- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
Isua thusawi (mat. 9:12; marka 2:17; Lk 5:31) behchhana Dr. Ramdinthara Sailo hla phuah “Mi bawrhsãwmte chuan dãktawr an ngai a,
Mi hriselte chuanin an ngai lo; Kei misual ber leh thatna nei lo hian,
Chhandamtu Lal Isu, ka ngai em che.” tih hla hian hnuk a tiulhin lung a va han kuai tehlul em!
Mi hrisel lo leh damlo derdêp zawkte hian Dãktawr an mamawh ngawih ngawih thin. Chutiang bawkin mi bawrhsãwm leh damlote awm lo ta se, Dãktawrte awm tangkaina a awm lovang. Chuti a nih chuan Dãktawrte leh damlote chu an innghattawn tlat a, tumah an inhmusittawn tur a ni lo tihna a nih chu!
DAMDAWI IN HMASA BER:
Mizoramah damdawi in hmasa ber eng tikah nge din a nih sawi theih ni chiah lo mah se a tirah chuan Impoverished Treatment Camp tiin Aizawlah puan in kaih (tent) hnuaiah puakphur (kuli)-hovin 1894 khan bul an tan a. Kum 1896 khan damdawi semchhuahna hmun (full-fledged dispensary) -ah hlan kãi a ni a; hemi kum vek hian Aizawl Hospital khum 20 awm theihna bakah Champhai Dispensary khum 8 awm theihna, khum 6 awm theihna dispensary dang-Kolasib, Sairang, Lunglei, Champhai, N. Vanlaiphai, Sialsuk, Tlabung, Vahai leh Tuipangahte 1920 khan din a ni bawk.
Serkãwn Hospital hi 1919 khan bul tanin, Hospital-cum-Nursing School tih a ni thin a, 1933 khan damdawi in pangngai anga kalpui niin Baptist Church of Mizoramin a enkawl a ni.
PC Synod Hospital hi 1928 khan Calvinistic Methodist Church-in dinin Nursing Institute tih a ni. Sorkar damdawi in tih lovah chuan damdawi in lian ber niin khum 300 awm theihna a ni. Medindia’s Hospital Directory-in a tarlan danin tun dinhmunah Mizoram pumah damdawi in 63 lai a awm tawh.
DÃKTAWR HMASA BER
Inspection Recods November 22, 1896-a ama kut ziak ngeia tarlan a nih danin Dr. E. Christian Harr, Surgeon Captain chu Civil Surgeon hmasa ber Lushai Hills tana thawk a ni. Mizo zinga dãktawr hmasaber leh Medical Superintendent hmasa ber chu Dr C. Silvera niin 1964 khan a hna a chelh a. DrData Directory-in a tarlan danin tunah hian Mizoramah dãktawr 133 an awm mek. Record-a tarlan lem loh mimal damdawi ina thawk leh praivet klinik nei dãktawr engemaw zah an la awm thei bawk. Dãktawrte hi an pawimawhin an hlu hle a, damlote tana damna kungpui leh nu leh pa an nih kawp tlat avangin an tawngkam khat lek pawh hi damlote tan damna a tling thin, chutiang zelin tawngkam feikibar leh tawngkam mawilo leh tawngkam dengkhawng tak tak an chhak chhuah chuan damlote tan lungngaihna leh nat lehzualna thlentu a ni thin. Chuvangin, dãktawr leh damdawi ina thawktute hian dawhtheihna leh insumtheihna, thuhnuairawlhna an ngah hle a ngai thin.
Dãktawr pakhat chuan stethoscope-in damlo a en a, a ngaihthlak zawhah pawi ti ãwm fahran hian thudang sawi chuang lovin-“Um….!” ti pahin a hawi vung vung a, engmah a sawi zawm chuang si lo; damlo chu a ngaih a tha lo hle a, engmah a zãwt zui ngam si lo; ngaihthalo zetin a haw a, rilru nuam lo reng rengin a awm zui phah reng a ni.
Damdawi lama thawkte chauh ni lovin Sorkar pisa hrang hranga thawktute, bank, sumdawnna company-a thawktute etc zingah pawh tawngkam mawi lo leh tawngkam hawihawm lo tak taka anmahni dãwrtu (kastawmar) te lo dawngsawng thin an la awm fo maite hi an sim hmak a hun tawh hle. Tunhnai maiah pawh MJA member zahawm tak pakhat chuan telefawn hmangin sorkar dipatmen pisa pakhata thawktute’n anmahni dãwrtute tawngkam dengkhawng leh mawi lo tak taka an lo dawnsawn thuah dawrtute an lungãwilohzia mi hrilh pahin thurawn tha tak min rawn pe a, alãwmawm takzetin ka hria. Pisa hnathawktute zingah hetianga kastawmarte lo dawr ching an la awm fo mai hi kawndak rul anga prawsiding siama an phu tãwk hremna pek ngei thin ni se a tha hle ang. Mipui lungãwilo pawh hian ziakin thuneitute hnenah thlen ngam thin se a tha ber a, inphun lungãwileh mai kan chin thin avangin hetiang mite hian an sim duh lova, an la intivei zui zaw mah thin a ni.
