- Dr C. Lalengkima
Mizoramah hian hun rei tawh tak atangin sorkar hian mipuite hi retheihna atanga khaichhuak turin hmalakna ngaihpawimawh bik (flagship programme) a duang thin a. NLUP tih leh SEDP te hi kan hriat lar deuh te a ni. Tuna sorkar thar pawh hian sorkar hmasate tihdan ang lo deuh, retheihna atanga khaichhuah kan nih theihna turin ruahmamnna, ‘Bana Kaih Hmalakna’ (Hand Holding Scheme) a rawn duan chhuak ve leh ta a ni. Sorkar scheme leh policy-te reng reng hi a tum leh a bawhzui dan inziak lamah chuan a tha ber, mi thiamten uluk taka an duan, a hlawhtlin theihna tur pawh beiseiawm tak vek a ni thin. Mahse, heng thil hi an han kal pui tak tak chuan beisei angin a hlawhtling lo fo mai. Tuna scheme thar pawh hi mipui ten beiseina sang tak nen an lo thlir a, tanpuina mamawh, mi taima leh thawkrimte pual tura tih a nih ang ngei hian he scheme hi Zoram hian dinchhuah pui ngei se a duhawm hle mai.
Bana Kaih Scheme hi hlawhtling taka kalpui a nih ngei theih nan, tun hma lama scheme an hlawhtlin pui tawk lohna atanga fimkhurna tur lam atangin inbihchiang dawn teh ang.
Scheme danglam ni ngei se:
He Scheme hi a rawn ti chhuaktute hian Bana Kaih Scheme hi tun hma lama scheme kal [ui tawh, ‘Sem policy’ an tih ang lova scheme danglam a ni e an ti a. Scheme danglam an tih ang ngei hian a kalpui danah pawh hian danglam ngam se chuan he scheme hi nasa takin a hlawhtling ngei ang. He scheme danglamna tur hi a hma lama scheme nen a khaikhina a kaihhruaina thuziak danglamna lam a ni lova, a scheme kal pui dan kawngah hian a danglamna tak tak chu a lang chauh dawn a ni. Chumi tur chuan sorkar pawh a fimkhur a ngai hle a ni. Scheme hmasa te hlawhtlin lohna lian ber chu a kaihhruaina leh thil dang ni lovin scheme tih hlawhtlinna kawngah politics an dah lian thin lutuk kha a ni. A nihna, a tum thleng phak lovin, a mamawh tak tak leh taima tak tak te aiin party mi induhsakna hmanruaah hman a nih avang hian a hlawhtling zo ta thin lo a ni. Chuvangin, he scheme hi a hlawhtlin ngei a, a danglamna tur chu politics hmanruaah hman ve loh hi a ni. An inzawrh ang ngei hian, Chief Minister meuhin a sawi ang ngei hian scheme danglam, hlawhtling lo ni ngei the se.
Khawvel changkang zela hian hman sual theih loh leh tihchingpen theih loh a awm ta lo emaw tih tur a ni. Bana Kaih Scheme pawh hi sem policy ang a ni lo an ti tak nain, an fimkhur loh chuan a hma a mi te nen hian a danglam viau chuang lo thei. A hma lama scheme kha tanpuina a pawisa leh material in an dawng a, tuna mi hi chu sum puk (loan) angin an kalpui dawn a. A dawngtute hian party induhsakna anga an ngaih vaih chuan loan pawh ni sa teh mah se, mumal takin an rulh leh a rinawm loh. Scheme hmasa te ang tho in a thlawn a sum luanral tirna mai mai tur a ni thei. Sem policy chhuak thar, a version hranah a nih mail oh nan fimkhur taka kal pui a ngai tak zet a ni. A scheme danglamna hmuha nih ngei theih nan theihtawk chhuah a tul tak zet dawn a ni.
A hun takah, a kaih tur dik tak kaih ni ngei se: Tun hma lam atanga thlirlet hian tanpuina kan dinchhuah pui zawh lohna, kan hlawhchham leh mai thinna chu tanpuina kan dawng hma lutuk thin hi a ni pakhat. Sorkarin banah min kai hma lutuk a, mahni ke a kal ve tum lo, kaih reng tur emaw inti kan tam lutuk ni in lang ta a ni. Bana min kaihna, min dawmkanna hmanrua hi a hlawkna emaw ti tawk kan tam a, thawh lova, min puihna zawh kha chen ta mai kan tam thin vang a ni. Tanpuina hi lo hlawhtlin pui pawh ni ila, heng tuna kan thil lei tho hi lei kan tum sa tho a, heti hian kan lo lei ta zawk a, a hlawk zawk ti fiamthu ta mai mai te pawh an awm thin. Tanpuina hi hman thiam chuan tangkai taka nih rual hian kan that pui zo lo fo mai. Tuna scheme thar pawh hian tanpuina ban a phar hun dik hriat a tul hle a ni. A phar hma lutuk hian an chhiatpui in, a bana kaihna kha hlawkna emaw ti ta mai an awm thei a ni. Chutih laiin a bana kaih hunah pawh kaitu hmu lova lo tlachhia te pawh awm theih ve bawk. Tin, bana kaih tur dik tak an kaih loh vaih chuan awmzia nei miah lo thei bawk a. Hetah hian sorkar hi a fimkhurin a fin a tul hle awm e.
