- Mahmuaka Chhakchhuak
Mizo hnam nunphung hi kawng tam taka sawi tur a awm thei ang a. Pi leh pute atanga vawiin thlenga kan la chhawm nun reng kan hnam nunphung tha tak takte hi chi hrang hrang sawi tur a awm thei ang. Tlawmngaihna nunpui tlattu kan nihna zawnah phei chuan kan hnam nunpung hi thui tak sawi tur a awm thei bawk ngeiin a rinawm a. Kristian kan nih hma leh nih hnua kan hnam nunphung hi sawi kim sen a nih loh rualin sawi vek theih loh chin pawh a awm bawkin a rinawm avangin a pawimawh zual han sawi ila a tha ang e.
Mimal, chhungkua leh khawtlanga Mizo hnam nunphung hi chi hrang hrang sawi tur a awm a, hnam chhuanawm leh hnam ropui tak kan nih thinna zawng zawng hi reilote chhunga sawi zawh sen mai chi pawh a ni hauh lo ang. Thlawhhma neia eizawng kan niin kumtina lo vat a, vawi thum vawi li hlo thlo thin kan ni bawk a. Chutianga kumtin kan hnathawhna hmunah chuan Mizo nih hi a nuam thin a, Mizo nih hi a hlutna tam tak sawi tur a awm. Lawm rawih chungchang ringawt pawh hi ngaihnawm taka sawi tur a awm bawk a, Lovah atanga buh seng thlenga Mizoin kut hna kan thawh thinnaah hian tlawmngaihna hian hmun pawimawh ber a chang fo thin a, natna emaw thihna vangin emawa ram lam hnathawh a chhiat phah kher loh thin dante hi ngaihnawm taka sawi tur a awm thei bawk ang.
Mizo hnam nunphunga zenghet tak kan neih pakhat chu aia upa zahna hi a ni. Hei hi vawiin thleng pawha kan la chhawm nun reng a ni a, mi thenkhatte erawh chuan an mausam mek bawkin a hriat thung. |umkhat chu Delhi khawpuiah seminar kan nei a, hnam hrang hrang kalkhawm kan ni a, kan chhunchawlh hian bathlarah thingpui kan in thin a. Chutianga thingpui kan in lai chuan kan hotupa berte pahnih, Brigadier rank kai tawh leh Captain rank kai tawh chu an inbia a. Ka thianpa hian ‘Saw, lo en reng mah la, Captain-pa saw a ding reng mai ang, a thu miah lo ang’ a ti a. Captain-pa thu lai hi Brigadier-pa chuan pan hnaiin ava bia kha a ni a, an inbiak chhung zawng chuan ka thlir reng a, Captain-pa chu a ding reng a, a thu lo reng reng tih ka hmuh khan mak ka ti em em a, hetiang tak hian a ni maw mahni rank aia sang zawkte hi an lo zah thin ka ti hial a, ka ngaihsan phah hle. Nimahsela anni chu Mizo an ni lo a, hnam dang an ni ka han ti hram ang a, keini Mizo chuan aia upa zahna kan neih tlat avangin keini aia upate reng reng chu kawng engkimah zahna kan lantir zawk thin.
Kan rama Kristianna lo luh hma pawhin kan hnam hian nunphung fel tak kan nei sa tawhin sawi tawh angin kawng engkimah aia upa zahna leh tlawmngaihnain hmun pawimawh ber a luah reng bawk avangin Mizo hnam nunphung hi hnam dang tana entawn tlak khawpin alo awm sa hrim hrim tawh a. Hnam upa leh hnam ropui tak ni lem lo mah ila Mizo hnam hi hnam chhuanawm tak kan nihna pawh kan hnam nunphung zenghet tak vang hi a ni kan ti lo thei lo ang. Hnam kan lo indin chhoh a, khawtlang kan inawpna danah reng reng pawh ‘Lal’ neiin kan awm a, lal neia Mizo hnam kan awm chhung pawh kum zathum vel lai a ni hial awm e. Chumi hnuah kum 1890 atangin Kumpinu awpna hnuaiah awmin Mizo lalte pawh chuan khawtlang an la awp reng tho a, kum 1954 atang erawh chuan khawtlangah mipui thlanchhuahte chuan rorelna an chelh ta thung a, chutiang chu vawiin thlenga khawtlang kan inawp dan ala ni.
