- HC Vanlalruata

Hman deuh tawhah khan Aizawl khawpui a mi hausa chhungkua pahnih chu, khawpui chhung lŭn lai-ah ram inchuhin silai tha ber ber lek chhuakin an in ep a. A hrechiangte chuan Police tan pawh inrawlh nuam lo khawpin ralthuam an rawn chhuahpui thin niin an sawi. An ram inchuh boruak a reh hnu kum engemawzat hnu-ah, mihausa pakhat zawk chu anmahni chhungkaw ro inchuh avangin an buai leh a, silai tha ber ber an lek chhuak leh niin an sawi.
Kan thianpa (ukil) chuan ram ngah lutuk leh in leh lo ngahte hian ro inchuh an ching zawk hle a, in pakhat chauh nei chhungkua-ah inchuh a awm meuh lo zawk niin a sawi. Hei hi a dik thui viau in a rinawm. A chhan chu duhámna hian duhámna bawk a hring tlat a. Mizovin hnam dán kan neihah chuan, unau mipa zinga a naupang berin inpui kha a chang tur a ngaih a ni a, a sual viau emaw, a nu leh pa lung a tihnual viau a nih loh chuan, inpui chang ngei tura ngaih a ni reng a ni.
Chutih lai chuan tun hnu hian unau zinga hmeichhia pawh ni sela, nula emaw pasal nei kir leh emaw, a nu leh pa enkawla chawmtu leh dawmhlumtu a nih chuan chhungkaw ro/inpui chang tura ngaih a ni tawh. Chutiang tak chuan April 26, 2022 khan Mizo chhungkaw pakhat ro inchuh chungchangah, Mizo Hnam Dan tlawhchhan thovin Supreme Court pawhin thutlukna a siam a ni. (Civil Appeal Nos. 7159-7160 of 2008. Judgement order delivered by a bench comprising Justice L. Nageswara Rao & Justice B.R. Gavai).
Kan thurin berin ‘duhámna chu milem biakna’ a nih thu min hrilh a, hei hi kan pawm a nih chuan duhám avanga ro inchuhte hi milem biakna a inhnamhnawih tiin a sawi theih ang. Sawi tawh angin Supreme Court-in tunhnai a thuremna a tihchhuah ang ni lem lo, unau leh chhungkhat laina hnai-in ro, a bikin in/inhmun leh ram an inchuh luih luih tawh hi chuan, ro neitu chatuan ram pan ta khan inhmun leh ram a ngah tlangpui a lo ni thin a. Ro tihtham mang loh, suma chantir a tam tham ni lo hi chu kan inchuh buai peih vak lo tlangpui chu a nih hi.
Hmanah tawh khan kan thianpa ACB a thawk chuan, an chhui lai mek officer pakhat in an dap thu leh LSC/periodic patta, a mak a mak a tam an laksak (seize) thu a sawi a. He officer hian LSC bakah periodic patta ang chi, leilet leh sangha dil tam tham tak a lo nei teuh mai a nih chu. Mizo thenkhat, Mizorama piang seilian ni chunga inhmun pakhat pawh nei lova, mi in luaha khawsa chhungkaw sang tel takmeuh kan awm lai a, heti zat zat inhmun leh ram an lo nei bik ta thin hi chu a fel lo ngawt mai.
Tunhma, kan pi leh pu/nu leh pate huna Mizote’n thingfak a kan chenna in kawngkhar kan do mai mai hunlai kha chuan, ram hlutna pawh hi kan hre thui vak lo. In sakna tur tawk ram tereuh te an neih chuan an duhtawk viau mai a, in bula chuktuah huan an siam theih a, vawk an vulh theih phei chuan an ram kha an hmang tangkai hle thin. Chutiang ni lem lo, ram zau tak tak pawh ni satliah lo, ram zau uchuak tam tak neite hi kan buaipui mekte chu an ni.
Mizoram dung leh váng kan fan kual ve thinna a kan hmuh chu, kawngpui kama ram zawng zawngte, khaw kilkhawr deuh pawha an leilet leh sangha dilte leh khaw hnaih deuhva inhmun tha deuh kha kan ram hruaitu leh ram hruaitu hluite ta a ni duh hle a. A tam ber erawh chu sorkar milianho ram a ni. A bik takin UT hunlai leh a hnu hret pawh a ni mahna, sorkara hna a inthun mai mai a awlsam lai, ram hruaitu leh sorkar officer liante’n an duh duh sorkar hna a an thun theih lai khan, an fate hna chhete thawh theih ve tawk tur leh, an ram zau tak inthleng mai mai kha a tam riau niin an sawi thin.
