ZO TLANGVAL

  • HC Vanlalruata

Mizo nula-in mingo a neih leh khawchhak lama kan hmel ang pu, changkang deuh a neihin kan lawmpui huai huai a. A then phei chuan an inkara thil lungchhiatthlâk a thlenin kan mittui kan ui hauh lova. India khua leh tui ‘vai’ kan tih mai leh Africa khawmualpui a miháng (black/negro) an neih erawh chuan ar-chuk-tui lovin kan chhuah thung. Hei hi kan hawiher diktak a ni chungin helam hi sawi kan tum ber a ni hranpa lo.
Tunhma kan Mizo nunah khan lal lalna hnuaiah awmin zawlbukah tlangval rual leh pathlawi (hetah hian nupui nei tawh la upa vak lo leh fa pawh la nei tlem pawh an tel)-te chu an khaw Zawlbukah an riak khawm thin a. Khatih hunlai khan Mizo lalte khan a hranpa-in an khua (an ram a ni ve mai e/Greek city state ang deuh) venghim turin sipai hranpa an nei lova, ram venghimtu sipai (army) din kha an ngaihtuahna-ah a awm hranpa-in a lang lova, sipai atana training hranpa a awm hek lo.
Chuti chung chuan Zawlbuka riak khawm tlangval leh pathlawite kha sipai ang chiah an ni a, leido an neih kher loh pawhin sapui (sakei) laka an khua leh michéngte venga humhimtu an ni a. Nunaute leh an thil neih vénhim hna kha an mawhphurhna lian tak a ni a, police hna an thawk tel bawk tihna a nih chu. ‘Military concept’ kan tih ang hi a awm loh avangin Zawlbuka riak tlangval leh pathlawiho hruaitu turin ‘general’ emaw ‘colonel’ emaw an awm hranpa lova. An khaw mi huaisen ‘pasalthate’ kha sipai leh police kaihruaitu an ni nghal mai a, tunlai hun anga ruat bik emaw kaisantir emaw an awm chuang lo.
Hemi kawnga an khaw lal leh a khawnbawl upate an inrawlhna awmchhun chu an thiltih hriatsak (recognition) lantir na’na zu an inho tuma huaisen nopui an dawmtir kha a langsar ber a ni a. Huaisen nopui in tura an ruatin a in hma chuan lalber pawhin a in hmasa ngai lo. Mizo khawtlang nunah khatih lai khan a aia ropui a inchawimawi dan a awm hauh lo. Kha kan khawtlang inrelbawlna leh inkaihhruaina kha Mizo hnam nuna bet tlat a nih rualin kan hnam ngaihsan tur dik (values) kengtu a ni a, chu chu hming mawi tak ‘tlawmngaihna’ ti a kan vuah, hnamdang pawhin min ngaihsánpui hial lo intanna a ni, kan ti lo thei lovang.
Tun hma khan kan Mizo hmeichhiate hi an hah em em tih kan hnam chanchin ziaktute’n an sawi fo thin a, a dik a ni. Khatih hunlai chu sawi loh kum 60 vel kalta thleng khan inchhungkhur tinin an damkhawchhuahna atan hnathawk thei (workforce) an mamawh a. Inneihna a hmeichhe man Rs 300/400 vel kha mipa lam tan phurrit nasa tak a tling a, leiman kum khata Rs 2 bawr vel pawh pe thei lo tan chuan tam tham tak a nih avangin, an inchhunga mo tur kha a lei-in an lei a ni ber mai. An pasal-a chhungte’n an man an pek tlak theih lohva bat ral pawh a tam ngiang mai tih kan hre pha ve riai ruai a ni.
An nulât lai atang tawhin hna an thawk nasa a, an hahin an rimtawng takzet a, tlangval hawihhai lo deuh inleng, leng hawn ar pawhin a hnawh haw theih loh an neih a, a tuk khawvár hma atanga hna tam takin a hmuak tul chung khan nui sâng chungin hawihhawm an chhuah thin. Inchhûngkhura chet leh tihtur tamzia ngaihtuah tel chungin hlo an thlawh a ngai nitin tho mai a, an thawkrim takzet a. Ni khata thing vawi 5 an phurh pawhin hnathawkah an ngai meuh lova, ‘vawiin chu ka awm mai mai’ tiin an sawi thin.
Chutiang khawpa hmeichhia (an nulât lai leh pasal an neih hnu) thlenga an thawhrim ê êm lai chuan Mizo tlangval leh chhungkaw pa berin an chhungkua leh khua humhimna bakah an chhungkaw enkawl kawnga an thawh dan kha hmuh nêp theih rual a ni lo. An khaw mipui leh an lalpa leh a khawnbawl upate bakah an nupui fanaute himna leh chaw-kaw-puar an ei theihna atân theihtâwp chhuahin hna an thawk reng a ni. Hmeichhe thawh ve chi lohva ngaih deuh lo vahte kha an kuta lumah an ngai a. Hlothlawh an tlanchhiatsan chuang lova, thlawhhma hlamchhiah thak a, ralthuam nena ramvah ringawt tuipuitute kha chu thatchhe deuhva ngaih an ni zawk thin nghe nghe a ni.
