HLAA LUNGNGAIHNA

  • Zoliansanga Tlau

Lalhruaitluanga Chawngte-in, “Mihring hi a inpuang thin a, a ngaihtuahna a tilang thin. Mihring hi a inhrithla thin a, a thinlunga thil awmte chu, a hlimawm lam a ni emaw ni lo emaw, thil lungchhiatthlak lam te pawh a ni thei, eng tin emaw tak a tilang thin” (Aizawlah Aizawler p. 58) ti-a a sawi kha a pawmawm hle. Kan rilru a thil awm kan puan chhuahna hmanrua chu a inang vek kher lo ang. A then chuan hla hmangin an inpuang chhuak thin ang a. A thenin lemziak hmangte, thusawi hmang te, a tawi zawngin thiltih hmangin kan inpuang chhuak mai thei. Kan inpuan chhuah dan leh puanna hmangin kan rilru leh ngaihtuahna pawh eng emaw chen a hriat theih thin ang.

Chutih rual chuan “Sigmund Freud-a’n literature chu mahni inthupna, mahni hmel lang lova hmaithinghawng invuahna mai a ni a, mi tam tak chuan an mahni nihna ang lo tawpin thu an ziak thin a; an rilru leh an ngaihtuahna ang lo taka an ziah chang a awm fo bawk a; chuvang chuan literature chu mahni nihna ang lo puia a der maia inlantirna a ni” (Literature Zunzam by Dr KC Vannghaka p. 200) te pawh a lo ti ve tho bawk.

Tun tumah hian Mizo hlaa hla phuahtu te’n a thim zawnga hringnun an thlirna hla kan en ho dawn a. Hla tam tak zinga hla thenkhatte atang chauhin kan enho dawn a ni tih hria ila, ka tarlan loh hetiang lam hla a la awm teuh tih hre chungin chhiartute’n kan lo chhiar theuh dawn nia.

Mizo hlaah hian lungngaihna, beidawnna, khawvel thlakhlelh lohna lam chi hmuh tur a awm nual a. Lengkhawm/Lenkhawm zaiah hian a tam zual mai thei; a ni deuh vek zawk hial mai thei bawk. APJ Abdul Kalam-a khan “Hla chu hlimna nasa tak emaw lungngaihna thuk tak emaw atanga lo piang chhuak thin a ni” a lo ti a. Mizote hlaah hian hlimna lam hla aiin lungngaihna, beidawnna, khawvel thlakhlelh lohna lam hla a tam zawk niin a hriat a. Hemi chungchangah hian research ti chiah lo mah ila a tam zawkin ka ngaihdan leh rin dan hi min pawmpui ka ring.

A hmasa berin ‘Damlai Hringnun’ tih hla TBC Lalramkima phuahah chuan:

“Damlai hringnun her velah hian,
Hringnun khawsak a sâng si a,
Rethei riang tan kawng a thim ngei,
Kal ngaihna reng a awm lo,
Harsat, mangan, lungngaih buaina,
Ka tân chhûm ang a zîng thin a,
Aw, rethei riang hian ka tuar thiam lo” tiin retheite tan kawng a
thim zia kan hmu a, amah ngei pawh rethei leh riang in tiin, a kawng thim zia kan hmu a. Chang hnihnaah chuan:

“Hmangaihtu leh min tanpuitu,
Hringmi zingah an awm si lo,
Pialralah tal an awm lo’m ni,
Lungduh fam hnu rauthla zinga’n……..” tiin tanpuitu hmu zo lo, beidawng au aw kan hmu leh a ni.

Vulmawi band-a an vocalist Siama chuan ‘Tuai thar leh ka nuam’ tih hla a phuahah chuan hmuhsit leh elrel tuar ve ngai lo va a hriat naupang te anga awm leh a chak thu kan hmu a, hetianga naupan lai huna kir leh a chak chhan chu khawvel nunphung a ngaihtuahin hmuhsit leh elrel a bang dawn lo va a hriat vang a ni:

“Saisenteta’n maurua ianga,
Tuai thar leh hi ka nuam mang e,
Aw, theih chang se, vawikhat talin,
Awihlai nau ang,
Kîr leh hi ka nuam mang e,
Khawvel nunphung reng hi han dâwn vêlin,
Hmuhsit, erel, a bâng si lo”.

Siama vek hian, hun lo la kal leh tur a han thlîr a, lungngaihna leh harsatna ten a hmuak niin a hria a, “hlimni reng ka vai e” tiin a sawi chhuak hial bawk. Hetiang hian :

“Hun lo la kal zel tur dâwnin,
Lungngaihna leh harsatna ten min bawm min hmuak reng e,
Suihlung ruka dâwnin hlimni reng ka vai e”

Siama hla phuah tho ‘Bei a dawng lua e’ tih hlaah chuan a beidawn chhan tak a sawi lem lovin, “ka vanduai chuang e, zaleng zawng zingah” tiin a sawi bawk. Tunlaia depression kan tihte pawh min ngaihtuah chhuah tir e.

