikin mipui rorelna Democracy ramah chuan political party ngelnghet tak leh chak tak pawh hi hun rei tak an lal a nih pawhin lal rorelna emaw, dictator leh communist emaw, sipai sawrkar emaw a nih loh chuan sawrkar ngai reng a ding hlei thei thin lo. Mahse, khawvela mipui rorelna ram ropui ber leh lian ber India ramah hian Political Party pakhat Indian National Congress (INC) chu beisei phak bakin a ding rei hle. A chhan erawh chihrang hrang a awm thei. Engpawhnise, kan ram India dinhmun tarlang thuak thuak teh ang.
SAWRKAR LAIPUI DINHMUN
Zalenna kan neih hnua inthlanpui (general election) vawi 17-ah INC khan vawi sarih zet hnehna (outright majority) a la tawh a, kum 54 chuang zet sorkar laipui rorelna a kaihruai tawh a ni. Sawrkarna a chelh rei ngaihtuahin hmasawnna erawh a chak tawk lo hle. BJP (NDA) term 5 kum 1996, 1998, 1999, 2014, 2019, 2025 ro an rel chhung lek hian India ram hian hma a sawn chak hle zawk niin a lang. INC ang hian kum 54 zet rorelna chelh ve phei seng chuan India ram hi khawvel ram changkang ber pahnihnaah tal kan ding pha ngeiin a rinawm. Khati taka INC rorelna chak loh chhan kha hmeichhia Pi Indira Gandhi-i’n hun rei tak PM nihna a chelh vang kha nia ngaih theih a ni. Mizo upa tawngkauchhehah-”Hmeichhe rilru chuan tuikhur ral pawh a kai love” an tih thin ang deuh kha a ni mahna! Hmeichhiate hian finna leh tihtheih tam tak nei ve tho mah se, mipa nge nge hi chu an tluk pha tak tak lo niin a lang. Tuna kan PM Narendra Modi hi kum 2024-a khawvel ram hruaitu lar ber leh tha ber 10 thlan chhuah zingah pakhatna niin 69% vote a hmu a, hruaitu lar bera pawm thei lo 24% awmin ngaihdan nei lo 7% an awm ve bawk. Heti taka khawvel economic than chak lama rahbi rintlak tuktu pawimawh leh fing fel India ramin PM kan nei hi a ropui takzet a ni. Atirah rela thingpui leh chhang zuara “Chai, garam pani, sikret, pan, biri, mithai, reuri” tia au vel mai mai ni thin kha tunah chuan khawvela hruaitu ropui ber a lo ni ta; sap thufingin ”tumna a awm chuan kawng a awm” an tih thin chu a takin a rap dik chiang hle. Kan Mizo nula/tlangval thalai thluak tha tak takte hian kan PM Modiji hi entawn ve se a van duhawm em!
STATE SAWRKAR DINHMUN
India rama state 28 leh UT 8 zingah Kumar Chamling Rai (22 September 1950-a piang) hi India politician leh ziaktu a ni a, kum 1994-2019 thleng khan kum 25 zet Sikkim Chief Minister 5-na a ni a, India rama chief minister hna chelh rei ber a ni a, Naveen Patnaik Chamling chu Sikkim Democratic Front dintu president a ni. A dawttu chu West Bengal Chief Minister 6-na CPI(M) hruaitu Jyoty Basu kha niin kum 1977-2000 thleng kum 23 zet Chief Minister nihna a chelh ve bawk. Sikkim leh West Bengal-te hian CM ngai hrawn rei hle mah se, mipui hmasawnna ngaihtuahtu leh an ram hmangaihtu CM tha tak an neih avangin an state pawhin hma a sawn chak phah hle. A bikin West Bengal CM hlui Jyoti Basu phei kha chuan over draft tam tak leh deficit financing a nei ve fo mai, mahse, ram development atan fing taka a hman thin avangin sawrkar laipui khan a ngaihhnathiam leh mai thin a, an state-in a changkan phah hle thin. Kan state sorkar erawhin hetiang hian fing takin tih nachang an hre ve ngai lo em ni? Kan ram hruaitute hian nawm chenna (luxurious life) lam atan ringawt em ni overdraft leh deficit financing hi an luanraltir thin tih hi zawhna lian tak leh pawimawh tak ‘model question’ chu a ni ta. Mipui mamawh kawlphetha, tui, buh leh bal, chawhmeh thlai leh thei, artui, sa, bawnghnute leh nitin mamawh, kawngpui tha, hriselna, industry leh thil dang tam takah rual awt reng rengin kan ring kan fan kan fan mai thin chu a nih hi!
