- Vanhmingliana, Dawrpui
Kan Mizo chanchin (History) han chhiar han chhiar hian, ziaktu an hran leh a hrang ve hret a, a kum leh ni leh hming han ziah chhuah ngei pawh hi a in ang lo leh hret \hin a, huai taka thil han ziah pawh hi a inthlahrunawm leh dui \hin.
Aizawl lo din \annaah pawh hian a \henin Capt. Browne-a din, a ni leh thla pawh 25.02.1890-ah tiin chiang taka an ziah laiin lehkhabu \henkhatah chuan Mr. Dally-a, Col. Skinner-a leh a ho te Tlawng dung zawha lo thleng aia hma hretin Mr. Dally-a chu lo thleng hmasa ber a ni an ti lawi a.
A eng a pawh chu nise, kan sawi tum Pipu Tlang chungchang thuah hi chuan buai lo turah i ngai ang. Kum 1910-ah Dawrpui Veng lo awm \an in, Dawrpui chu duhzawng awmna leh sumdawnna hmunpui a lo ni chho ve ta zel a. India Independence-1947 hma kha chuan British ho kha awptu leh thuneitu an ni a. Sapho hi an rilru, ngaihtuahna a zauvin, thil \ul leh engkim mai hriatah hian keini Indian ho hi chuan kan ter lo hle. Dawrpui vengchhung, tuna Civil Hospital awmna, a chhim lamah hian tlang báwk pakhat, a pang vel pawh phûl nuam tak, chumi chhîp chu saphovin lâizawlin hmun \angkai takah an siam ta a, chu chu a ni a hnua “Pipu Tlang” lo ni ta chu! Rambuai hma daih leh a hnu kum rei tak chhung kha chu Aizawl pa titi-ah hian hmaih theih miah lovin “Pipu Tlang” tih hi sawi tel ve zel a ni.
A tir takah chuan sapho khan thli thâwt chak zawng hriatna atana hmangin, thir lei sang tak mai, a kal chhohna step nuam tak pawh an siam a, a chhîp báwkah mi pali panga vel han awm theihna tur in të hi an sa a. Chutah chuan thli thâwt zawng leh a nat zawng tehna (weather forecaster) \ha deuh, thir hlir a siam hi a awm a, thli thâwt zawngin a vir pap pap \hin; chu mi avang chu a ni mai thei mi tam takin an sawinaah “Vir Mep Tlang” an tih bawk \hin nachhan.
Tin, a hnuai lamah hian hung bik an nei a, chutah chuan lei chhuatah ruahtui tlak zat tehna (Rain Gauge) hi an dah bawk a. An siam lai hun awm vel hi khawiah mah ziahna leh sawina ka hmu lova, hriatchian ka duhin U Chhuanliana BVT ka zuk be ta ngawt a. Ani hi kum 1966 hnua he hmuna Civil Surgeon office an sak a thawk hman kha a ni a, a lo hriat mial takin ka tih vang a ni. “Ka hre pha teuh lo mai” a lo ti hmiah mai a, ani hi kum 1929 a piang a ni a, a rei tawh hmel ngawt mai ani pawhin a hriat hman miah loh chuan ka ti ta deuh a. Ka rindan mai mai chuan saphovin Dawrpui Veng an din rual 1910 emaw a hnu lam deuhah emaw a nih ka ring ve ta mai a.
A awmna hmun lai tak chu tuna Dawrpui Multipurpose Centre an sakna hmun hi a ni \hin a. Tlang chhîpah tak hian a awm a, a hnu féah a bul \hut hnuai lamah Civil Surgeon Quarter an sa a, Nurses Quarter dang pawhin a belh veleh ta a. Kan Pathian thu pawhin, “Phun hun a awm a, thil phun phawi hun a awm, \hiat hun a awm a, siam leh hun a awm (Thuhriltu 3)” a lo tih angin tunah erawh zawng a âwm ang pawh mitthlain a hmu thiam tawh lo ve.