“Ka han dâwn vêl thin a,
Lung a awi lo ve;
Hmakhua ka han dâwn a,
Hlimni rêng ka nei lo.

Ka hma tahnain min hmuak a,
Hlimna parin min vuai san si;
Engtin nge ni ang, ka chan tur hi,
Luaithlîpui nûl-a famkhua chan mai em ni,
Ka vanduai chuang e zaleng zawng zingah.

Bei a dawng lua lo maw,
Ka chan tur ve reng hi;
Sakhming mi sêl tura,
Khawvela ka piang hi” (‘Bei a dawng lua e’ by Siama) tiin.

‘Bei a dawng lua e’ tih hla atang hi chuan eng harsatna nge a tawh kan hre chiah lo va, a harsatna tawh hi a lian viau a ni ang e. Bei dawng au aw chu a ni phawt mai.Khawvelah hlimna a hmu zo tawh lo va, a hmaah chuan tahna tur hlirin lo hmuakin a hre bawk a. A hming chu mite sawisel mai mai tura ngaiin, a chan chu chan chhe bik riauvin a hria a, a bei a dawng ngawih ngawih a ni ber.

‘Chun leh zua’ tih hla Lalrodinga hla phuahah pawhhetiang hian kan hmu a (chang thum leh chang li-naah chuan) :

“Cho loh awmlai lunglian a hrang e,
Ka chun nunnem min then tir;
Ka riang chuang e, hringmi zawng zingah,
Riakmaw iangin ka lo vai.

Chhimleipiala ka piang ve nâ a,
Ar ang vâi reng tur hian maw;
Ngaihlai puan ang ka bâng thei dâwn lo,
Chhungkim dar ang lenlai kha”

Nu leh pa inthen kara sei lian, chutah puitling tak tak hmaa, nu leh pa han sûn leh chu a nâ viau ang tih a rin theih. He hlaa a tuartu (Victim) thil tawrh dan atang hian “Ka riang hluan e, hringmi zawng zingah, Riakmaw iangin ka lo vai” tih leh “Ar ang vai reng tura’n maw” tih thu han chham chhuah mai pawh a harsa vak awm lo ve. Amaherawh chu, hetiang harsatna tuara, tuar chhuak ta sawi tur an awm nual tih erawh hria ila.

‘Ngawlvei Chhungkua’ tih hlaah chuan:

“Dam man a awm lo, zahna tur hlir a ni,
Ngawlvei chhungkua kan ni e,
Entawntlak kan awm lo” tiin
Hei hi chu a hmaa hla kan tarlan nen khan a danglam hlek a. An chhungkua chu thil tha lo ngawl vei an nei tih a hriat avanga “Dam man awm lo” tih thu sawi chhuak a ni a. Zahna tur hlir niin a hria a, midangte tan entawntlak an nih loh thu a sawi chhuak.

Hringnun sual thlawh bo san daih te hi a chakawm chang a awm thin a ni ang. Zirsangzela chuan,

“Theih chang ve se len thiama’n,
tuangtuah pâr an vul lai ni;
Chhunrawlah va ring ila,
Hringnun sual hnutiang chhawnin” tiin ‘Phengphe Nunnem’ ah
chuan a sawi a. Hringnun sual leh hrehawm tak thlawh bo sana, lungngaih, mangan, harsat buaina te awm lohna hmun hi mitin hian kan thlir chhang a awm thin a ni ang.

‘Lei Hrehawm Lungngaihna’ tih hlaah chuan,

“Lei hrehawm lungngaihna zawng zawng,
Pela ka chhuahsan ve hunin;
Ka ngai lo vang hnutiang sulhnu,
Buaina chhumpui zîng hmun hi” tih kan hmu a.

Tin, Laltanpuia Tochhawng hla phuah Lallianmawia Pachuau sakah chuan,

“Lei hringnun pela len hun tur,
Ka nghakhlel em mai;
Pialral ram mawi chu,
Thleng ila aw, chun hmun ngei chu” (Pialral Ram Mawi) tiin
Pialral thlen hlan a nghahhlelh thu kan hmu bawk.

MAL-in kum 2005-a BoY a a thlan ‘Damlai Thlipui’ tih ziaktu Lalhriata chuan a hla phuah ‘Harsatna Tinreng Hnuaia Lêng’ tihah chuan “Harsatna tinreng hnuaia lêng kan ni, Krista rawngbawltu zawng zawng te” a ti te hian ringtu nunah pawh harsatna hian hmun a chan nasat zia kan hmu thei awm e.

