Isua Krista hi pawltlak thla ni 25-ah a piang tak tak em?

  • Zoliansanga Tlau

“Tin, Lal Heroda a lal laia, Juda rama Bethlehem khuaa isua a lo pianin…” (Mathaia 2:1) tih thu Bible-ah kan hmu a. Chuti a nih chuan Isua chu Heroda Ropuia lal laiin a piang tihna a ni a. Heroda Ropuia kha kum 37 BC khan Juda-te chungah a lal tan a, kum 4 BC khan a boral a ni. Isua chu 37 BC – 4 BC inkara khawi kum-ah emaw ber a piang tihna a nih hmel. Isua pian kum dik tak chu Bible-in a tar lan loh avangin rin dan leh ngaih dan bak sawi theih a ni lo. Bible a ngawi miau mai si a! Mahse, Daniela (9:24-27) hmangin Isua Krista pian kum nia lang kan chhut dawn nia.

“Khawiah nge Juda-te lal lo piang chu? Khawchhak lamah arsi kan hmu a, amah chibai buk turin kan lo kal a ni” (Mathaia 2:2)

“…khawchhak lama arsi an hmuh kha, naute awmna chung zawn a thlena a din hma loh zawng an hmaah a kal zel a” (Mathaia 2: 9).

Isua pian lai hian arsi hmuh a nih thu Bible-in min hrilh a. Chu arsi chu ‘Bethlehem Arsi’ an ti mai thin. Mi thenkhat chuan Bethlehem arsi chu simeikhu (Comet) a nih an ring a. Comet-ah pawh Halley’s comet an tih kum 75 dana lang thin hi niin an ring. He simeikhu hi kum 12 BC August 26 khan chiang taka a lan thu Chinese ho thil chhinchhiahnaah hmuh chhuah a ni ve tlat. Origen-a lahin mi fingte arsi hmuh kha arsi panngai ni lovin simeikhu emaw arsi thlawk (Meteors) emaw niin a ngai bawk. Mahse, simeikhu nia ngaihna hi hnialna tur kawng thum a awm thei:

Simeikhu chu arsi a ni lo.
Halley comet chu thil chhe lam thlen tur thu hriattirnaa ngaih a ni.
Halley comet lan hun 12 BC hi Isua pian kum atan a hma lutuk.

Mi thiam thenkhat dangte chuan Bethlehem arsi chu Jupiter leh Saturn indi thin (a chhang chuan Mars pawh telin) a nih an ring ve thung a. Chuti a nih chuan kum 7 – 6 BC velah an indi a ni ang. Mi thiam pakhat “David Huges, Sheffield University (UK)-a mi chuan Bethlehem arsi chu Saturn leh Uranus indi a nih a ring ber a. Kum 7 BC-ah khan he planets pahnih hi an indi ngei a; chumi avang chuan an eng a lianin a danglam bik a. David Hughes-a chuan Baptistu Johana kha 7 BC, March thlaa piang niin a ring a. Isua chu thla ruka naupang zawk a nih avangin 7 BC, September-ah; a rin dan tak phei chuan September 15-a piang a ni ang” a ti. Mi thiam thenkhat dang leh chuan Bethlehem arsi hi arsi pakhat Sirius niin an ring ve thung. Revd Chuauthuama chuan “Heroda Ropuia thih hmaa piang a nih avangin 6 BC vela piang a ni mai thei a. Chu chu Isua rawngbawl tan tirha ‘kum sawmthum lai a ni tawh’ (Luka 3;23) tih nen pawh a inhmeh tawk hle. Baptistu Johana rawngbawl tan hun kha Tiberia Kaisara lal kum 15-na a ni a (Luka 3;1). Tiberia lal tan atanga kum 15-na chu AD 27, October –AD 28, October a ni” tiin a ziak.

