ZALENNA HLUTZIA

  • Mahmuaka Chhakchhuak

British in kum 1858 atanga India min awp khan retheihna tinreng kan tuar a ni ber a, tihduhdahna chi hrang hang kan tuar a, an duh duh hunah min sawisa a ni ber mai. April 13, 1919-ah Brig. Gen. Dyer chuan Jallianwala Bagh-a mipui nunau pungkhawmte a kahtir chiam mai a, mi sang chuang lai mai an thi a ni. Hetiang taka mingo hoin min han tihduhdah avang hian Pu Gandhi chuan an lak atanga zalenna kan hmuh theih chu kan tana tha bera hriain zalenna tura beih chu tihmakmawhah a ngai a, amah ngei chuan zalenna kan neih theihna turin a theihtawp a chhuah a, tanin hialte pawh tangin vawi tam tak chaw a nghei phah bawk a. March 12, 1930 kha Gandhi chuan Britist a beih tanna ber a tih thei awm e. Kum 1947 ah hlawhtlingin India chuan zalenna alo nei thei ta a, nimahsela zalenna hun pawh a hman rei hma hauhin Gandhi chu Jan. 30, 1948 ah Hindu sakhaw la run tak tu Nathuram Godse chuan a kap hlum ta hlauh mai a, kum 78 mi chauh niin a boral ta a.

Gandhi-te’n Zalenna nei tura an sual nasatzia hi India chanchinah chanchin ngaihnawm ber lai a ni hial awm e, Gandhi kawppui ber leh India Prime Minister hmasaber (15 Aug. 1947 – 27 May 1964) Nehru chuan zalenna kan hmuh zanah, Aug. 14, 1947 zanlaiah ngei chuan “Long years ago we made a tryst with destiny; and now the time comes when we shall redeem our pledge, not wholly or in full measure, but very substantially. At the stroke of the midnight hour, when the world sleeps, India will awake to life and freedom” tiin thu a sawi a, he thusawi hi Zalenna sawifiahna atan chuan a famkim ber hial awm e, kum zabi 20 naa thusawi ropui berte zinga thlan a ni nghe nghe a.

Zalenna hlut zia kan hriatfiah theihna atan Mizoramin Zalenna kan sual kha han sawi kai leh zawk ila. Kum 1966 ah India awpna hnuai atanga mahnia tal hran tumin Zalenna kan sual a nih kha. Kum 1954 ah Tripura leh Manipur te nen chuan Assam hnuaiah District Council kan nei hrang a, kum 18 hnu, 1972 ah Mizo District Council chu Union Territory ah hlankai leh a niin hemi hun atang hian kan hruaitu hmasate khan India hnuai atanga talchhuah an tum ta a ni. Amaherawhchu kan hlawhtling lo a, hlawhchham let der erawh kan ni chiah bik chuang loin mizo hnam sipaite rammut tirh atang kum 20 hnuah India nen chuan remna siam a niin Mizoram chu Union Territory atangin State ah hlankai kan lo ni ta a. India lak atanga talhran tumte chu India hnuaiah bawk kan lut leh tihna a nih chu. Nimahsela dan leh dun tha tak nei an nih avangin kan zalen a, zalenna sualtu kan hnam sipaite ngei pawh chuan General Amnesty (a huhoa ngaihdamna) dawngin remna kan lo nei ta a ni.

India lak atanga zalenna kan sual lai chanchin hi ngaihnawm tak tak a tam rualin lungtichhe tu tam tak pawh a awm thei bawk a, zalenna kan sual chhung, kum 20 chhunga kan retheih ziate kha rethei tak rapthlak tak zawk a ni. Kan hmeichhiate an duh hun hunah an pawngsual a, mipate lah salah an chhawr bawk a, nunau tan ngei pawh raltia awm reng a nih bawk avangin kum 1986 a Inremna kan lo nei ta kha kan duh ang tak erawh ni chiah lo mahsela thil lawmawm tak a niin mipui nunaute tan ngat phei chuan Zalenna kan nei ta kha a lawmawm dan a ropui lehzual ngei ang. Kan zalenna hi la hrethiam lo fo an awm a nih chuan tun huna Myanmar rama kan unaute awmdan hi ngaihtuah sela tlemte tal chuan Zalenna hlut zia chu an hriat phah deuh mahna le.

