- Hmaa Hauzel
‘Mi hrâng Sa hrângin pasaltha an puangzar’ an ti mathlawn lova. Min zuam a, min nek rengtute chuan Sapui muthlu an kaiharh ta nge nge a. Hnam huaisen Mizote huaisenna chu khawvelin a hre thar leh ta. Assam Police te laka Mizo Police te chet dan kha Mizo tiha mawi, pasaltha thlah kal zel teh tih awm reng a ni. Kan pi leh puten an thisen hlu taka an char hnan kan ram humhalh hi a tul hle a. A tul reng dawn bawk.
Thawnthu hlui
Tahrik ni 10, Vauthla 2018 a ni a, inrinni a ni. Zofate Chawlhbuk sak ngei tumin Mizo thalai thahnem tak Zophai, Barabi-ah an pungkhawm. Chung pungkhawmte chu Assam Police vuak lo tuar tawhte an ni fur. Chung thalaite chuan Assam Police ralthuam famkima inthuamte chu ralthuam tel hauh lovin an hmachhawn a. An tum ber chu Mizoram chhungah ngei Zofate chawlhbuk sak a ni. Assam pulit thenhnem tak hual vel leh dodalna karah Zofate Chawlhbuk ban an phun a. Nasa taka vuak, sawisak leh silaia kah hial an nih vangin an sa chhunzawm thei lova, rilru na leh tha na vawng vawng chungin Vai laka an tlanchhiat a ngai ta hial. |halaite rilru na an rum vawng vawng laiin Mizoram sorkar a ngawi vung vung a, thalaite thlavang an hauh ngam lo va, thawnthu tha lo tak an ziak.
Hnam huaisen Mizo tan Vai laka tlanchhiat baka thanatthlak a tam kher lo vang. Zophaia thil thleng, Assam Pulit kut kan tuar khan rilru thalaite ava’n deng na rei tak! Zan mut theih loh phah, ral thuam neih ang anga an mahni kut thlaktutte hmachhawn duh thut thutnate khan ava’n tuam rei em aw! An chanchin hria apiang kha tha na in awmhmunah an chek tlawk tlawk a. |halaite tawrhna kha tlawmthlak kan tihpui vek hlawm. A taka tuartute ngei phei chuan an va la na leh zual rua em aw!
Assam nen ramri chungchangah kan intibuai ta zauh zauh a, chung kan intihbuaina tam zawkah chuan Mizoten dawih zawk chan kan chang hlawm. Himanta Biswa Sarma, Assam Chief Minister a nih hnuin Mizote min nek nasa leh zual a. An duh duhna hmunah min nek pawp pawp a ni ta ber mai. Vairengte Aitlang-a Mizo pa huanah ngei Assam Police inkulh in, min rawn nek kawk a. Phainuam leh Buarchep lamah thawm an rawn nei leh vat bawk a. Chuhvel ram an rawn thlithlai uluk viau bawk. An khawsazia hian Mizote min zuamzia leh min tham lohzia a tilang chiang em em a. A tam zawk leh che hmasa zawk a nih thin vangin dawih zawk chan kan chan a ngai fo va. Tlawmthlak kan ti nawn awn awn thin. Vai ngam lo, vai laka tlawm zawka kan lan thin vangin kan rilru a na a, Mizo mipuite kan tawt ut ut thin. Mizo Police te kan duhkhawp lo hial a, ‘Dawihzep’ tiin sorkar kan sawisel nasa hle bawk. Kan tawt tlang em a ni.
Thawnthu thar
Tahrik ni 26, 2021 – Vawkhniak zawn thla a lo thleng a, Mizote kan dawih lohzia, vai kan hlauh lohzia a takin a lo thleng ta. Chapo taka inluling, chova, rimtute chuan an cho chhuak a, an rimtlu ta nge nge a; inkahna a thleng ta. Min run tumtuten an lu an hloh laiin Khuanu’n min venghim a, lu hloh em kan awm lova, thawnthu thar ziahin a awm ta.
Thawnthu thar ziahna buah chuan Mizote huaisenzia leh tangrual zia ziah lan loh theih a ni lo. Sorkar lai duhkhawp lohna, sawiselna hmuna chang zo tawh Social Media chu Sorkar fakna run-ah a lo chang zo ta a. Fiamthu thawh nana hman tur emaw an tih tawhte meuh pawh fak an hlawh a, thalaiten an tan thahnem an lo ngai thar ta thung. Social Media platform hrang hrangah Mizote kan tangrual em em a. Mak tihkhawpa tanrual in, sorkar meuh pawh ‘thah thiang loh’ ang maiin kan hauh a. An thlavang hauh in, kan fak, kan chawimawi ta. Thawnthu hlui leh thawnthu thar chu a va dang hlei tehreng em! Thawnthu thar ziah a nih takah chuan tu sorkar nge dawih leh phal tawh ang tih hial tur a lo ni ta. Ni, hnam huaisen Mizote chuan hruaitu huaisen kan ngaisangin kan zah reng a ni. Ngaihsan tur hruaitu huaisen kan neih lohna a rei ta em mai pawh a. Ramri chungchanga hma la tha, fak tlak leh mipui thawhpuitlak sorkar kan awhna a rei tawh em a, fak tlak an lo awm takah chuan fakna hla kan sa bang thei lova, kan insumkar phal hek lo.