Hetianga khawtlang kan inawpnaah pawh hian kan hnamin ziak loh dana kan neih tlat tlawmngaihna leh aia upa zahna chu mitinin kan nunpuiin kan thiltihna kawng hrang hrangah kan lantir reng tho a, vawiin thlengin kan la chhawm nung thei zel bawk a, aia upa zahna nei lo leh tlawmngaihna nei lo chu Mizo nunphung hre lo leh Mizo loah kan ngai hial a nih hi. Chutiang taka nunphung ngheta kan lo neih tawh chu sakhuanain emaw politics lamin emaw nasa takin min chim buai thin mahsela a chhilh bo ve thei ngai lo a, retheihna leh hausaknain emaw a sawinghing tak tak thei ngai chuang hek lo. Hetiang taka Mizoin zenghet kan nei hi a ropui thlawt a, keini hian kan chhawm nun reng pawh hi thil tul tak a ni ang.
Kristiannain kan ram a rawn luh hma chuan Pathian biak danah puithiam chi hnih kan neiin Bawlpu leh Sadawt hmangin inthawina kan nei thin. Chutianga puithiam chihnihin kan hnama hmun pawimawh ber ber an chan lai hunah leh tun hnu, kristianna a rawn luh hnuah pawh hian kan hnam nunphung chuan danglamna nasa tak nei chuang loin zirtir leh kaihhruai kan nuam em em reng thei bawk a. Khawtlang inenkawl danah emaw chhungkaw inenkawl danah emaw pawh danglamna tam tak a awm lem chuang lo. Hnam nunphungin a kentel thil pawimawh tak takte chu ala pangngai reng tho a, Pathian biakna hmanraw thenkhatte erawh thlak danglam a ni deuh chauh mai. Kristian kan nih tak avanga thlak danglam tur tam tak a awm chuang lo a, kristianna avangin khawtlangah pawh thil thlakthleng awm bawk mahsela thil danglam tak thlak a nei chuang hek lo.
Hnam nunphung tam takte chu kristian kan nih hma atanga vawiin thleng pawha kan la chhawm nun rengte pawh a awm a, chung zinga langsar tak pakhat chu kan sawi lan tak aia upa zahna hi a ni. Aia upa zahna chuan hnam nun a chawimawi a, hnam zahawmna ber pakhat a nih bawk avangin leh kristianna nen pawh alo inhnekrem zel bawk avangin vawiin thleng pawh hian hnam nunphungah hmun pawimawh tak ala luah reng a. Pathianthuah a ni emaw mihring lamin dan leh dun a siam hrang hrangahte ngei pawh aia upa zahna chuan ziak loh dan mah nisela hmun pawimawh ber ber a luah thei reng tho a ni.
Kristian kan nihna pawh tunah chuan kum za chuang lai alo ni tain kristian ram tia chhal ngam tur reng pawh kan lo ni ta a, a lawmawm hle mai. Chutih rual erawh chuan kan kristianna chuan belh chian a dawl meuh em tih tur a ni a, hmasawn lam aiin hnungtawlh lam kan pan ta zawk em tih tur a ni ta! Krista chauh kan thlir loh avanga buai lohna tura kan buai tam tak dante hi sawi tur a awm teuh theiin a rinawm a. Krista chauh kan thlir loh avang hian kohhran rawngbawltu tam takte pawhin harsatna kan tawkin buaina tam tak kan tawk ta thin hi pumpelhna kawng pakhat awm chu Krista chauh thlira rawngbawlna neih hi a ni. Kan rawngbawlpuite kan thlir a, kohhran mipuite kan thlirin kan then leh rualte thlenga kan thlir bawk avang hian kan rawngbawlna hian a chak tur angin a chak loh phah thin. Mi zawng zawng tihlawm tura ngaihna kan neih avangin fimkhurna tur hi a tam bikin kan hriat avangin leh tawngsual kan hlauh bawk avangte hian kohhrana kan rawngbawlna ngei pawhin a chak tur angin a chak loh phah bawk thin a. Hei vang hian Krista chauh thlira rawngbawlna kan neih hi kan chakna ber tur a nih mai bakah kan rawngbawlna ngei pawhin a chakna ber tur a ni.