He Zalenna man hi a sang a, a hlu a, a ropui bawk a ni. He Zalenna nei tura thisen chhuah nasat ziate kha vawiina thangtharte hian kan theihnghilh mai thiang hauh lo ang a, anni zara zalenna nei kan ni tih hi kan hriat thar fo a pawimawh. Zalenna ramah kan awm tawh alawm tih vanga dan leh dun kan palzam ngawt a thiang chuang hek lo. Zalenna hmang thiam a, nitin khawsakna leh kawng hrang hranga midang tana malsawmna ni tur zawka nun kan hman a pawimawh a ni. July 26, 2021 niah Assam nena ramri hnaihah inkahna a thleng a, hemi ni atang hian Assam lam chuan ni 12 chhung lai kawng an dang ping bawk a, chutih lai chuan sorkar lam atanga mipui hriattura thupuan pawimawh tak pakhat chu ‘sumdawng te’n an thilzawrh tito lo tura ngenna’ a ni. Tunhma lamah khan hetianga thilzawrhte ti to thin hi an lo awm tawh thin tih pawh a chiang reng a, nimahsela tunah chuan sumdawngte ngei pawhin an thil zawrh an tih to phah ta chuang lo hi ava lawmawm em.

Mizo khawtlang nunah hian ziak loh dan tam tak hman a ni thin a, chung zinga pawimawh ber chu kan pi leh pute atanga kan la chhawm reng ni bawk chu Tlawmngaihna hi a ni. He tlawmngaihna hi mizo tawh phawt chuan kan nei vek tura ngaih a ni a, Biakbûk chhung a ni emaw ram kalna hmun a ni emaw khawilai hmunah pawh midang chunga kan beisei leh keimahni ngei pawhin kan lantir tura midangin an beisei ve bawk chu a ni. beisei anga mi an awm loh erawh chuan mak kan ti a, mizo lo kan ti thin a, kan hrethiam lo thin. Zalenna kan nei tih avanga kum upa zawkte zahna ngei pawh nei ta meuh lo hi thangtharte zingah hian hmuh tur an awm ta fo maite hi thil zahthlak tak a ni a, chhungkaw tinte hian inzirtir thar kan mamawh hle a ni.

Zalenna kan neih hi midang tana malsawmna ni thei tura kan hmang thei lo a nih pawhin midang tana hnawksak leh midang dip dalna atana kan hman erawh a rem kher lo a, mizo upain ‘tawngkam thain sial a man’ an lo tih angin midang chunga that chhuah hi kan tan malsawmna a ni tihte pawh hi kan hriat thar fo a tha ngei ang. Eng ti mi pawh kan ni ang a, eng hnathawk pawh kan ni ang, khawi hmunah pawh kan zalen theihna tur chu kan duh vek a, an khauh lutuk emaw, bawnghnute chhuan vil ang maia min vil rengtute hi kan ngai thei lo a, hnawk kan ti fo thin. Chutih laiin chutiangte chu keimahni ngei pawhin kan lo mamawh zawkna alo awm thin bawk avang hian rinawmna leh dikna mai bakah taima taka mahni hna theuh thawh hi kan zalen theihna atana pawimawh takte chu a ni. Zalenna hlutzia hi sawifiah zawh rual a ni lo a, suma leh phak rual lah a ni hek lo. Zalenna neitu ngei pawh chuan dan bawhchhiatna atana a hman a rem lo a, tangkai leh midang tana hnawksak lo tura a hman a pawimawh bawk a ni. British awpna hnuai atanga zalenna chang kan ni a, chumi hnu kum 20 vela India awpna hnuai ata Zalenna sual ngam tawh Mizote kan nih avang hian hnam dangte lakah ngei pawh kan kimki ngawt thiang hek lo ang a, Mizote hi hnam huaisen leh hnam ropui tak kan nihna kan lantir fo a pawimawh a ni. Chu chu Zalenna hlutzia lantirna atan nise.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427