MI BAWRHSÃWMTE:
Mi hrisel lo leh tãwmkai lo, mi bawrhsãwmte hi damlote chu an ni a, tisa damna thlensaktu dãktawrte an mamawh ngawih ngawih thin. Anmahni enkawl dam thintu dãktawrte chu an tan an hlu ngawih ngawih a, hei vang hian damlote chuan damdawi in an pan thin a ni. Damdãwi inah chuan anmahni lo chiauautu leh lo bawisãwmtu an mamawh hle a. Enkawl an nih hma hauh pawhin damdãwi in tualzãwl an thlen tawh chuan an ngaih a thain an thla a muang êm êm tawh thin a, thãwk khat damna an chang nghal chãwk thin. Hetiang a nih avang hian damlo enkawltu dãktawr, Nurse leh thawktu dangte hi an pawimawh hle a; damlote chunga an chetdan angzia zelin damlote chuan damna an chang thin.
SERCHHIPA THIL THLENG KHA!
Tun hnaia Serchhip damdawi ina thil thleng chungchang kha tlem thlir ve lawk teh ang.
Tun hnaia Distrik damdawi in Serchhipa thil duhawm lo thleng chungchang kha chhui turin Mizoram sawrkar chuan magistarial inkuiri Serchhip district deputy Commissioner chu a ruat dawn niin sawrkar thuchhuah chuan a tarlang a, mahse, engtik huna inkuiri chu zawh fela sawrkarah engtikah nge ripãwt pek a nih dawn tih a hriat loh. Sawrkar thuchhuah chuan- “Serchhip damdawi inah chuan tun hnaiah Pi Malsawmkimi, Tlangpui khua chu raichehin a thi a, a fa hrin a thi bawk a.*
A hmain Pi Vanlalhlimpuii, Sialsir khua enkawl a nih danah leh a fapa hrin boral chungchangah lungawi lohna a awm vanga megistarial inkuiri chu din a ni” a ti a, hei hian thil nih dan a chhui chhuak ngei turah ngai ila a tha awm e.
Damlote hian damna duhin damdawi in an pan thin, mahse, mi tam takin damna an hmuh laiin mi tam tak damdawi inah an thi thin a, thih tam berna hmun pawh damdãwi in a ni.
INENKAWL SUAL
India ram pumah hian kumtin damdawia inenkawl sual (medical negligence) avangin mi maktaduai nga (5,000,000)-in an thih phah ziah nia chhut a ni. Hei bakah hian damdawi dik lo inpek (Medical errors) avanga thihna hi damlo 10 zelah pakhat an awm ziah bakah iatrogenic injury avangin kumtin mi 180,000-in an tih phah thin nia ngaih a ni bawk.
Serchhip damdawi inah chauh lo pawh inngaihsak tawk loh emaw inenkawl sual palh vang emawin thihna a thleng fo tawh thin niin a lang.
Mizorama damdawi in lian tak pakhatah august 22, 2017 khan damlo pakhat chu dah luh a nih hnuah august 23 & 24, 2017 khan ECG; Echo, X- ray leh investigation kimchang tihtir a ni a. Lung thalo nei a ni tih hmuh chhuah a ni. A tuk 25/8/2017-ah Investigation report kimchang chu dãktãwr hmuhtira engkim finfiah vek tur a nih lain nurse duty-te’n Investigation Report engmah hmuhtir lovin 26/08/2017-ah an hmuhtir chauh a. Dãktawr pawhin a hau hrep nghe nghe a. Damlo chuan-‘Dãktawr leh nurse-te hi in va inpawh ãwm love, tun thleng thlenga Dãktawr in la hmuhtir loh” a ti a, chhan ngaihna an hre lo. Chaw ei khamah chhuak tawh mai tura an inbuatsaih laiin Dãktawr thurãwn angin nurse chuan damdawi mum 4 a eitir a; a ei hnu minute 10 velah a thi zui ta mai a, an hrilhai hle. Hei pawh hi inngaihsak tãwklohna vang leh Medical errors vang emaw a ni thei niin a lang. Mahse, a tuartute hi mi rethei an nih avangin an dikna chanvo humhalh ngam lovin rilru na deuhin tun thlengin an awm phah a ni awm e.
