- Reuben Lalnunthara Hnamte
Nu leh pa chawimawi han tih hian a ken tel tlat chu thuawihna kha a ni a. Nu leh pa thuawih naupang leh thalaite chuan an chawimawi a ni nghal bawk. Kan Bible hian nu leh pa chawimawi hi a ngai thutak hle mai a; nu leh pa chawimawiin a ken tel tur thil thenkhat te pawh min hrilh nghal bawk a. “I nu leh i pa chawimawi rawh; tichuan, Lalpa i Pathianin ram a pêkah che hian i dam rei dâwn nia. (Exodus 20:12)tiin Pathianin Israel fate hnenah thu a lo sawi a. A sawi dan takah chuan thurawn nilovin thupek a ni zawk a ni. Thusawm pekah pawh khan Pathianin a telh a, angai pawimawh hle tih a hriat a ni. Mi tam ber hian thih mai hi chu kan duh lem lo; thalaite phei hi chuan thi mai tura inngaihna hi an nei ngai lo hle. Mahse, khawvelah hian upa lam aiin thalai lam thi hi an tam zawk mah ni hian a lang a. Mahni intihlumte, ruihhlo avang leh accident leh thi dang dang avangtein thalai tam tak a hun lovah mual an liam mek a ni.
Pathian ringtu lem lo pawh nu leh pa zahthiam leh chawimawi mi chu an lo hmuingil riau ni hian a lang a. Japan ho khi nu leh pa zahthiam tak an ni an ti a, khawvela hnam damrei ber zinga mi an ni a, kum 100 chuang ki khi an awm deuh fur a ni. Kristian an ni vek lo, sakhaw dang khi an tam zawk daih a, nimahse, an hnam khi an damreiin, sorkar hnathawk pensionte pawh hi an damrei lutuk a, pension hlawhah khian an inseng viau ni awm tak a ni. Africa khawmualpuia Papua New Guinea ram khu khawvela hnam damreilo ber an ni awm e. Sorkar hnathawk khu kum 45 ah an pension a, a chawhrualin kum 50 vel dam anga ngaih an ni. Enge an damreiloh chhan chu kan hre chiah lo va, an nundan an fimkhur tawk lo te pawh a ni mahna. Kan sawi tawh ang khian a pawimawh ber chu Nu leh pa chawimawia thuawih hi tunlai khawvelah kan zir thar a tul hle mai. India ram hmun tam takah pawh thalaite zingah nu leh pa tihrehawm a, an ro it avanga that duh hialte pawh an tam ta hle. Kan ramah pawh thalaite zingah nu leh pa zah lo leh thuawih lo an pung zel a nih hi.
Kan ramah thalaite zingah ruihhlo leh sex hmansualna a hluar em em mai a, hengte pawh hi nu leh pa thuawih loh rah pakhat a ni a. Nu leh pa tam ber hian an fate hi ruihhlo bawiha tang tur leh sex hmangsual tur hian an duhin an zirtir a rinawm loh. Ruihhlo avangin kan ram kan buai a, Homeah dahna tur kan indaih lo va; thalaite an nun a khawloha a buaipuitu chu nu leh pa tho kan ni. Naupang thalai tam tak chu duat poh leh vui leh vaina tur an ngahin an pawngpawrh zawk ni mai hian a lang. Fa duat tehchiam alang lem lo te hian a chang chuan fa tha leh eitlak takte hi an chhuah duh zawk emaw ni aw tih tur a ni. Hmeichhe thenkhat leh naupang ho hi chu duat tehchiam loh hian thu an awih duhzawk emaw aw tih tur a ni a; han duat deuh hian an lung a awi chuang miah lo nia. Khaw pakhata kan awmnaah pawh chhungkaw pakhat hi rual deuh mai an nia. Fa 7 an nei a, mipa 5 leh hmeichhia 2 an ni a. An pa ber hian a fate tumah hi a ko duat lo, an hming hawrawppui ngat hian a ko a, an nu pawh chutiang tho chuan a ti a. A fate kha duat vak pawhin a lang lo; hna a thawh tir a, a chhawr hrawp hrawp mai. Mahse, a hnua ka hriat leh dan chuan a fate chu mahni indodelh leh eitlak tak an ni vek a, tumah ruihhlo lam ti pawh an awm lo.
