- Debbie Rinawmi
Mizo-in ‘Krismas’ tia kan sawi hi Middle English ‘Cristemasse’ tih atanga an lak a ni a, chu chu Old English ‘Cristes-messe’ tih atanga an lakchhawn a ni a, ‘Krista ruai’ tihna a ni tih lam hi chu tar lan kher pawh a tulna a awm lo va. Lal Isua pian hian awmzia thuk zawk leh pawimawhna tak a nei a, chu lam zawk chu kan sawi dawn a ni.
A AWMZIA
Lal Isua pianna hian kan chhandamna kawng min hawnsak tih chu kan hriat sa theuh a ni a, chumi piah lamah chuan kan nitin nun atana kan seng luh tur leh Kristian kan nih anga kan hlawkpuina tur thildang tam tak a awm kan ti thei ang. A awmzia thuk tak pakhat chu Pathianin mihringte a taka a chenchilhna te pawh kan ti thei awm e. Kan samzai nen lama min hretu a ni a, kan chhungril zawng zawng min hria ang tih a rinawm a; chutihrual chuan kan tawn ang tawnga kan taksa ngei pua min chenchilh ve kha chu mihring tawng takin a ‘tak’ bik riau a ni.
A hunlai pawh khan Lal Isua chu lal a nih avangin ropui taka piang turin an ngai a, mihring ngaihtuahnaah chuan ngaihtuahna awm tak pawh a ni. Mahse, Pathian ngaihtuahna leh thil tum te chu mihring hriatthiam phak loh khawpa thuk leh ril a ni si a. Isua lo pianna Juda khawtlang kha kawng hrang hranga intluk tlan lohna tam em emna a ni a. Mi rethei leh hausa inkar a zau em em a, mipa leh hmeichhe inkar pawh. Chung an khawtlanga dinhmun hniam zawka ding te chu an dinhmun a hniam a ni satliah lo va, hmuhsit an ni a, a chang phei chuan mihring tling lo hiala ngaih an ni te pawh ti ila kan sawi sual awm lo ve. Lal Isua khan mi rethei leh dinhmun hniam zawk te kiangah awmin thu tak a hrilh a, ui tluk chauha an ngaih hmeichhia te bulah a inpuang bawk. Hei hian thil tam tak a hril kan ti thei ang. Khawtlanga dinhmun hniam zawka ding te zingah hian lang lo ruama rilru lam hrisel lohna a hluar thin hle a. Chung zingah chuan inngaih hniam ngawih ngawihna te, manganna, beidawnna, nun hlut lohna a awm thin. Messia lo kal hun kha an nghakhlel em em reng a ni, khawvel thila an beidawn miau avangin. Chung mite harsatna chu a takin a hriatpui a, kawng tam takin an zalenna tur a kawhhmuh reng a ni.
Chumi piah lamah chuan ringtu te nunah he Isua pianna hian awmzia a neih dan chu- mihring khawvel leh thlarau khawvel inpawlhsawpna a ni. Tawngkam dang chuan ‘piantharna’ kan tih te pawh hi a kawk thei ang chu. Ni e, piantharna kan tih pawh hi Krista hre lo leh mihring atanga teh te tan chuan hriatthiam har tak a ni a, an buai fo reng a ni. Thlarau Thianghlim chenchilhna, awmpuina kan tih zawng zawng te pawh hi Pathian (divine) leh mihring inchenpawlhna, Isua pianna-in a ken tel leh a awmzia a ni.
A PAWIMAWHNA
Lal Isua pianna hian pawimawhna tam tak a nei a, a khaikhawmtu chu Christian Humanism pa a nihna hi kan ti thei ang. Lal Isua hi thuziak thenkhatah ‘humanist ropui’ nihna hial pek a ni thin a, amaherawh chu, ‘humanism’ chiang taka kan hriat fiah phawt a tul awm e. Humanism chu mihringa rinna leh hmuh theih loh thil hnualsuatna te pawh a tih theih awm e. Renaissance huna movement niin Middle Age (medieval) huna Kristian philosopher te zirtirna chu hnualsuatin hmanlaia Greek leh Roman te zirtirna a thara pawmna a ni. Mizo te’n ‘mihring mihrinna’ kan tih mai hian a huam kim lo hle. Chuvangin, Lal Isua hi humanist anga han hmehbel hi a rem viau hran lo.
Christian humanism a awm leh a. Christian humanism-ah chuan mimal zalenna te, chhia leh tha hriatna te hi Kristian rindan nen inrem takin thuang khatah an awm a. A tawi zawng chuan Kristian rin dan leh a chunga kan sawi humanism pawm dan pumkhata inrem taka awm hi Christian humanism chu a ni. Humanism leh Christian humanism inan lohna hi tam tak a awm a, sawi hman lovah inngai ila. Lal Isua tehkhinna hrang hrang te khan Christian humanism thuchah an keng ti ila kan sawi sual awm lo ve. Luka 10:27 thua kan zawng zawnga Pathian hmangaih tur kan nih thu a sawi zawh chiah a ‘Nangmah I inhmangaih angin I vengte pawh I hmangaih tur a ni’ tia a sawi zawm te hi Christian humanism fir tak a ni. Samari mi tha tehkhin thuah pawh khan ‘thil tha’ chu puithiam te aiin khawtlang mi hniam zawk Samari mi khan a ti a, midang te tanpuiin Pathian thu a awih san a, chuvangin kha Samari mi kha Christian humanist a ni kan ti thei ang. Matthaia 25:34-40 ah chuan amah Lal Isua kha lal a ni tih pawm satliah ngawt ai chuan midang te tanpui chu a ngaih pawimawh zawk thu a lo lang a. Heng atang tea lang chiang em em chu Christian humanism hian humanism a huam a, humanism ringawtah chuan Pa thiltum zawng zawng hi a kim lo thung. Pathian ngaihtuahnaah chuan kan tel a, kan leng vek a, chutih rualin mihring ngaihtuahna chuan Pathian thiltum leh ngaihtuahna a phak lo. Chuvangin, Isua pianna hian mihringte ngaihtuah phak aia ril leh thuk a nihzia a tar lang a, chatuan hawlh tlang khawpa mihringte tana chhandamna ropui min rawn thlenna a ni.
Krismas kan hman thin hi December ni 25 kher hi a ni lo maithei, chu lam chu buaina ber tur a ni hran lo. A pawimawhna, Isua piannain khawvel hnena a thuchah hi ngaihtuah chhuah fo a tul zawk awm e. Isua Krista kan rinnaah hian midang tanpui te, midang rem leh midang hmangaih te hi a tel vek a.He Isua pian ni Krismas hi Isua ropuina te, kan mawhphurhna leh a tum te min hriat chhuahtir tu lo ni mawlh rawh se.