Party nih lawmman a ni lo: Sorkar Scheme hmasa lam hlawhtlin tawk lohna bul ber chu miin kha scheme atanga tanpuina an dawn ve theihna kha party mi leh sa nih lawmmanah an ngai tlat vang a ni ber. Chuvangin, kha scheme kha hnathawhna emaw intunnunnan emaw a hman a tum tawh lo. Rorel lai party member nih lawmman liau liau, hun rei tak politics an khelh hah ve lawmmanah an ngaih tlat avangin an tan hnathawh pui a ngai tawh lo, a rang thei ang bera hman ral kha a tih tur a ni tawh mai a ni. Tuna Bana Kaih Scheme pawh hi CM chuan politics thil a induhsakna a ni lo ti mah se, rorel lai party induhsaknaah a luh vaih chuan ruling party member nih lawmman, a hma a mite ang tho a hnathawhpuina aia lawmman anga ngai, eng atan maha chan lo hi an chhuak teuh thei a ni. He scheme hmanga party a lut tur te an lo in sawm hlauh a nih chuan a pawi viau ang. Chuvangin, ruling party nih man, NLUP chi dang, SEDP kal pui dan dang deuh a ni ringawt thei tih hria in an fimkhur pui hle a tul awm e.
Unit leh Block ngam sorkar neih a tul ang: He scheme hlawhtlinna tak tak hi MLA leh Minister ten Unit leh Block an ngam leh ngam lohah a innghat ber mai awm e..He scheme hlawkna dawng tur hian taima leh thawkrim aia Unit lehkha, Block lehkha in thil a tih thei zawk a nih chuan he scheme hi a hlawhchham nghal der tawh tihna a ni ang. Chutih a nih lova, party nihna leh party lehkha aia taimakna, tumruhna ten awmzia a neih tak tak ngat chuan he scheme hi nasa takin a hlawhtling ngei ang tih a beisei awm tlat a ni. Chutih rual erawh chuan kan Mizoram Political culture en hian hei hi thil awlsam tak a ni lova, Mizoram ah hian unit leh block thu hi a lal in a pawimawh em em a. MLA leh Minister te hi a tawpkhawk a thutawp siamtu ni mah se, unit leh block te thu kalh rap rap zawnga thutlukna siam hi har tak a ni fo. Tun sorkar lai tan pawh fiahna hautak tak a ni kan ti thei awm e. Sorkar hian he schem hi a hlawhtlin ngei theih nan theihtawkin han tang mawlh teh se.
Kan kalphung, kan nun dan en hian mipuite hi kan rilru hi a dik tawh lova, policy tha leh scheme tha, vision tha tak pawh awm mah se, Mipui te nawrna avang hian sorkar lam pawh hian an duh ang in kan kal pui tak tak thei thin lo. A chang chuan sorkar, min hruai tu tur zawk hi mipui te hian kan hruai a, thil kan ti khawlo fo thin. He sorkar thar hian kalphung thar min tiam a, he scheme hi kalphung thar tak tak a nih leh nih loh tehna pawimawh tak pawh a ni awm e. Chumi tur chuan in unit leh block te kutah thui tak a in nghat a, sorkar lu lam kan dem leh ngawt thin a. mahse a hnuai lama hotu te zawk hi an pawimawh dawn hle a ni. Sorkar hming chhiat leh that pawh an kutah a in nghat thui viau dawn a ni.
Mizoram hi mahni sorkar nei, mahni rorel khawl leh hotu bik neiin kum 52 lai kan lo kal ve tawh a. Hetih chhung hian hmasawnna leh changkanna tam tak pawh kan nei ngei mai. Amaherawchu, duhkhawp tawk lohna a awm fo thin a. Hmasawnna kalpui kawngah pawh hian nasa leh zual a, uluk leh fir zawka kan kalpui hi a ngai tawh tak zet a ni. Mipui ten he scheme thar hi beiseina sang tak nen, hlawhtlin pui ngei tumin he scheme thar hi an an thlir mek a. An thawhrimna te a thlawn lova, an thawhrim rah ngei a hun taka an seng theihna turin he scheme hian bana kaih hun takah a kaih tur dik tak kai mawlh teh se.