Luka chuan “Kaisara Augusta’n khawvel zawng zawng hming ziak tur thu a pe a (Chu chu Suria ramah Kurinia chu ram awmptu a nih laia hming ziak hmasa ber chu a ni)” (Luka 2:1&2) tiin a ziak a. He Kaisara Augusta hi Rom lal hmasa ber leh ropui ber niin 31 BC – AD 14 chhung a lal a. Tichuan, he chhiarpuiah hian Josefa leh a nupui hual rai teuh chung nen Nazareth atangin Bethlehem an pan a, he lai Bethlehem hmunah hian Isua pawh a piang ta nghe nghe a ni. Chhiarpui vawi hnih: 6-4 BC leh 6-9 BC-ahte a awm. “Tin, chumi ram vekah chuan beram vengtute an awm a, zanah an beramho an veng a, phulah an riahchilh a…Tin, vantirkoh chuan an hnenah…’vawiinah hian in tan Davida khuaah Chhandamtu a piang ta, Lal Krista chu…'” (Luka 2:8-11) tih Luka sawi anga berampute’n beram venga phula an riah hun lai chu March-November thla inkar a ni thin a. December thla chu a ni thei lo hrim hrim a nih chu.

Kum tina December 25-a Krismas kan hman thin hi Isua Krista pianni dik tak tihna a ni lo va. Revd Chuauthuama chuan “Isua pian kum leh a ni leh thla tak chu hriat theih a ni tawh lo a. A hun dik tak hre tawh lo mah ila, mihringa a lo channa hriat reng nan December 25 hi hman a ni ta a. A ni dik tak lam ai mahin kan thinlunga eng lai pawha a pian reng hi thil pawimawh zawk chu a ni ang” a ti kha. Ellen G.White-i paw’n, “December 25 hi Isua pian ni anga ngaih niin chumi ni serh pawh chu tih dan nghet tak leh lar tak a lo ni ta a. Mahse Isua pianchampha hi a ni dik takah kan serh a ni tih chianna engmah a awm lo va. Hmanlai chanchin ziahnain thu chiang engmah a sawi hek lo. Bible hian a hun dik tak min hrilh lo bawk a. Krismas ni dik tak hriat hi chhandamna atana pawimawh chu ni se, Pathian chuan a zawlneite leh tirhkohte hmangin a puang daih tawh ang a, kan hre fiah vek tawh ang. Mahse hemi chungchanga Pathian lehkhabu a ngawi tlat mai hi a fin thlakin a ngawih tlat chhan pawh hi a tha tawk viau a ni…Hetiang chiah hian Pathian chuan Isua pian ni dik tak chu a thup tlat a. Hetia a thup nachhan hi chu chawimawi phu zawk leh kan chawimawi tur dik tak zawk, a hnena lo kal apiangte lo chhandam zel thei Isua aiin a pian niin chawimawi a hlawh zawk ang tih a hlauh vang a ni zawk…December 25 hi Isua piancham anga hman a nih avang te, naupangte chu ni lawmawm tak leh hlimawm tak anga zirtir an lo ni tawh avangte hian, he ni hi engamaha ngai lova hman liam ringawt chu a harsa hle tih i hmu mai awm e. Chuvangin thil tha tih nan hman hlauh tur a ni.” tiin a ziak.

A chunga kan tar lan thenkhat khi kan sawi chhun zawm zel tur ti chiang turin han sawi nawn leh ta ila. Isua pian laia lal chu Heroda Ropuia niin kum 37 BC – 4 BC chhung a lal a, Isua pian hmaa chhiarpui neih kum hmasa zawk chu 6 BC – 4 BC a ni bawk. Tin, Isua pian lai hian beram vengtute’n phulah an riahchilh thu kan hmu a, hetianga an tih hun lai chu March – November a ni bawk.