Saihnuna’n,

“En teh Lalpa ka lenna ram lungngaihna hi,
Thlaler hrehawm a ni;” a ti a.

He khawvelah hian hlimna aiin lungngaihna hi a tam zawk a nih loh paw’n mihringte hian an hmu lian zawk a ni ngei ang. Mizo hlaah pawh a tam êm hi. Mizo hlaah mai ni lo sap hlaah te pawh a tam mai. Hei vang hian a ni ang mihring hian lungngaih awm tawh lohna hmun an ngai a, chumi hmun thlen hlan chu an nghakhlel em em thin a ni.

Laltanpuia Tochhawng vekin,

“Lenrual zawngte u, in dâwn ve thin emt
Lei hringnun damlai lungngaih buaina;
Hlimni awm chhun te hi a rei lo em……

Engtin min ngai maw, ka lenrual zawngte’n
Hawilo par tawna lungloh tui dâwn chu,
In nghakhlel ve maw, ka lenrualzawngte’n
Aw, ka nghakhlel em mai kei zawng” a tih vâwng vâwng ni. Thih a chak hle ni tur a ni. Thawhpikna, lungngaihna, manganna ram hnuchhawna, muanna, thihna awm tawh lohna, lungngaih mangan awm tawhlohna ram a nghahhlel thu kan hmu bawk a nih hi.

TBC Lalramkima paw’n,

“Kan tum ram nuam Pialral ram nuam,
Rinna mita ka thlîr thin chu,
Aw ka nghakhlel ka thlen hun tur,
Rauthla lenna, pialral khawpui,
Pialral ram mawi, fam vangkhuaa’n
Harsat, mangan a awm tawh lo’ng,
Aw, hringnun chawlhna pialralah chuan” tiin a sawi bawk.

Laltanpuia leh lalramkima te hian lei hringnun damlai lungngaih buaina leh Harsatna, manganna awm tawhlohna ram an ngai a, chutah chuan kal an chak hle a ni tih an hla hmangin an tarlan chiang tawk viauin a lang.

Laltanpuia Tochhawng aiin TBC Lalramkima hian Pialral hi a thlahlel zawk em maw chu aw tih theih turin a hla changah hian pialral tih chu vawi li ngawt a hman tam dan atang hian a rin theih a. Chutih rual chuan Pialral tih thu hman tam leh tlemin Pialral thlakhlelh leh hlelh loh a tarlang kher chuang lo thei tho bawk. A phuahtu rilruah leh a chhiartu dawnsawn danah a chiang ber zawk ang. Eng pawh nise, pialral chu an thlahlel ve ve a ni tih chu a chiang tawk viau e.

Lalduhzuala phei chuan,
“Aw enga’n nge maw khuanu hian
Hringnun hi a lo duan let
Thamral leh mai tur hian em ni le
Duh vang rengin kan piang si lo” tiin duh vanga piang ni bawk si lo, thi leh ringawt tura siamtu’n mihring a lo siam chu mak tiin Pathian demna deuh roh kan hmu.

Eng pawh ni se, kan hringnunah hian harsatna te, manganna te, lungngaihna te tuarin eng hmanrua emaw hmangin inpuang thin mah ila, a tawpah chuan kan rilru put hmang, ngaihtuah dan, dawnsawn dan, thlir dan hi a lo pawimawh ber a ni ang.

Laltanpuia leh Saiwanah te hla hmangin titawp ila a tha ang:

Laltanpuia Tochhawng hla, Lallianmawia Pachuau sakah chuan:

“Kan chan tawka, khuanu lêngin a rêl ve chu,
I vui lo’ng aw, chan tawkah lungawi thiam ila;
Ral leh mai tur hringnun kan chan,
Damlai pialral i chan tir ang.

A tawp berna atan chuan,
Hei hi vawng reng ang u, lenrualte u,
Hmangaihna a insuih khawmin,
Tuar te tuarpuiin, lawm te lawmpuiin,
Lungngaih ni leh hlim ni zawngte’n”. a ti a.

Thangthar zai tiam Saiwanah hla ‘Ka Pa Khum’ tihah pawh,

“Eng nge ka ei ang, ka in ang tihah ka buai lo,
Mahriak tea tu hriatpui loh hlimna nun,
Eng pawh lo thleng se lawm takin ka dawngsawng thin,
Khawvel hmuhah riang mah ila,
Chung khuanu nena leng dunin tu dang reng kan ngai lo,
Sirva hram thiam hram ri leh, lui luang ri mawi te’n min awi,” tiin min chhang.

…Khawvel eng mawi kan hmuh ni apangin,
Kan boralna ni tur kan pan,
Vawi khat bak kan piang dawn lo,
Lungngaih nan hun ka hmang phal lo” a ti bawk.

Leave a Reply

error: Content is protected !!