- Zosangliana Colney
Life Coach Simon Theophilus Bailey khan Goalcoast video a a sawi khan naupang hi kum 4 mi a nih thleng hian “genius level” – ah an la awm a. Kum 20 tawp lam leh 30 tir lamah chuan 2% chiah genius level-ah an function thei tawh \hin. Khawiah nge an genius-na kha a kal tak kan tih chuan khawiah mah an kal bo lo. Society-in tih leh tih loh turin a control a, a phûm bosak mai zawk a ni. Mi kum 17 a tlin hian vawi 150,000 lai hi “No” tia negative response hi an dawng a, mahse positive response “yes” tih erawh vawi 5000 chiah an dawng thung a ti. “I thei”, “I thiam” tih aia “i thei ve lo ang”, “i thiam ve lo ang” tih thu kan ngaihthlak hnem zawk chuan thei nihna rilru kha a tawm tê tial tial a, theih lohna kha vulh len a ni thung a. Chu chu kan nihnaah kan ngai zui mai \hin.
Chutiang chiah chuan Astrophysicist Neil Degrasse Tyson khan naupang hi “born scientist” an ni e a ti bawk. Fridge a\ang artui plate pawt chhuak sela, nu leh pa i nihna a\ang chuan i hau ngei ang. Mahse tihtir rawh, naupang khan a lo thlauh keh palh a nih pawhin physics( keh thei a nihna te, law of gravitation) leh biology(how chickens are born) experiment a zir nghal tihna a ni a ti. A practical \iah \iah! Ti suh, khawih suh ti ringawt loin naupang kan hauh pawhin a ni thei lam leh thei lam, a pawi leh pawi lo thei lam inhrilh tel ni sela. A châng chuan “trial & error” hmanga thil an zir a awm a, an thiam pawh a nghet bik bawk. Naupangin bel sa khawih a chak chuan “khawih suh, i kut a kang ang” tih mai aiin an taksa tana pawi lian tham thlen phakna ni tur loah phei chuan han tihtir ni sela. Sa khawih khan min tina thei tih kha chawp leh chilhin a hre mai bawk ang. Chutah chuan hau loin thu a hrilha hrilh mai tur a ni.
Hindi movie Taare Zameen Par, Amir khan channa kha a entir a \ha khawp mai. Kha film-ah khan Ishaan-a kha a pain thatchhiat vanga lehkha pawh zir peih lo angin a ngai a, Boarding School-ah a thawn a nih kha. A khawsa zia kha zirna lamah chuan an zirtirtu leh a classmate te pawhin beisei bo anga an ngaih a ni a. Subject zawng² har a ti a. An en dan avangin Sikul kal leh lehkha zir pawh a nuam a tih loh phah zual a ni. Mahse, a nihna zawkah chuan “dyslexia” vei a lo ni thung – dyslexia miin a vei chuan thumal sipel kawngah te, ziah kawngah te, lam rik dan kawngah te, a thu chhiar hriatthiam zung² kawngah te harsatna a nei a, \awngah te thlengin harsatna an nei \hin. Midang aiin an hnufûm phah chiah bawk. Academic a thiamna kan teh dan pangngaiah chuan Ishaan-a pawh kha mi hlawhchham a ni mai. Amah pawhin “Anxiety” leh “Depression” hial a neih phah a. Chutiang a harsatna chu an Art zirtirtu Ram Shankar Nikumb(Amir khan) khan dawhthei taka enin Art lama a thiamna a lo sanzia, a maha theihna awm chu a hai chhuahsak ta zawk a nih kha! Tehna hran hmanga thiamna teh a han nih chiah chuan Ishaan-a kha naupang “bright” tak a lo ni.
Naupang hi theihna leh thiamna zawn nei vek an ni; \henkhat chu lehkha thiam tur, \henkhat chu lem ziak thiam tur, \henkhat chu inkhelh thiam tur an ni ang. Academic line a mi a chak loh hian hlawhchham ang thawthangah kan ruat mai a. Mahse chutiang tur a ni lo; kan education system pawhin “Co-curricular activities” hi a ngaipawimawh hle bawk. Tin, Attention pe thei miah lo chi an awm bawk. Class a mutthlu reng mai chi pawh a chhan hrang hrang a awm thei a. Dawhkana indin harhtir tih vel mai maiin a tihreh theih loh a aia thûk zawk problem an chhungkuaah emaw ama hriselnaah emaw a awm thei. A pawnga puia inhrem leh inkhawn lawlh kha a solution a ni lo fo. Chuvangin Educational Psychology, Child Psychology lam subject hi zirtirna hnaah chuan a serh zinga mei ang hlauh a ni.
Hetiang thil hi kan Education system hian a address \an tawh a. Zirtirtu tur pawh training neihtir a tum zel tawh. Ama’rawhchu, Distance education, Multimode tih vela trainning neia certificate nei ve hian an zir/trainning-na subject tum hi an man ngai dawn lova(Mihring mihrinnaa “born teacher” an tih chi, mi \ha an awm ve a. Chutiang erawh chu an \halo chuang lo thung), a chhan chu a taka zirtirna dawng an ni lova. Certificate nei tur bik liau liaua an mahni in lum a\anga hmun hla taka admission tia, ralkhata lehkha zir an ni lek chauh. Hetiang ho hi trained teacher ni siin naupang \han chhohna atana environment \ha lo thlen theitu an la ni cheu thei dawn a ni.
Nu leh pain kan fate kan enkawl dan kawngah hian fimkhur ila. Zirtirtu te hian zirtirna hna hi inhlawhna hna chi khat ang maiah ngai lovin kan hrawk chawmna hna a nih bak chiahah hian an ‘future’ thlirpui a, anmahnia hmalam pana an kal thiam theih nan an bana kaia kal zirtir tak taktu kan ni tih hi inhre nawn \heuh ila a duhawm.