Thalaite hian a hranpaa nu leh pa hi mite bula fak a, tangaupui vak vak pawh a ngai lo; eitlak leh nungchang mawi leh thuawiha an awm chuan an nu leh pate hi an lo chawimawi mai a lo ni. Thalaiteu I nuleh pa kha nangmah avanga rumin, mittui tlain leh mu thei lovin vawi engzatnge I siam le? I nu leh pa chu mawlte, lehkha thiam lo pawh ni sela; mite zinga chhuantlak nilo pawh nise; hmangaihtaka tun hun I thlen theihna tura enkawltu che an ni asin. Inchhungah ei leh in ringawt turin emni I awm? Nu leh thawhchhuah sa leh eirawngbawlsa eitur ringawtin em ni nula tlangvalte u in nun le? Nu leh pa chak tawh lo zawk te hmusita, diriama, hmangaih lotu te hi mi vannei an ni rei ngai lo. Inchhung hnate, chhungkaw hnate, I thawh theih ve awm tawk a awm chuan tanpui rawh; mahni roomah inkhungin mobile phone leh social media hmaah ringawt in awmtlei tum suh. I nu leh pa chu tu bulah mah zahpui ngai lo la; I paintirha an lawmziate, I nausen laia I chezia an ennin theihloh zia che leh, I tana an inpekna, an phak ang tawka a thukzia kha ngaihtuah let rawh.
Vawikhat chu nu hmeltha tak pakhat hi apasal nena an fanu neihchhun kum 2 vel a nihin a pasalin a thihsan a. Zankhat chu an inah chuan kangmei a chhuak palh hlauh mai a, chu tih lai chu thil tul ti a pawna a chhuah zawk lai a ni a, a fanu chu tui taka muin a kasan a ni. Vailehkhatah kangmei alo chhuak ta thut mai a. Chu kangmei lo chhuak chu a chak khawp mai a, thenawm khawveng an lo tlankhawm a, a fanu khuma mu chu tumahin an chhan ngam lo; nu hmangaihna chuan a enthei thlawt lova, meialh zingah chuan a zuanglut ta a ni. A fanu chu a chhanchhuak hman hram a, amah zawk chu a hmai te, a kut te chu meialhin a kang nasa a, a lo serin a hmelchhiatphah ta em em mai a ni. Nu hmeltha tak thin kha, a fanu a chhanna avangin alo chhe zo ta. A fanu alo thanglian chhova, lehkhate a zirtirin alo graduate ve ta hial a. An inah chuan tlangval ho leh a fanu lehkha zirpuite an lo leng thin a; a fanu chuan a nu chu a zahpui em em mai thin. Eitur a khawih ve a phal ngai lova, a thiante bulah chuan hmusit tak tak tawngkhumin, “ kan chhiahhlawh a nih hi” ti tein a sawi thin. .
Anu chuan a tuar thei ta ngang lova, nikhat chu afanu chu a lo hmelchhiat tak dan leh, kangmei avanga a thih tep laia, tumahin an chhan ngam tawh loh hnua chhanchhuakin, chung avang chuan nu hmeltha tak thin kha alo hmelchhe zo ta tih a hrilh ta tawp mai a ni. A fanu chuan chu thu an hrezet chu lung a chhe ta em em mai a, a nu alo zahpui thin dan leh a lo hmuhsit dan te, a thiante laka alo zahpui thin dante a chhuikir chuan a inchhir ta hle mai le; a nu bulah chuan bawkkhupin” kanu ka thiamlo a ni min ngaidam rawh; khang I ser zo zaite, I hmel chhe ta vekte hi ka thih aia thih huam khawpa min chhanchhuah vang alo ni tih ka hriatin, min lo hmangaihzia ka hechhuak ta, ka zahpui tawh ngai loving che; kanu ka hmangaih che” tiin a nu chu a pawm ta a ni. Chu mite nufa karah chuan hmangaihna chu alo parchhuak leh ta a ni. Thalaite hian achang chuan nu leh pate kan zahpuiin hmangaih let ve nachang kan hre thin lo; I nu leh pa I zahthiam a, an thu I awih poh leh nangmah pawh I mawi a, chhungkua I timawiin I ti hmingtha tih hrereng ang che.