KUHVA CHÎN HI INDIA IN A KHAP EM?

  • Zion Lalremruata, Vairêngte camp@ Chawnpui, Aizawl.

Kuhva chungchanga kan Chief Minister Pu Lalduhoma’n Assembly session neih zawh tâka a sawi, “Kuhva hi Central Sawrkar in chin belh a awi/phal tawh loh ania…”, tih chuan sawi zui a hlawhin min lo zawt te pawh an awm ve nual a. Kan CM hian a sawi diklo pawh a ni hran lova chutihrualin, a sawi dan a  chhum bung deuh hlek a ni. Ṭhangkhat lian zet tawh a ni ang chu Kuhva hian mihring hriselna lam thu ah ṭhat lohna a neih avang hian India Sawrkar hian a khap ni lovin chîn belh/promote zawngin a kalpui tawhlo a ni zâwk.(CSS leh NABARD hnuaia project kan thawh tawh hoah te Kuhva hi telh kan lo dil tawh ṭhîn a, kan hlawhtling ngai lo) Kuhva chungchang hetia a rik tâk hluai avang hian a finfiah nan Dt 24,Aug, 2024 khan Commissioner of Horticulture, Govt. of India chu ka zu zawt nghe nghe a; minlo hrilh dan chuan Sawrkar laipui kaltlanga/

ṭanpuina chuan kuhva chîn lam chu beisei loh tûr mahse, mimalin emaw FPO/Society ten emaw an duha an tlin a nih chuan zalên takin  hma an la thei reng a ni.

         India ram hi kuhva ei nasa ber leh tharchhuak hnem ber a ni a, tharchhuah a tam viau e kan tih mêk laiin ram pum mamawh zât erawh ala ni pha chuang lo va chuvângin, ram pâwn(foreign) aṭangin tam tak lak luh ṭhin a ni; hei hian chiang taka a tarlan chu India ramah hian Kuhva demand hi a sâng em mai a thil engemaw tak a thleng thut a nih ngawt loh chuan a dehralna/market hi chu ṭha zêl tûra rin theih a ni.

         Kan State ah pawh kuhva tharchhuah hi a pun belh chhoin kuhva ah na na na chuan kan intodelh  hnâi  ta a tih theih âwm e(a thar hrim hrimah mahse, kan tharchhuah/thawnchhuah vêk kan la lak

luh nual avangin siam ṭhat ngai ala awm ṭeuh mai). Commerce & Industry Department in Vairengte- a an Check Gate paltlang a Mizoram in kum 2023 chhûng zawnga a lakluh chu 6651 qtls niin state pâwn a thawnchhuah chu 27,855 qtls lai a ni thung, kum 2024, july thlenga state pâwn aṭanga a lakluh zat chu 6830 qtls a nih laiin 9686 qtls lai thawnchhuah a ni bawk a ni. Hei hi Vairengte paltlang chauh a ni a Khawthlang lam leh Bairabi lamah engemaw zah chu a kal tûr ah ngai ila, data kim tak ala awmlo nachungin kuhva ah chuan hma kan sâwn viau a tih theih ang.

          Thil pakhat pawimawh em em chu  kuhva skop kan lak luh ho hi Mizoram chhungah ngei siam vek  ni se(NLUP,SEDP leh FOCUS hnuaiah hmun ṭhenkhatah Kuhva skop siamna tur hi sum tam tak sênga kalpui a ni tawh mahse, beisei angin thil a kal hlei thei lo, he thil hi zir chiana a

ṭul anga huai taka hmalak a ngai rang a ni) Kuhva ro mai nilo in kuhva hring hi Burma aṭangin tam tham tak lak luh a ni mêk bawk a hei pawh hi thuneitu ten a ṭul angin hma la se la a duhawm khawp mai. Khawvêl sik leh sa lo danglam chho zêlah kuhva pawh tunah chuan tunhma lama chin theihna hmun tur pawha ngaih loh hmunahte kan thar chho ta zêl a, a dehralna hlâwk zâwk leh kalphung fel zâwk  hi kan ngaihtuah a ngai tak meuh meuh a ni.

