- Laldinpuia Tlau
Mizoramah hian Autonomous District Council pathum a awm a. Chungte chu, Mara Autonomous District Council, Lai Autonomous District Council leh Chakma Autonomous District Council-te a ni. An pathum hian Sixth Schedule to the Constitution anga din leh kalpui mek a ni. Heng ADC pathumte din a nih dan leh chanchin tlangpui hi kan sawi tum a ni lo a. Tun tumah chuan, zirho turin dan lam thil (legal issues) panga kan chhawp chhuak ang.
Pakhatna, Sixth Schedule hi India sawrkar tribal policy atanga lo irh chhuak a ni a. A draft-tu pawh Bordoloi Committee an tih mai, North-East Frontier Tribal and Assam Excluded and Partially Excluded Areas Sub-committee a ni. ADC-te hi Tribal area nih vanga din a ni ber mai (A. 244(2) of Indian Constitution). Tin, ADC-te hian hnam hming pu bawk mah se, a huam chhunga tribal cheng apiangte tana din a ni. India danpuiah hian pawl tlem zawk (minority) pahnih, sakhaw zuitu tlem (religious minority) leh tawng hmangtu tlem (linguistic minority)te a bika humhalhna a inziak a. Heng ADC hming putu hnamte hi pawl tlem zawk (minority) an nih avanga ADC hi pek an ni lo a, tribal an nih avang zawka pek a ni. Tribal-te hi chim ral an nih loh nan, an nunphung vawng nung chungah hmasawnna kawng zawh tir hi India sawrkar duh dan leh Sixth Schedule ngaihtuah chhuah chhan a ni.
Pahnihna, a tlangpuiin dan siam theihna chin (legislative power) hi thuneihna chin (executive power) a ni nghal thin. ADC-te thuneihna inziahna pui ber chu Sixth Schedule paragraph 3 hi a ni (Sixth Schedule-ah chuan article leh section tih a ni ve lo). Para 3-ah hian dan (matter) siam theihna chi 10, (a) atanga (j) thleng a inziak a. Heng matter-ah hian District Council leh Regional Council-te dan an siam thei (shall have the power to make laws) ang tih a inziak a. Article 246-ah hian sawrkar laipui leh state sawrkar-in dan an siam theihna a inziak a. Seventh Schedule-a Union list ho-ah chuan Parliament chauhin dan a siam thei ang (Parliament has exclusive power to make laws) a ti a. State list ho-ah chuan state legislature chauhin dan a siam thei ang (legislature of any state has exclusive power to make laws) a ti leh a. Ka sawi tum chu, Article 246-a kan hmuh ‘chauh’ (exclusive) hi Sixth Schedule Para 3-ah a awm ve lo a ni. Chuvang chuan, Sixth Schedule Para 3-in matter a sawihoah pawh hian state sawrkarin dan a siam thei a ni.
Chuti a nih chuan ‘autonomous’ tihin awmzia a hloh vek alawm kan timai thei e. Mahse, a hloh lo ve. ADC-ten an pawmpui emaw an remti emaw a nih ngawt loh chuan, Para 3-in a huam chin leh zu thlawr loh (non-distilled alcoholic liquor) in (consumption) chungchanga state sawrkarin dan a siamte chu ADC-ah hman theih a ni lo.
Heng thu, ADC thuneihna chinte, state sawrkar thuneihna ni si, ni si lote hi zir tham a tling tak meuh a ni.
Pathumna, ADC-te huam chin ram hi tribal area an ni ngei a, hei hi India Constitution Article 244(2) leh Para 20-ah chiang takin ziah lan a ni. Inhnialna thlen tir thin fotu chu, Mizoram chhung hmun dang, ADC area pawn lam hi tribal area a ni ve em tih hi a ni. Ngaihdan tlanglawnah chuan ni ve lo tih a ni. A chhan chu, Para 20-in Mizoram chhunga tribal area a tihte chu Chakma District, Mara District leh Lai District-te hi a ni tiin a sawi miau a. Chuti chung chuan mi thenkhat chuan, hmun dang zawng hi tribal area a ni lo tihna a awm lo tiin tan an khawh thung. Inhnialna hi chhan ka tum ber a ni lo. Ka sawi tum zawk chu, Mizoram chhunga Mizo (Lushai) tawh phawt chu Scheduled Tribes kan ni vek a. Tribal mite hamthatna hrang hrang hi Mizo (Lushai) ten an dawng thei a ni. Chuvang chuan, sawrkarin tribal tana humhalhna leh hamthatna hrang hrang a siam hi tribal mipui (people) tana tih nge a nih tribal ram (area) tana tih tih hi kan thliar thiam a tul hle a ni.
Palina, ADC hnuaia thawkte kan sawi dan a inang lo hle mai a. Semi-government tia sawi an tam berin ka hria. Hei hi a dik lo niin a lang. India rama civil services inrel dan (structure) hi All India Services, Central Services, State Services, Local Services, Municipal Services, Rural Services tia then a ni ber a. Service matter tawngkamah Semi Government tih hi a awm ngai lo niin a lang. Kei chuan District Council Employees tih hi a dik berin ka hria.
Pangana, Mizoram state-ah Separation of Judiciary kalpui a ni tawh a. Court zawng zawng leh a thawktute pawh High Court hnuaiah an awm vek tawh a ni. Judicial Officer-te pawh All India Pay Scales pek vek an ni tawh. Mahse, separation of judiciary hian ADC hnuaiah court dinte a huam lo thung a. Chutih laiin heng court-a thubuai (suits leh case) chungah hian High Court-in thuneihna a nei a ni.
He thuziak tawitein a tum ber chu Sixth Schedule min hriat chian tir a ni. Dan hriat chianna chuan, dan ang taka hna thawk turin Mizoram sawrkar, a bikin District Council & Minority Affairs Department leh ADC-a thuneitute a pui ngei ang tih ka ring tlat a ni.