- HC Vanlalruata
Kan ţhianpa pakhat sawi dik ka tih em em chu, thil a vâng dawn tih kan hriat veleh a Mizote’n kan ei sén loh leh hman sén loh tur chhêkkhâwm chiam kan ching hi a ni, a ti a. Midang hla deuh ami chu sawi loh, ţhenawmte’n nghei se, keni’n rei tak tla tur chhêkkhâwm ila ti ni awm taka boruak engemaw hlek a awm a inlamkhawm chiam chîng hi, kohhran rawngbawltu langsar tak tak leh khawtlâng hmangaih vanga hruaitu dinhmuna ding ni awm takte pawh an tam zu nia mawle.
Mizote hian ze chhe deuh mai kan neih pakhat chu, duhámna kan nei nasa lutuk hi a ni awm e. Khawvel hnamtin mitin hi duhâm lo tawp chu an awm hauh lovang a, mahse, “duhâmna chu milem biakna a ni’ tihte, mahni vengte hmangaih tura Bible hmanga inzirtir ţhin hnam tih atan a mawi lo khawpa duhâm hi kan tam takzet a. A hnam pum tan a zahthlak tling leh, hnam zahpuiawm nihna chiang tak a ni a, a pawi khawp mai.
Kan thingzai len zawng leh kan lungchher len zawng tura bituk thin a tling ta lo lutukte pawh a zahthlâk em em a. Inti Krista zuitu êm êm ni chung si a, depdê lutuk hi kan tam ta a. Mahni hlâwkna tur leh hmakhua, chhungte tana hlâwkna tur leh hamţhatna tur a nih phawt chuan, kan Kraws put thlauh bawl bawl mai hreh lo hi kan tam tawh hle a. Sum hmuhna kan duhtui lova, chuvang chuan eirûk, petrol leh eirawngbawlna gas thlenga pawlh dal duh kan pung ta a ni.
Nitin mamawh (essential commodities) ang chi reng reng hi chu, chhan engemaw avangin lo vângin mipuiin harsatna tawh phah pawh ni sela, sorkar hian rei tak chhung mipuiin harsatna an tawh a ngam lo. Eirawngbawlna gas hi dawng khat ta viau ila mipui chuan harsatna chu kan tawk ngei ang a, mahse, electric, thing leh khawnvartui hmangin khawsak a la rèl theih avangin, tlêmin sorkarin ngai pawimawh lo deuhvin lang ta se, mipui phun thawm a zia deuh mai thei e.
Chuti chung pawh chuan eirawngbawlna gas bur khat chauh neite’n a harsa/vâng dawn ni a hriatna/hlauhthawnna an neih a, an bur ruak hnawhkhat tura ţan an lâk ang hi chu sawi tur a awm lo. Mahse, chhungkaw pakhatin LPG connection pakhat chauh neih phal a nih tawh hnu a, connection tam tak la nei ţun a, bur 10 leh a aia tam nei, mihausa leh pamham hovin an thiltihtheihna hmachhuan a, a vâng dawn tih thawm a awm ve leh a, an bûr neih zawng zawng an han dahkhat mai ţhin hi chu tenawm a tling. Duhámah pawh a uchuak a tling a ni.
Tun hnaiah pawh petrol leh diesel-ah harsatna kan tâwk ngei mai. Mahse, hei pawh hi mahni mamawh aia tam chhêkkhawl nghek nghek duh, mi duhâm tam lo ila chuan heti chhûng lek hian heti takin lei tur a tlem a rinawm loh. Chhêkkhawm thei tih vanga la ţeuh ţeuhho leh to zawk a hralh a mi harsatna denchhen a sum siam duh, mi duhâm leh pamhamte avangin mipui nâwlpuiin kan tuar leh ţhin a ni mai a, chhan dang a awm lo.