AAP TLAK CHHAN NI THEITE
Kumin 2025-a BJP-in Delhi inthlana hnehna a channa khan AAP-in kum 12 chhung zet sawrkarna a chelh thin chu a titawp ta a. An hruaitulu ber Arvind Kejriwal ngei pawh Delhi mipuite’n an paihthla hneh hle. BJP-a Parvesh Verma chuan New Delhi Assembly biala AAP National Convenor leh Delhi chief minister hlui Arvind Kejriwal chu rinphak bakin a hnehsawh a ni. Saffron Party rawn lian phut hian AAP hruaitu lawk leh buk rit pui pui engemaw zat a titlahniam a, an zingah hian national convenor Arvind Kejriwal hnimhnaitu Manish Sisodia leh Saurabh Bhardwaj-te pawh an tel. Hêng hruaitute hian ‘politics thar’ agenda-a hmahruaitu an nihnaah chuan, eirukna chungchangah Congress Party chu an hmachhawn a, Kum 12 hnuah eirukna thubuai leh mipuite hnena thutiam an hlen loh thu an zep tlat avangin an tlu chhe ta a ni. Political commentator Rasheed Kidwai, Sonia-a biography ziaktu chuan AAP-in inthlanpui neiha hnehna a chan loh chhan thil pawimawh a tarlang a. Chungte chu:
- Arvind Kejriwal-a’n a thutiam a hlen thei lo: Arvind Kejriwal-a’n poll thutiam a hlen chhuah theih loh avangin Delhi-a AAm Aadmi party-in thuneihna an chan theihna tur a titlawlh chiang hle. Arvind Kejriwal chuan hmeichhe voter-te zalenna a tiam a, mahse, dan lam thlirin mipuiin a hlen thei dawn lo tih an hria. A thubuai chu Mamata Banerjee, Hemant Soren, Omar Abdullah, emaw Siddharamiah-te thubuai nen a danglam avangiin mipuiin an ring ngam tawh lo.
- Middle class-in BJP an vote: ‘Great Engine’ middle class, a hmaa ram pum huapa inthlanpui leh AAP assembly inthlannaa BJP thlawptu chu tun ?umah hian an lo hawi kirleh lo. Hei hian AAP voter-te za zela 9-in a titlahniam a, chung zingah chuan chartered accountant, doctor, sorkar chhiahhlawh leh sumdawngte pawh an tel a ni. Kejriwal-a victimhood narrative, confrontational politics, leh eirukna thubuai avang hian BJP-ah an inthlak vek a ni,
- AAP-Congress inkar khi: AAP leh Congress inzawm theihlohna kha an chak loh chhan lian tak a ni thei. Constituency 65-a Congress candidate-te’n an dahkham an chan vang kha a ni tel bawk. Politics-ah chuan pahnih leh pahnih belh pali a ni thei ngawt lo. Kejriwal-a’n a hneh lohna margin leh Sandeep Dikshit-in vote a hmuhte chuan sawi a hlawh hle a ni.
- Civic Issues: Kum 2022 MCD inthlanpuiah AAP-in hnehna a chan chu a chhiat phah hle niin a lang. Kawngpui chhe tawh, faina ?ha lo, tui supply tling lote chu civic body nen a inzawm tlat. Delhi voter-te’n MCD leh Delhi sorkar an thliar hrang lo. Heng harsatna zawng zawng hi Kejriwal kovah a tla lo thei lo a ni.
- New Delhi-a AAm Aadmi Party-in thuneihna an chan khan, Delhi-a voter-te zingah beiseina thar & rorelna ?ha zawk an beisei a ni. Kum 15 chhung kum 1998-2013 inkar khan Sheila Dikshit kaihhruai Congress sorkar hnuaiah infrastructure lama hmasawnna an hmu a, Anna Hazare anti-corruption movement atanga lo piang AAm Aadmi Party (AAP) chuan level sang zawka hruai luh a duh a, chu chu squeaky-clean image hmangin an ti a. Khawsak awlsam zawk, tui thianghlim, electric man tlawm zawk, leh zirna leh hriselna lama hmasawnna tha zawk pek a tiam a. Chung zinga a tam zawk chu a term hmasaah a tihlawhtling a. A term hnihnaah erawh lalna & thuneihna tam zawk neih theihna tur thil tum (ambitions) a buaipui tih a lang.