Pipu Tlang hi tu tâ mah a ni ngai lova, ‘Vantlang tâ’ a ni ringawt mai a ni. Aizawl khaw thui tak, a chhim lamah Tlangnuam, a hmar lamah Laipuitlang a lang vek a; khawchhak leh thlangah pawh engmah hliahtu a awm loh avangin a thengthaw nuam em em a, Aizawl hmun leh veng hrang hrang a\angin chawlh hahdam nan an rawn pan vang vang \hin. Pathian siam sa, phahchawp ngai ve lo phûl nuam takin a tuam chhuak vek a, \hu mu nawk nawk mahila a balh theih loh. A bik takin Sunday tlai emaw chawhnu inkhawm ban a veng tin intawhkhawmna a ni ti ila a sual lovang. Thianghlim takin an inkawma, midang hmuh theih vek a nih avangin an neih kuhva khawr te an in\heh a ni mai. A thleng sang ngam deuhte chuan hmangaih thu te an lo inhrilhru a nimahna!
A vawrtawp inhriatrengna, lunglen changtea han phawrh leh zeuh tur lo siam thei tura lo inpeih reng \hin, thlalatu lar Pu KT Zama, Camera nen a lo vei thauh thauh a awm reng bawk. Chaltlang nula tlangval, Kulikawn thleng pawh hian an hmel hmuh tur an awm ve reng \hin. Sunday ni hi chuan naupang an leng ve meuh lo.
Nidangah ve thung chuan Pipu Tlang hi naupang lehkhachaih chaihna hmun \ha ber leh tawlhpahrît tawlhna nuam ber, kekawr mawng\eh duhna ber hmun a ni. Khanglai hun kha chuan hmeichhe naupang emaw tleirawl lek lek tawh thleng khan kekawrte hak kha an la ching lo tlangpuia, a chesual vëk an awm chuan a chiang duh hle!
Tih fuh loh zeuh chang a awm \hin a, a bik takin Sunday tlaiah tlangval rui nam deuh han inhlîm sek, insual ta mai te pawh an awm veleh zauh \hin. Keini naupang tan lah ennawm man nei lo, hlêp hlang hlak a lo ni ve thung a. Nula, tlangval inngaizawng erawh an hriat hma theih khawp mai, mihring an la tlem em a ni.
Khang hunlai tak te kha aw a lova nuam \hin em! Rilru chhe tak pu an awm lo, mipat hmeichhiatna hmanga bawlhhlawh taka che lah an awm thei lo. Tlai khaw thim a mahni inlam pan leh dial kha a ni mai a. Ka rilru a zawhna lianpui mai lo awm \hin chu, “Engvangin nge kan ram roreltu te hian hmun \ha leh hlu te humhalh an tum reng reng loh mai chu le?” tih hi a ni.
Kan \halaite nun chêp zia te hi ngaihtuah ila, han lên emaw hawi khawthawnna hmun reng reng an nei lova. An hriatchhun lah chu YMA, VDP humhalh, kal phal loh tih a ni zel mai. Hla tak a kala, an duh leh an tum reng pawh ni loa va khawsak tak mai bak kha duhthlanna siam tur reng an nei lo. Ualau taka awm hova, len ho dial dial hi chuan tumahin ruihhlo phawrha, invih ngawr ngawrte chu an tih duh bik a rinawm loh.
Thil hlu (Heritage) humhalh pâwl ‘INTACH’ kan tih te hi an lo ding ve ta a. Mahse, thil hlu, rotling thil hi kan lo tichingpen zo ta zel si a, humhalh tur pawh a vang ta em a nih hi! Hnamfing apiangin an rama thil \ha humhalh an uar a, tlawhtu pawh an ngah phah. Mitin mai engthawl leh zalen taka han hawi khawthawnna leh thing buk hlìm nuam taka \hut te hi concrete-in chhunga awm ringawt ai chuan kan thlahlel \heuh.
Hawh u, kan thil hlu leh \ha te hi humhalhin hmun awl hlek apiangah hian In hi i sa khat zel tawh lo ang u. Chuti lo zawng \hangthar te hian min dem lutuk ang e.