Kohhran rawngbawltu ni chiah lote pawh ringtu kan nihna kawng theuha kal fimkhurna tur hi a tam hle mai. Kan din khawchhuah theihna tura eizawnna kawng hrang hrang kan zawhna mai bakah thenawm khawvennaah ngei pawh ringlotute pawhin an tih duh loh tur thil tam tak kan ti thin tate hian chunglam atanga hremna kan dawng ta emaw tih mai turin harsatna chi hrang hrang kan tawk thinin, ringtu kan nihna zawnah ngei pawh kan tluan loh phah emaw tih mai tur a ni. Ajinomoto-a chini nawi pawlhte, Khawnvartuia tui pawlhte leh Buk lung dikte mai bakah kan Cubic lungte hi Cubic tling dik tak a ni ang ngem tihte hi kan pi leh pute thelret hralhnaa a ruka lung dah nachang an lo hriat tawh dan atanga ngaihtuah chuan thil mak tak pawh a nih loh theihna a awm tho bawk awm e. Hetiangte hian kan chhehvela hnam dang, ringlotu zawk nia kan ngaihte hian an ching ve ang ngem le?
Kristian kan nihna hi keimahni inpawm dan mai chauh te hi a ni ang tih hlauhawm tak a ni a. Kristian tha tak emaw kan lo intih lai hian tute emaw chuan kan zinga tel an lo chak lo viau maiin min lo hmu danglam viau mai thei tihte hi ngaihtuah tel a tha hle awm e. Kan Jerusalem – Aizawl khawpui chhunga thil thleng thin tam takte leh a chhunga chengte mizia tam takte hi ringlotute tana hriat nuam lem lo tak takte hi a awm tak fo mai bawk si avangte hian kan kristianna hi chunglam atanga nemngheh a ni lo mai zawk em ni ang tih pawh hi rinhlelh theih tak tur a ni. Khawilai hmunah mai pawh CCTV dah alo ngai tain kan kawngka te ngei pawh Tala lian tak taka kalh alo ngaih takna chhan hi hnam dang leh ringlotute vang chu a ni chiahin a rinawm loh a, kan kristian-pui leh Biakbuk pakhata kan lawipuite vang a ni tiin sawi ila kan thin a nat loh hram ka beisei.
Heti em ema lemchang si loa lemchan nun kan uar ta mai pawh hi ngaihtuah tham tak a ni ta a, khawilai hmunah mai pawh lemchangte zawk chu an lo dinchang zawk zel emaw tih tur a ni ta hial mai hi a thinurthlak ta viau mai thin. Zu in chu misualah kan ngai a, zu in zingah pawh a rimnam chu kan han hmu he nghal maiin rimnam lem chiah loa lo rui thote chu mi pangngaiah kan ngai thei mai ni te hian a hriat a. Zu in hrim hrim tiin hrutrual vek lah chu thil harsa tak a nih bawk si avangin Sunday School zirtirtu zingah lo lem ve zauh zauh thinte pawh an nam lem loh chuan kan hmu pangngai mai thei zel niin a hriat a. Tin, kan ramin a chhiatpui sualna tam tak zingah zu leh ruihhlo dangte hi kan han dah lansarh viau laiin eirukna leh hlemhletnate hi kan ram hian a chhiatpui nasa zawk lo ang maw tih pawh hi ngaihtuah tham a ni awm e. Kan Pathianthuin ‘Sual doin thisen chhuak khawpin inla tang lo e’ a tih hi hnam dangte nena kan inkara boruak a awm chauhin hre chhuak lo ila keimahnia Pathian min hlat tir theitu thil chi hrang hrangte beihlet a ngaih hunahte hian hrechhuak thin ila a tha viau awm e.
Mizo hnam nunphung leh kristianna hi engtik lai pawha kalkawp tlat reng tur a ni a, hnam zahawmna thlen theitu pawimawh tak pawh a ni. Kristian ram kan ni a, Krista anna kawnga thanglian zel tur kan nihnaah ngei pawh kan hnam nunphung thil tam takte hian hmun pawimawh tak a luah reng bawk avangin lakhran har tak a ni. Pathian tihna tak tak pawh hi Mizo hnam nunphung nena inrem tak bawk a nih zel avangin Mizote hi kan vannei hle mai a, hnam dang tana zir thar tur thil tam takte hi kan tan chuan kristian kan nih hma hauh atanga kan lo nunphung tawhte a ni hlawm. Hei vang hian Mizo hnam hi hnam ropui tak ni tura min hruai mektu leh hnam dangte aia ropui zawka min hlangkai theitu tur kan ni tih hi hrerengin leh chumiah chuan kan kristianna chuan hmun laili a chan reng a, Krista hnena midang hruai thei turin he hnam hian hmalam a pan zel hi a tulin a pawimawh hle.