Arvind Kejriwal chu BJP kaihhruai Centre nen hun rei tak an inbei a, Lieutenant Governor of Delhi-in hmasawnna a kalpui theih loh thu leh Delhi police-te chuan centre thununna hnuaia awm a nih avangin khawpui chhunga dan leh thupek dik tak siam a phalsak lo niin a sawi. Kum 2022 thlenga BJP hnuaia awm Municipal Corporation of Delhi (MCD) chuan AAP sorkar nen an thawk dun lo niin a puh bawk. Kum 2022 khan AAP chuan MCD polls-ah hnehna a chang a, hei hian thil a thlak danglam a. Vote neitu mipuite hian kawngpui tha zawk, bawlhhlawh paihna tha zawk leh drainage system tha zawk an duh a ni. Kum 2022-2025 thleng khan voter ngaihdanin hmasawnna & inthlak danglamna hriat tur a tlem hle. Thli bawlhhlawh chungchangah chief minister-in a thenawm Punjab leh Haryana-te thlai kang avanga bawlhhlawh niin a puh. AAP hian kum 2022 khan Punjab polls-ah hnehna an chang a, mahse, an thlai kang mek chu an titawp thei chuang lo.
- AAP chuan tui, electric, healthcare leh transportation facility ?ha zawk a tiam a. Yamuna lui chu tihfai a tiam bawk a. Sewage treatment plant thar sak leh effluent drainage tihtawp lai vel thawm ri engemaw zat a awm laiin, hmasawnna a muang hle. Furàh Delhi-ah tui a lian a, kawngpuiah bawlhhlawh a luang zeizui a. Khawpui chhunga kawngpui tam zawk a lang tawh lo va, siamthat pawh a ni lo. Road signage pawh a chhe tawh hle. Bawlhhlawh chu a pawrh chhuak tiam tuam a. Hmun ?henkhata kea kalna kawngpuiah hna thawh a nih laiin, engmah danglamna hmuh tur a awm lo. AAP-in kum 5 chhunga a term hmasaa danglamna a thlen laiin ‘Mohalla Clinics’ leh healthcare facility a ti tha lo hle.
- Eirukna chungchanga ngaihdan : AAm Aadmi Party hruaitu eng emaw zat eiruknaah puh an ni a, eirukna finfiah emaw finfiah loh emaw pawh ni se, party a tina hle. Chief Minister & deputy chief minister jail-ah an tang a, health minister chu zu zawrh kaihhnawiha sum tihchingpen thubuai & eiruk thubuai hrang hrang vangin jail-ah a tang a. Politics lamah infuih pawh ni se, voter mithmuhah chuan hmuh leh hriat theiha lang (perception) hi a pawimawh hle. Party thianghlim lo tak angin a lang a chu chuan Delhi voter-te chu a nghawng nasa hle. Chuachhapah AAP MLA engemaw zatin an side an thlak a, BJP an zawm ta a ni.
- Thutiam thuhmun : AAP sorkar chuan Delhi mipuite electric bill leh tui bill tihhniam, hmeichhiate hnena bus-a a thlawna chuan theihna tur ruahmanna danglam tak a kalpui laiin, BJP chuan a manifesto-ah heng policy-te hi chhunzawm zel a tiam a. State sorkar dang tam tak chuan AAP handbook leaf an la chhuak a, an state-ah hetiang scheme hi an kalpui ve a. Tun hmaa party tana poll plank danglam tak ni thin kha a danglam tawh bik lo a ni.
- Union Budget 1000: AAM Aadmi Party vui liam a nih chhan hnuhnung ber chu Union budget a ni. Middle class-te khawsakna senso chu nasa takin a sang tawh a. Nirmala Sitharaman-i’n income tax a?anga kum khata sum lakluh cheng nuai 12 thleng a huam loh chhan chu consumer-te kutah sum tam zawk a dah a, hei hian Delhi voter-te pawh a nghawng a ni. Centre-a BJP “double engine” sorkar chuan Delhi mite eizawnna a tichangtlung thei dawn niin a lang. Delhi voter-te hian inthlak danglamna turin vote a thlak a, tunah chuan BJP kutah a awm ta a ni.
AAP tlak chhan khi ngun taka thlir chuan mipui hmaa a thutiamte a tihlawhtling tha tawk lova eirukna lakah a fihlim tawk bik lo bawk nia a lan avang leh sawrkar laipui na tak taka a beih fo thin avangin BJP Sawrkarin chechang thei lova siam a duh vang niin a lang bawk.
ZPM TLÂK CHHAN TUR?