Hetianga kan milian leh hausaho, thuneihna hun engemawchen an chelh chhŭnga inchhek-arbawm nasa ho khan “Ram zawng zawng ka ta ni se,” ti ni awm takin he kan ram neihchhun Mizoram chhûngah hian ram an lo inpe nasa hle tih hi a chiang a. Mahse, an ram zau leh tha pui pui neihte hi an hmang tangkai lo hlawm hle. Pension hnu leh politics chawlhsan hnu a mahni huan a in tha tak an sakna hmuna cheibawl zui hi chu an awm a, a tam ber hi chuan engtik hunah emaw an ram kha tuikhuahin a la chîm ang a, a nih loh paw’n kawngpui an lai tlang ang a, zangnadawmna sum nuai, vaibelchhe tel ka dawng ang tia thangkam an nih a rinawm tel tho mai.
Thih huna feet 7 leh feet 3 thlan chhunga zâl ve tho turte hian ram hi an lo duh zauvin an lo ngah hlawm khawp mai a. Thenkhat phei chu an mamawh vang leh cheibáwl an tum hauh lova an rul-a-raw-neih mai mai hlawm a ni. Mirethei zawk thlawhhma lakna tur leh, huan siam ve na tur dal a, bawng in chhunga ui bawk (Esopa thawnthu) ang mai hi kan khawi teuh mai zu nia! Hei hi kan ram hmasawnna daltu leh mirethei zawkte’n mual-eng an hmuh ve theihna kawng dal a, ram hmasawnna than tithu tute an ni.
Nikum a Serchhip Mat phai a kan kal khan chutianga sum sênga kumtina mi ram hawha huan siam, kuthnathawktu taima rumrŭt, ram nei si lo kan hmu tam hle a, rilru hi a na vawng vawng thei a ni. Kan sorkar lo hrawn tawhte rêng rêng lah hian, mimalin ram a neih zat tur bitukna tur dan (land ceiling act) an siam ngam hauh lo hlawm a. Nakina kan harhchhuah hun meuh chuan communist firfiak ralthuam lek/hel pawl ‘Naxalites’ kan tih mai ang chi hi an la rawn chhuak lovang tih sawi ngam a har ta.
India ram hmun thenkhat a Maoists/Naxalites an tihte khu tunhma a ram neitu mihausa (Zamindar)-te’n an duh tawk tawk ram an invalh a, hnam hnufual leh ram nei lova nitin kuthnathawk a chhungkaw chawm tawk tawk (landless labourer)-te lo er chhuakin an din a ni a. Mizoramin zalenna kan sual ve hun lai ai daih khan ralthuam an nei tha a, an che na bawk a, India sorkar pawhin ralpui phiar takmeuh meuhva a phiarna hi a rei tawh a. Mizoram anga indo thlawhna hmanga beih mai duhtu pawh an kat nuk tawh a ni.
Engpawh nise, he ram, Kristian rama inchhalah hian khawvel thila hausak em em, hausak uchuak leh ram tam tak neih duhna (materialism) hian bu a khuar nghet tawh hle tih hi zêp rual a ni tawh lova. Chu chuan ro (in leh lo leh ram bakah sum) inchuhna nasa takin a thlen a, chhungkhat laina thisen zawmpui ngeite pawh an inchemhár ta mêk chu a nih hi. Neih tam zel duhna, duhámna hian min bual â zo tawh a ni ber a. Hetianga thiltitu zingah hian kohhran mite’n berampu ena an ente pawh an báng bik tawh lo nasa mai.
Hei hi kan ram leh hnam kalchhoh zêl dan tur a nih loh theih hrâm dán hi dap a hun tawh a ni. Engkim mai hlutna hi sum atanga kan teh a, sum siam theihna tŭr ringawt kan ŭmzui chuan, he ram leh hnam hi a chhe zawng zêlin a kal ang. Hausa leh ding chhuakin inhre mah la, i ram leh hnam a tlukchhiat chuan i ding chhuak rei bik lovang tih hi kan thuvawna kan neih a ngai a ni. Chhungkhat lainate nena ro inchuh luai luai a reh theihna tur te, a taka thawktute’n an eizawnna atâna an mamawh ang tâwk tal an neih theih dan tur hi tuna ngaihtuah nghal a ngai a ni. He hnam, khawtlanga inthenhranna nei lo (classless society) ti a mite’n min sawi thin hi ram nei leh nei lo tiin i inthenhrang lul lovang u.