Chik zawkin
Mizote hian mi sawisel kan awlsam ang bawkin fak kan awlsam tel bawk a. Thil thleng tawh, thleng mek leh lo la thleng tur ngaihtuah in, chik zawka ngaihtuahna kan sen a pawimawh hle. Chik zawk leh fim zawka ngaihtuahna kan seng lo a nih chuan fak leh sawisel kawngah emaw, ram humhalh kawngah a ni emaw hmaih thelh lian tak kan neih palh a hlauhawm viau.
Assam lam khan min cho em a, an cho chhuak a, an rimtlu ta a ni mai. Thal thlah hmasatu an nih miau vangin khatiang hunah khan firing order in pekna hman a awm lova, firing order inpek hran kher a ngai tawh lo bawk. Mahni inven nana thal thlah let ve kha kan tih ve tur sa reng a ni. ‘Firing order pe ngam’ tia fak bik tur an awm lo phawt. Kha inkahna thleng khan kan police leh Vairengte mipui huaisenzia chiang takin a lantir a. ‘An huai tak tak lo a ni ang a’ tia mipuiin an rinhlelh a, duhkhawp lohna lian tak an neih thin Mizo sipaiten vai an ngamzia, an huaisenzia tihlan an lo za et et tawh tih a hai theih loh a. Ngam em em chunga dawih zawk chan an chan thin vangin an lo tawt up up thin a, chu an tawp up upna chu hrikthlak a, mipui rinna neih let an thlakhlelh zia harsa lo takin a hmuh theih bawk. Sorkar a huai chuan sipaite chu an lo huai na meuh mai le.
Tun hi insawiselna hun a ni lo ang bawkin infak hluai nan a la hma bawk. MPCC in sorkarna an chan lai khan ramri chungchangah hian thawm a reh ang reng viau a. A tu lam lam mahin an ngaihven tak tak loh vang pawh a ni ang. Boruak nei ve deuh pawh kei mahni lamin kan siam a ni mah zawk a. Boruak lian tak Zophaia buaina pawh kha keimahni lam hmalakna len vang zawk a tih theih. Thawm nei lian lo mahse Assam lam pawhin hmalakna neuh neuh chu an nei ve tho bawk awm e! Tunhnai anga boruak lian hluai erawh hi chu a tam lo. A awm mang lo a ni zawk mah.
Mizo Nation Front (MNF) ten MPCC thlakin sorkarna an chelh ve leh ta. Sorkar hmasa ang lo takin MNF sorkar hian ramri chungchangah thu leh hla an ngah ta ang reng a. BEFR 1875 chu Mizoram chin-ah Cabinet meetin in an pawm a, ‘ramri buai chin fel dan thuruk’ tihte chu tawngkam lar tak a ni zui ta bawk. Ramri chungchangah buaina a awm pawhin, “Inches khat pawh kan tawlh dawn lo’ tihte ‘Kan sipaite hi Silai cheng kausaa keng ang reng an ni” tih leh ‘Na taka chhan let an ni ang” tihte chu tawngkam lar tak, kan thlamuanpui em em thin an ni.
Ramri chungchangah thu leh hla an ngah bawk a, fiahna an paltlang a ngai a ni maithei mak tak maiin Assam lam chuan min nawn nek ta fo mai a ni. Thinghlun-ah Mizo huan thlai tichhia in thlam an hal a, Vairengte dai leh Phainuamah boruak an rawn nei a, kum 2020-ah buaina lian ang reng tak a chhuak a. Mipui intual vuakna a thleng ta hial a nih kha. 2021 a lo herchhuak a, CM thar Himanta Biswa Sarma hnuaiah an rawn pawngpawrh leh zual a. Vairengte ram Aitlang-ah min rawn nek bet rawk a. Buarchep-ah Mizo leilet tichhiain kawng an rawn sial ruah a. Mizo huan leh sangha dil an rawn chhuhsak ta hial bawk. Chumai chu an duhtawk lova, chhun enah ngei Vairengte daia IR Duty post an rawn luahlan ngat bawk a. Min kap hmasa zui ta cheu bawk nen ‘Chu em em chu’ tiin kan chhang let ve ta hram a ni ber.