Tampui mitthi a thlen tak tak chuan an nupui fanaute riltama an thih ai chuan mi buhzem atanga buhhum ru ngam lo kha chu pa nêp leh patling lo takah an ngai a, chuti chung chuan an buh rukna zemah khan khatih hunlai a hlu em em meitalh emaw thil dang emaw an hnutchhiah thin niin an sawi. An chhungkua – nupui fanaute an chhuanchham a nih loh chuan rukruk hi thil tenawm táwpkhâwkah an ngai tlat thung. Hei hi Mizo hnam nuna bet tlat thin leh Welsh ram atanga tirhkoh lo lutte’n sakhaw thar be tura min hmin vek hnu pawh khan hun engemawchen chu he kan hnam nun zahawm hi kan pi leh pu leh nu leh pate khan an kalpui a ni.
Hun a lokal leh deuhva, Mizo tlangval khan nupui chawmhlawm nih hreh chu sawi loh, lehkha zir peih bawk si lovin anmahni chawm thei tur hnathawh nei kha, nupui atan an zawng tan ta a. An zak hlek lova, tunah pawh heti’ang chi hi kan khawi ta dul reng mai. Kan pi leh pute chu sawi loh, nu leh pate pawh khan nula taima leh hmeltha, nungchang tha bawk si chu nupui atan an duh ngei e, mahse, anmahni chawmtu tur zawn kha tlawmah patawkah an la a, tunah chuan thil a danglam zo ta.
Mizoram sorkarin mihring pun dan a ziahna lehkhabute bakah kohhran thalaite inchhiarna atanga a lan dan chuan kan ramah hian nausen piang zingah mipa an tam zawk reng a. A pumpui a chhut pawhin mipa chu an la tam hret zel. Mahse, hun rei tak chhung chu puitling, vote nei thei chin zingah hmeichhia an tam zawk ta reng mai a. Hei hi a chhan ni bera lang chu kan Mizo tlangval leh nupui fanau chawmtu tura ngaihte hi ral hmatawngah huaisen takin an thi tam ni lovin ruihhlo leh ruih theih thil dang vangin an thi tam ta ém a ni.
Sumdawnna hmunah kal i la, tunhma a hmeichhe khawih chi a kan ngaih ngai loh vawksa leh bawngsa lo sat sawk sawk hmeichhia kan hmu tam ta hle a. Dawr chi hrang hrang nghaktu tam ber chu hmeichhia an ni bawk. Sorkar pisa, bank leh phairam lam atanga rawn din sumdawnna hmun tam berah chuti bawk. Chutiang a nih mek lai chuan social media lamah tlangval leh patling, nileng leh zan khaw tairek thleng thleng a inhnialna a tel tluan parh reng khawpa hunawl ngah, mipa ni si, hmeichhia aia phunchiar phei hi chu kan duh aia tam let tam fe kan nei mêk a nih hi.
Hna thawk peih lo, thil inti hre em em, hre ziktluak si lo leh thil chîk peih bawk si lo Mizo tlangval leh pa kan ngah em avang hian kan ram hmabak hi a êng viau lo a ni. Nitina political party pisa a kal a, tâp niléng ringawt, nupui fanau chawmna atana thawh ngheh nei lo leh peih lo, an sorkar ve hun nghâk a hawisâng ve ringawt phei hi chu kan intodelh mah mah a. Rorellai party pisa a a serh zinga mei ang, minister-te leh official-te pisa leh an party pisa kartawn sek pawh kan ngah mai – sorkar tinah hian.
Mizo nulate tâna pasala neih tlak loh ruihhlo leh ruih theih thil dang bawiha tâng, rei dam lova thi tam lutuk avangin kan nulate hian an hnampui pasal an hmu kim vek thei dawn tawh lo phawt a. Mipa aiin tam zawk miau hek. Sorkar hna emaw hna dang emaw an thawh loh chuan chawmtu tur nupui zawng, Mizo tlangvâl kha pasal a neih ngawt theih pawh a ni bîk lo – tunlai tlangvalin an iai tlat.
Hei hi kan dinhmun dik tak, kan hma a darthlalang a chiang taka lang chu a ni a, Mizo tlangvalte hi kan nulate laka hnamdang an lo theih deuhva thîkthu tichhe thei dinhmunah pawh kan ding tawh lo chu a nih hi le. Insiamthat kan ngai a, inchhungkhur a bul tanin kohhran leh khawtlang hruaitute hian pulpit leh vantlang inkhawm piahlamah tan an lâk a ngai ta takzet a ni.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427