ZPM hi Political Party hlawm lian pakhat ni lovin Party tenau sikhaw tê tê 6 inhlâwmkhawm, hlum bel keh phuar khawm ang deuha tawn pum satliah mai niin a lang a. An zinga pakhat hian ngawh ngo chhuahin kawhmawh bawl ta se, keh darh vek thei an nih hmel. Kum 51 zet Ministry hrang hrang 4 Mizo Union, PC, INC, MNF kan hrawn tawh hnuah mipui beidawn lai takin ZPM chuan Politcal Party system ni lo, Unit pawh nei ve lo tur, Val Upa Council engine hmanga sawrkar kalpui turin an inzuar a. Kalphung thar, mipui sawrkar din tur leh tlakleh inhuama thawk tur, eiru ve lo tur, kawngpui tha siam, chhiah chihrang hrang & eng, tui bill tihpun ve loh tura intiam, bana kaih policy hmanga a pung awm lova mirethei tana loan pek, sawrkar leiba leh sum puk ve vak vak loh, puktu ni lova puktirtu ni tura insawi, Mizo thalate ram pawna eizawnna siamsak leh thalaite eizawnna mumal siamsak tura insawi, state ramri hrechianga humhalh, sawrkar department hrang hrang research base-a kalpui tura insawia engkim duan felsa nei thlapa insawi, kum 20 liam ta atanga CM ni tura duhtu ngah ber Chief Ministerial Candidate nei awm chhun, miretheite VIP Status dinhmuna dah tuma insawi thum dum dum, tih theih loh tur ti tura intiam ve ngai lova insawi, thlai thar lei nana budget dah, sum renchem tura insawi, lengpui airport humhalh tlat tum, sakhuana leh rorelna kaikawpa ram rorelnaa Pathian ram thlentir tum, open tender, restricted tender lem siam ve lo tura intiamin an inzuar a. Mipui tam tak zâwlbik nei lo (neutral) leh political party mi leh sa hrang hrang, mahni party phatsan chuang si lo, INC & MNF sawrkar inthlak kual ringawt ning tawh lutuk, sawrkar hnathawk MNF Ministry ning tawh leh beidawng tawh si, ZPM enchhin ve duh hrim hrim mi tam takte vote rawnna avangin kum 2023 inthlanpuiah khan ZPM chuan hnehna changin Dec. 8, 2023 khan ZPM sawrkar thar diai a lo piang ta a ni. Mahse, “min han enchhin ve teh reng u” titu ZPM sawrkar chuan kum 1 a tling dek dek a, kum 4 lai an la nei chung hian MNF & INC Ministry term tawp dawn hnaih apianga Zoram mipui beidawng phunnawi thawm aia ringin mipui phunnawi thãwm thangkhawk ri chu a ringleh ta mek hi thil mak tak chu a ni. Chuvangin, AAm Aadmi Party (AAP) Sawrkar Delhi mipuiin an paih ta thut ang bawk khuan kum 2028 10th Mizoram State Assembly inthlanpui lo awmleh turah hian Zoram mipuite hian ZPM Ministry hi kan paih thlaleh ngei dawn niin a lang.
ZPM hian mipui rin a hlawhna chhan chu MNF & INC-te ang khan an tih theih loh tur an intiam ve vak vak dawn lo ni khan an sawi a, an sawi chhunte erawh titheia hlen chhuak zel turin an sawi nia a lan avang khan mipuiin kan vote rawn ta a ni ber mai. Anmahni hlang ringawt khan vote se an tla chiang hlawm ngawt ang. SHDC inthlan 2024-ah leh LC/VC inthlan 2025 atangte khan anmahni hlang ringawt chu an la tlemzia leh an la chak tawk lohzia a lang chiang hle. Chuvangin,”Thu tiama hlen si loh ai chuan tiam loh law law hi i tan a tha zawk.” (Thuhriltu 5:5) tih thu ang hian ZPM hian thu tiam hlen si loh a ngah êm avang leh Mizorama Ministry ding tawh zingah sum lengvak tlem ber hun thlentu nia a lan avangte leh leiba ngah sawrkar ve tho an nih avang te, ram rorelnaa Pathian ram thlentir tak tak chuang si lo, kohhran leh NGOCC duh loh zu zawrh sawimawileh tan mek nia an lan avang te, ration buhfaiah mirethei zawkte harsatna nasa tak an thlen mek nia a lan avang hian AAm Aadmi Party (AAP) ang bawk khuan Zoram Mipuite hian “Mene mene tekel upharsin” bukin I awma I tling ta lo a ni kan la ti ngei dawn niin a lang. Engpawhnise, dawhthei takin I lo thlir phawt mai teh ang.