Heng a chunga kan sawi takte hi sorkar lai mawhpuhna emaw, thil thleng sawi nep tumna emaw lam a ni lo. Kan inkap a, hnehnna changtu zawk kan ni kha a lawmawm a, a ropui em em! Amah erawh chu hnehna lawma lam reng hman erawh kan ni lo. Aitlang ramah chan chhe zawk kan la ni reng a. Mizo pa ngeiin an huan tlai an chan a, an ram an hloh mek. Aitlang rama kan ram hloh kan la nei let reng reng hleinem. Buarchep lamah kan dinhmun a tha lo tulh tulh a ngaih theih a ni zel bawk. Hun rei tak chhung leilet leh Sangha dil nei a, kum khata nuai nga chuang leichhuak thin, Assam lamin an tihchhiatsak a, thutchilh zui tak bawkte kha kan la nei let reng reng lova. Kuhva huan zau tak pawh ta cheia chei in, a luah mek reng bawk. Ram engemawzat chan chung sia hnehna lawm hi ‘A mawi lul lo zonu/zopa leng tan” kan ti a ni. Kan ram chan takte hi laklet tumna kan nei lo niin a lang a. Assam lam an inkhuarna atanga umchhuah tumna pawh nei lem lovin an kiangah kan inkhuar ve zel a nih deuh mai rihin a hriat bawk. Kan ram chan tak zawng zawngte hi kan la let leh vek a nih si loh chuan hnehna hlado chham thei kan la ni rih lo tih hi kan pawm a tul hle. Mipui fak an hlawh lai hian Sorkar pawh a inthlahdah palh mai ang tih a hlauhawm tak zet. Tan khawhna hun tha a inherchhuak chiah tih kan hriat a, kan insanmar a pawimawh tak zet zet.
BEFR 1875 hi Mizoram leh Assam ramri a sorkarin a pawm. Boundary Committee in a pawm nawn leh a ni a, Mizote pawm tlan a ni. BEFR 1875 hi ramri a kan pawm a nih miau vangin buaina tawhna hmun zawng zawng hi Mizoram chhung a ni a. Ramri-a buaina a ni lo, Mizoram chhunga buaina zel a ni. Ram hruaitu, Sorkar official leh mipui zingah pawh ramri buaina emaw ti kan tam hle. Ramri tak tak chu khutah a ni daih zawk tih kan hriat thar tul. INC sorkar kha ramri chungchangah an ngawi veng veng a, ngawi rengin an ching fel lo. MNF sorkar erawh chuan ramri chungchangah thu leh hla an rawn ngah ta a, an fakawm. Thu leh hla ngah deuh chung hian an ching fel ang nge, an ching fel bik lo ang tih hi kan chik tlan tur a ni a. Sorkar tan pawh hei hi chona lian tak a ni ang.
Zoram hi kan ram
Zofate hi he tlangram nuam tak; Zoramah hian cheng tura hruai khawm kan ni a, van lai tla kan ni lo. Phai zawl, lui lian leh ram tha engemawzat kal pelin he Zoram hi kan pan. Tlang, ruam, kham, suar leh lui zawng zawngte hi kan tana khuanu siam, kan tan bika ruahman, khuanu kut chhuak liau liau a ni. Kan inawm tleina tur a duan bik leh kan himna tur leh kan chan thatna tura duan lawk thlap a ni a, hringfate tihdanglam theih a ni lo. Khuavang ramri kham sa, tlang leh ruam, lui dungte hian chu chu an tifiah a. Thing leh mau, nungcha leh sik leh sa zawng zawngte hi kan ngeih tur tawk, kan mil tawk leh kan tana tha ber tura siam lawk leh ruahman lawk thlap a ni. Khuanu vohbik ramah a hnam thlante kan cheng a, khuavang ramri kham sa hi kham sawn thiang a ni lo.
He kan ram hi kan pi leh puten chem tum nen chauh pawh an lo humhim thin ram, mihuai kal hmasa ten sa leh ral lakah an lo hum tawh thin a ni a. Thisena an lo char hnan tawh thin ram thianghlim leh ram duhawm a ni. Kan pi leh pute sahzau sa ram duhawm hi sahthlak leh sawr zim kan phal tur a ni lova, ven leh humhim tlat hi kan mawhphurhna, kan kova tla a ni. Thufingte 22:28 -ah “In pi leh puten hmakhawsânga Ramri an lo kham chu sawn suh u”, a tih kha i vawng reng ang u.
Hnam huaisen, Mizo harh rawh.