Daniela buah chuan, “Bawhchhiatna tikin tur te, sualna titawp tur te, khawlohna thian fai turte, chatuan felna la lut tur te, inlarna leh thu hrilhlawk nena chhinchhiah tur te, hmun thianghlim ber chu hriak thih tur tein i mite leh i khawpui tan hapta sawmsarih ruat a ni e. Chuvangin, Jerusalem tung ding leh sa tha tura thupek a chhuah atanga Hriakthiha, lal a lo awm thlengin hapta sarih a ni ang tih hre fiah thiam ang che; tin, hapta sawmruk leh pahnihah khawtthler leh lei rut te nen siam a ni ang, hun buaithlak takahte pawh. Tin, hapta sawmruk leh pahnih hnuah chuan Hriakthiha chu tihbo a ni ang a, engmah a nei tawh lo vang…Tin, hapta khat atan mi tam tak hnenah thuthlung nghet tak a siam ang a; hapta chanveah chuan inthawinate leh thilhlante a tibang ang.” (Daniela 9:24-27) thu hi hrilh fiah dan hrang hrang awm karah hetiang hian han hrilh fiah ta ila. Hetah hian hapta 70 tih a lo lang a, hapta 70 chu ni 7 (70X7) a kan puntir chuan ni 490 a ni a, hrilhlawknaah chuan ni hi kum anga lak a ngai a, tin, Bible pawhin ni khatin kum khat a tluk thu a lo ziak bawk a (Numbers 14:34, Ezekiela 4:6). Hetiang a nih chuan hapta 70, ni 490 chu kum 490 angin a ngaih theih ta a. Kum 490 chu entik kum atanga chhiar tan tur nge? “Jerusalem tung ding leh sa tha tura thupek a chhuah atanga Hriakthiha, lal a lo awm thlengin hapta sarih a ni ang tih hre fiah thiam ang che” tih a nih avangin “Jerusalem tung ding leh sa tha tura thupek a chhuah” hi ngaihtuah a lo ngai ta a. Thu chhuahtu mi pathum awm mah se, lal Artaxeres I Longimanus-a’n 457 BC-a thupek a chhuah hi a pawmawm ber ang. Kum 490 (hapta 70, ni 490 ni bawk) chu 457 BC atangin kan chhiar tan thei ta a. “Jerusalem tung ding leh sa tha tura thupek a chhuah atanga Hriakthiha, lal a lo awm thlengin hapta sarih a ni ang tih hre fiah thiam ang che; tin, hapta sawmruk leh pahnihah khawtthler leh lei rut te nen siam a ni ang, hun buaithlak takahte pawh. Tin, hapta sawmruk leh pahnih hnuah chuan Hriakthiha chu tihbo a ni ang a, engmah a nei tawh lo vang…” tih hi ngun takin lo chhiar ta ila, “Hriakthiha, lal a lo awm thlengin hapta sarih a ni ang tih hre fiah thiam ang che; tin, hapta sawmruk leh pahnihah khawtthler leh lei rut te nen siam a ni ang, hun buaithlak takahte pawh” tiha hapta sarih a tih leh hapta sawmruk leh pahnih a tih hi a hran anga ngaih theih a nih rualin NKJV-ah chuan ziak hrang lovin hlawm khat angin “There shall be seven weeks and sixty two weeks” tiin a inziak a. Chuti a nih chuan 7 leh hapta 60 leh 2 kan belh chuan hapta 69 (7+60+2=69) tihna a ni ang a, kar khata ni awm zat nen kan puntir chuan (69X7 = 483) ni 483 a ni a, kum 483 ti pawhin kan sawi thei ang a. Kum 457 BC atanga kum 483 chu AD 27 (kum 483 – 457 = 26 a ni ngei a; mahse, BC leh AD inkarah kum 0 a awm theih loh avangin 27 hi a dik a ni) a lo ni ta a, hei hi Hriakthiha lo lan hun a ni ta a. Hemi kum hian Isua chu Baptistu Johana’n baptisma a chantir a. Chu chu Luka pawhin Tiberia Kaisara lal kum 15-na a lo ti ve chiah a, chu chu AD 27, September/October a ni (Luka 3:1). Isua’n rawngbawlna a tan khan kum 30 lai a ni tawh a (Luka 3:23). Isua kha AD 27-ah kum 30 a nih chuan 4 BC-ah a piang tihna a ni ang (30 – 27 = 4, BC leh AD inkarah kum 0 a awm loh avangin 3 ni lovin 4 tih tur a ni). Joephus-a ziah dan chuan Heroda Ropuia thih hma lawkin awkin thla a lem tih a sawi a, chu chu mi thiamte chuan 4 BC March ni 13 zanah niin an hri a. Hetiang a nih chuan Isua chu 4 BC February thla tawp – March thlatir inkarah a piang a ni mai thei. Daniela bua “hapta sawmruk leh pahnih hnuah chuan Hriakthiha chu tihbo a ni ang a, engmah a nei tawh lo vang…Tin, hapta khat atan mi tam tak hnenah thuthlung nghet tak a siam ang a; hapta chanveah chuan inthawinate leh thilhlante a tibang ang ” (9:26&27) tih a ni a, Kum 490 atanga kum 483 (490 – 483= 7) kan paih chuan hapta khat – kum 7 a la bang a, kum 7 chanve chu kum thum leh a chanve a ni a, AD 27 atanga (27 + 3 a ni a; mahse, point dawtah 5 a awm avangin 30.5 khi 31 tiin a siam danglam theih a ni.) kan belh chuan AD 31 a lo ni a, hemi kum hian Isua chu April ni 27 (Nisan 14)-ah a thi a ni tiin a sawi theih ang. Tichuan, Isua chu kum khawvelah rawng a bawl tih hrilhlawkna atangin kan hmu thei a. Hapta 70 (kum 490) chu AD 34-ah a lo tawp ta a, hemi kum chiah hian Stephana chu lunga den hlum a ni ta hial nghe nghe a ni. Han khaikawm ta ila, Isua chu Bethehem-ah 4 BC Feb – March inkarah a piang a. Kum AD 27 khan Johana’n baptisma a chantir a, AD 31, April 27 khan khenbeh niin a thi a ni ang.