Hei lo pawh hi sawi tur neuh neuh a la awm nual, sawi vek kher a tul lêm lo. Mihring hi tumah dik leh tha famkim kan awm lo. Tisual thei theuh kan ni. Kan tihsual palh pawhin thiam inchantir talh tum lovin kan tihsual leh diklohnate inpawm ngam ila a finthlak zawk daih thin.
August 26, 2010 (12:30pm)-a Chief Minister Pu Lal Thanhawla’n Serchhip Medical Complex-a NEC sum Rs.49.80 lakhs senga sak thar Trauma Centre leh NRHM sum Rs.19.62 lakhs senga sak Blood Bank a hawn tum khan ka tel ve a. Khami tum khan Pu Hawla khan “Doctor leh Nurse hna chu missionary hna a ni” tiin hmangaihna leh lainatna nena thawk thin turin a fuih a, Dãktawr ruih theih thila inhnamhnawihte chu an dim loh tur thu na takin a hrilh bawk. Tunhnaia Serchhip Distrik damdawi ina thil thleng ka lo hriat khan Pu Hawla fuihna thu khi ka hre chhuak zawk a, thawktute hian CM fuihna thuchah kha an theihnghilh tawh em ni? nge khatih laia thawktute kha hmundangah an sawn chhuak vek tawh zawk tihte ka suangtuah neuh neuh a; kha thil thleng kha awmhmunah pawi ka lo ti ve hle ringawt a, keia pawi tih vanga thleng leh lo tur erawh a ni hauh si lo.
Damlo enkawltu Dãktawr leh thawktute hi mihring ve bawk an ni a, a chunga tarlan ang khian medical errors; medical negligence & iatrogenic injury a awm thei a ni tih hre chiangtu an ni a; anmahni diklohna ngei a nih chuan ihe lovin pawm ngamin insiamthat tum thin se Sorkar leh mipui fak leh ngainat an hlawh zawk ngei ang.
Tin, damlo zingah Dãktawr leh thawktu dangte chêtsual palh cháng ve ran leh engemaw hleka hotu sang lama a chhuan chhe zawnga zualko ching an awm ve fo bawk. Vairam lamah phei chuan hetiang tih ching hi an tam hle. Hengte pawh hian an dikna chanvo hloh zawnga awma an inhriat chuan anmahni enkawltu dãktawr leh thawktute hmaah engkim tlang takin thlen zawk thin se a finthlak zawk ang. Tin, damlo zingah dãktawr leh thawktute thu zawm tha duh lo, mahni duhdan ang anga damdawi lo ei kual zut pawh an awm thin. Hetiang chingho hian thawktute hmai tihbalh dan kawng an dap fo thin a, an dam tha mawh bik a, sawisel tur an ngah bik thin.
A TLÃNGKAWMNA
Dãktawr leh damlote dinhmun kan hre chiang ta. Inbechhe chi an ni lova, inngeih tak leh inhmangaihtawn taka awmho tur an ni. Harsatna an tawhte pawh inpawh tlang taka sawiho tur an ni.
Dãktawrte hriat tur pawimawh tak, mipui leh damlote’n an sêl tam ber chu-“Mizoram dãktawrte chu an induh, an inchhu ngeng, biak an har, phairam dãktawr an ang lo, phone an pick up duh lo etc. tihte leh a dang tamtak a awm.
Covid-19 lên hma kha chuan khing an sêlnate khi a dik tlangpui, hripui len hnuah erawh Sorkarin Helpline a siam avangin induh reng a rem tawh lova, phone pawh an pik ap ve deuh tawh niin a lang. Hei hian covid-19 hripui lêng mek thatna leh tangkãina a entir chiang hle.
Engpawhnise, Sorkar leh mipui te, dåktawr leh damlo te, sumdawng leh dãwrtu te, sorkàr leh lo neitu te, thlawhtheihna leh mi chuang te, tãn in leh mi tãng te, Pulis leh misual te, chanchinbumi leh ram mipui te, sipai leh hel pawl te, Ukil leh thubuai neitu te, zirlai leh zirtirtu te, pawlitisian leh parti mipuite eng kawng pawha khawvel tifamkimtute hi kan inzawmin kan inmamawh tawn vek a, tumah mahni chauhin kan nung thei lova, kan famkim thei hek lo tih hriain inzahtawn tak leh inngeih dialin dialin khawsa tlang ila zoram thar, zoram nuam, ván nun, lei Jerusalem thar i chen zel teh ang u.