Hmân kuma chi (salt) a vâng nasa dawn tih thuthang dik lo avanga a ip engemawzat teh meuhva lo lei khawl chiamtute kha an la zak chuang lém hauhvin a rinawm pek lo. Hrilen vang a ni emaw, chhan dang vang a ni emaw, nitin mamawh a tlêm/vâng dawn tih sawi a awm avanga lei khawl chiam mai (frantic buying) hi eng kawng mahin thil ţha a ngaih theih a ni lova, mahni hmasialna leh duhâmna thinlung kan lanchhuah mualphona a ni e, tih bâkin sawi mawi theih pawh a ni hek lo. Man to zawk (black marketing) a hralh tumna thinlung nei a lo chhêk (hoarding) ngat phei hi chu dân kalh, “Essential Commodities Act” bawhchhiatna a ni.
Mahse, kan duhám em avang hian biakin a inkhawmna a langsar taka Bible leh Pathian fakna hlabu kuah taima êm êm chung pawh a, ram dân bawhchhiat pawisa tawh hauh lo hi kan khawi tam hle a. Ram dân bawhchhiat leh sorkar thupêk namnul te lek lek chu kan ti mai a, chu aia kan sakhaw zirtirna pawhin thil dik lo a nihna min zirtir pawisak loh chu rawngbawltu leh kohhrana langsar phate pawhin an pawiti ta lo.
Mizo nunphunga mahni hmasial lohna leh midang tana inpekna thupui – ‘Sem sem dam dam, ei bil thi thi,” tih chu kan mausàm nasa ta takzet a ni. Keimah leh ka chhungkua kan harsat lohna tur a nih phawt chuan, kan ţhenawmte leh kan Mizopui zawng zawngte pawhin nghei vek mahse pawiti lo ni awm takin kan duhâmna hian a tawng sâng ta a, kan zak hauh lo leh nghal. Kan Mizo nunphung leh ziarang hloh ţhak khawpa kan sakhaw thar kan vuan ta hian kan hnam ngaihsan (values) min hluihlâwnin min hawisantir a, Kristian nun ţha leh ngaihsan (Christian values)-in min hneh chuang si lo hi a pawi ta ber chu a ni awm e.
Mizo tam tak, a bikin kan ram hruaitute, kan sorkar miliante leh kan khawtlâng leh kohhran hruaitute tiamin, khawvel hausakna um a an duhâm ta lutuk hi tenawm a tling a. Mipui mimirin kan ngaihsán leh entawnte an nih bawk si avangin, he hnam hi kawngdik lo leh boralna lamah he duhâmna hian a hruai mek a. ‘Mitdelin mitdel vêk a hruai chuan khuarkhurumah an tlahlum ang’ tih ang mai kha kan ni zo ta. Duhâmna hian kan mit a tidel nasa ta hle mai a, kawng dika inhruai tur bîk pawh kan awm loh hun a la thleng ang tih a hlauhawm takzet tawh a ni.
Mit ngei a kan hmuh ve phâkah pawh Mizoramah na ná na chuan mihausa tawntaw, duh duh lei leh nei thei a ngaihte khan, an unaute leh chhungkhat lainate nen in leh lo leh ram an inchuh a. Chhungkhat laina leh thisen zawmpui an ni ang tih rin harsa khawpin an silai thûlkhung lekin indopui an hmachhawn dawn emaw tih mai turin an in ep a. A neitupa/hauh tlattu leh a chuhtute an han thih meuh chuan thlanmualah mi thlan tiat thovin laihsak an ni a. Vanram lamah bank account leh LSC an ngai pawimawh lutuk hranpa lo a ni mai thei e.
Thil rêng rêng a chuh a inchuh ching hnamah kan chhuak ang tih hi a hlauhawm takzet a. Entirna pakhat atan – vaihovin thlawhtheihna a lut hmasa leh chhuak hmasa nih an chuh nasatzia leh ţangkaina tak tak a awm chuang si lo hi kan hmu reng a. Chuti chunga an tihdan phung chhe tak mai kan entawn reng mai hi mak tak mai a ni. Mihring tungchhova kal tawh phawt hi dam hlen tur kan awm lova, kan la thi vek dawn. Thih hnu a kan kalna tur hmuna chhawm theih miah loh tur, chhêkkhâwl zawnga kan duhâm lutuk mai hi ngaihtuah chian ngai lai ber chu a ni.