Eng pawh ni se, Pathian thu zir dan leh pawn dan a inang diak diak vek thei lo va. A chunga ka chhut dan khi a dik ber kan ti chuang lo va, a dik hmel kan ti a ni ber. A pawimawh ber chu Isua Krista chu khawvelah a lo kal ngei a, chu chu Bible pawn lam thu ziak (secular source)-ah pawh hmuh tur a awm nual. Chu Isua Krista chu nang leh keiin, chatuan nunna kan neih theih nana lo kal a ni. A pa (Pa Pathian) leh mihring inzawm lehna tura thi ngam leh remna duhtu a nih avangin keini pawhin kan bula kan mihringpuite nen inrem tum ila; Pathian leh mihring inrem leh nan thah i thawh ve dawn em tih hi zawhna pawimawh tak a ni ang. A hnuaiah hian lehkhabu rawnte ka dah lang ve nain, khungho khu ka thu lakna an ni vek lo va, heng lehkhabu atang hian ngaih dan thar ka neih phah a ni ber mai.

Lehkhabu rawnte:

  1. The Holy Bible Mizo (Lushai) OV – Re-edited’13
  2. Chuauthuama, Revd. Zotawng Bible Dictionary (Second revised edition – 2013 p.487 – 495)
  3. Ellen G. White. Kristian Chhungkua (p.465 – 466)
  4. Mizo Bible Thuthlung Hlui Hrilhfiahna Volume – 4 (Second Edition – 2021, p. 583 – 586)
  5. Mizo Bible Zirna (Mizo Study Bible), 2021, (p.1723 – 1849)
  6. Andrews Bible Commentary (Light. Depth. Truth, 2020 p. 1048 – 1052)
  7. Lalchansanga, Colney, Dr. Tawpna Hun Atana Thuchah (Daniela Lehkhabu Zirna, p. 132 – 145)

Leave a Reply

error: Content is protected !!