        Heti tak maia kan buaipui Kuhva hi Mizoram ah hian Vairêngte hi a chingchhuaktu hmasa khua kan ni a, kan khua a Khasi lo awm hmasa ten kum 1940-1950 bawr chho ah khan an lo chîng tawh ṭhîn a ni (Khasi te hian Kuhva, Chinai leh Pan hnah behchhan hian love story/ thawnthu ngaihnawm tak an nei nghe nghe). Khasi te hian Pan hnah huan te

siamin ei an zawng ber a, in 100 deuh thaw hi an awm a ‘Khasi Veng’ hial neiin MLA, MP, VC inthlan ah te hian an pawimawh em em a; MLA election ah te phei chuan khêl lovin Meghalaya Chief Minister te leh mi langsâr tak tak ten campaign rusum an rawn thlâk ṭhîn a ni.

        Kuhva hi Mizoramah chuan Kolasib District a khua tam takah chîn a ni a Bilkhawthlîr leh Vairêngte hi a thar hnem ber te an ni mêk a tin, Mamit District ah heng Zamûang te, Kawrthah te leh Rêngdil  khua te hi a thar tam khua an ni bawk. Vairengte phei chuan kum tam fê kal tawhah khan Kuhva huan hi Bethel nan kan lo hmang tawh ṭhîn a, kuhva kung hnuai thengthaw nuam taka han ṭawngṭai chu nuam deuh a nia aw(khaw dangte pawh hi an Bethel ve fo in a rinawm). Lungleiah kum 1989 a kan zinin kan khua aṭangin Kuhva rah bawr ṭha zet mai ka Pute kan

hawn sak a, a en tûra lo kal an ṭhahnem ngang mai, khâng lai chuan Kuhva ro khâwr kha a ni mai a; a hringa zawrh kha chu a la vâng khawp mai. Tunah chuan a dang ta, a hralhna a samkhai bâkah global warming avangte pawh a ni ang Mizoram hmun tin deuh thawah chîn a ni ta zêl mai.

         A nihna takah chuan Kuhva hi Horticulture Department hnuaia awm a ni a Sawrkar kalta a SEDP ah khan Soil & Water Conservation Department  an chan tîr ta a ni. Ami chêngte pawh hian kan ei nasa in kan sum sen pawh a sâng hle a, Covid-19 hnuah phei chuan a man leh fun dan pawh tih danglam niin a hma a Rs.20/- a fûn/pack ṭhin te chu Rs.50/- a ni deuh vek ta mai, han inṭheh mai mai pawh a awl ai ta lo mai thei chuvângin, mahni ei tûr  chu pai ve mai a ṭha- hrîte a tam tawh a fimkhur thu hla ah pawh mi tam tak chuan in zen pawlh an duhlo thei tlat.

       Ei atân chauh ni lovin Kuhva hi rawng siam nan te, plate siam nan te leh thil dangah  an hmang ṭangkai hle a ni. Thlai enkawl nuam tak a nih rualin kangmei lakah erawh ven fimkhur a ngai a tin, heng bekang, zawngṭah, coffee etc te nen a chin pawlh hi a lâwnga chîn ai chuan a ṭha . Mizoram a huan neituten kan uar em em kan thlai/thei huana Balhla lam chi phun hian thlai dang tân tuihna a siam pung/tel tih ngaihdan kan neih hi ICAR Scientist ten min hrilh dan chuan thil diklo  leh tih miahloh zâwk tûr a ni a; heng Balhla lam pang te hi chuan zung an neih tam bâkah an  chak vangin leia nutrients/chaw ṭha awm ang chi te hi thil dang zawng aiin an hîp chak a chuvângin, Nitrogen Fixing Plants lam pang zêl hi uar a ṭha . Kuhva  hian tâm hri Bud Rot natna a kai tawh chuan chhan a harsa khawp mai(ICAR Scientist ten Bud Rot an enkawlna hmunte ka tlawh ve fo tawh a). Mihring te pawn

uluk taka enkawlna te chaw ṭha leh damdawi te kan mamawh ang tho hian kan thlai te hian enkawl an mamawh a, tunlai ah phei chuan mi thiam râwn tûr Horticulture Department ah pawh an awm tawh a(YouTube ah pawh hian han entawn theih mai tûr te pawh a awm nual, kan ram chhûng a mi te ngei râwn erawh a ṭha zâwk ang), a bul aṭanga fimkhur leh uluk taka kan enkawl chho thei anih ngat chuan hri lakah thui tak a him phah em em ang.

       Champhai kaltlanga khawchhak kuhva ro lo luhna hi a rei ang reng tawh khawp mai, kan khua a mite hian kum 1988 vel daih tawh khan Vairengte kaltlangin phai lamah an lo hralh tawh ṭhîn a; min hrilh danin khâng hun laite kha chuan Custom duty tih vel hi an la awm lo a, eng harsatna mah an tawh ngai loh thu an sawi. Tun hnai kum 2014 chho aṭangin a lo hluar chho ta viau a, a thawnthû pawh kan hre deuh vek

ang chu; Kuhva ruih zawng a na bawk a political party ho lahin inbeih nan tak an hmang a. Dân lova tawlhtute hi an chikim khawp a Political Party hrang hranga mi an ni deuh fur âwm e. A hluar zual lai hunte chu awm bawk mahse party mal ang zâwnga inchirhtheh nâna hman erawh a dik ber angem? Sum in thil a tih theihzia Kuhva hian ava han pholang chiang em!.

          Dân lova tawlhtute an nih fur lai hian Dân dik taka tawlhtu leh a duh pawh an awm nual bawk a ni. Tin, Khawthlang lam leh Hmar lama kuhva chîngtute bâkah mi ṭhahnem ngaite nawrna vângte pawh a ni ang tun hnâi chhoah chuan dân lova kuhva tawlh thawm pawh hriattûr a vâng chho ta hi thil lawmawm tak a ni tin, kan Sawrkar pawhin hma a la chho tih a lang zêl a tûn dinhmun ah tak phei chuan kuhva smuggling thâwm hriattûr a khât ta viau e.

        Keini ho hi lo indah ṭha ta ila, vai ho khuan Kuhva ei hi an sim ngawt dâwn lo, nakin hun zêla Mizoram chhûnga tharte a hralhna tibuai si lova, Dân dik tak hnuaia kan State Sawrkarin sum a hmuhna tûr a Kuhva leh thil dang sumdawnna te hi  rem/siam fel a ṭul viau zâwk lo maw? Kan hma lawkah Act East Policy te hi kalpui chhoh a ni dâwn a, kan ram awmna in a zir miau avangin kan duh emaw duhlo emaw sumdawnna nasa zâwk hian minla hrût tho ang chuvângin, engpawh hmachhawn thiam tûra Mizoram hi kan lo inbuatsaih a ngai.

      Sawi hmaih hauh loh tûr chu Kuhva hmangin CBI te lo lutin hna an thawk chho ṭan ta, kuhva hmanga bul ṭanna hi Kuhva ah hian tâwp mai lovin thil danga Mizoram a eirûk chîng Politician leh Sawrkar hnathawk (a tu a te pawh thil diklo taka ti ṭhîn te chu) te hi CBI  hian han chhui chhoin

dân bawhchhe hote han man khâwm ṭak ṭak se la; Kuhva chîn man ava awm dâwn em!

A….a sei lutuk dâwn, a lehpekah chuan Dân lova Khawchhak kuhva lak luhin kan ram Mizoram a kan tharte a hralhna kawngah nasa taka minla tihbuai theih tûr te leh; chumi ven nâna hma la tûra Mizoram Sawrkar ah kum 2019 a ngenna kan thehluh bâkah, kan buaipui dante leh kan thil chhui chhuah hrang hrangte a ṭûl angin kan la ziak ang chu…

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427