- Centenary C. Lalzahawma
I thih hnua i chanchin thi ve hauh lova nung reng tùr chanchin tha hnutchhiah i duh chuan; i damlaiin i nun dàn uluk rawh.
Nu pakhatin fa pakhat chauh ni lo, fa tam tak a hrin theih ang hian, ‘nun dàn máwi’ tih ringawt pawh hian hawi záwng chi khat chauh ni lo, hawi záwng chi hrang hrang a nei thei a. Nun dàn máwi sawi fiah tùrin nun dàn máwi lo kan sawi tel pawh angai àwm e. He hringnun khawvêla kan chàm chhúng hian thiamna hrang hrang kan zir a, kan zir angin a thiam pawh kan thiam tehréng mai. Chutih rual erawh chuan nun uluk lo leh nun dàn thiam lo erawh mi inzir säng tak tak, mi náwlpui chung ente zíngah pawh kan tam hle. ‘Lehkha leh hringnun’ hi kan zir kawpa, kan zir thiam hma loh chuan ‘nun dàn máwi’-a nun dàn thiam a awlsam a rinawm loh.
Phone call, message, adt., hman chungchánga mi hawihhâwmte awm dàn. Phone call kan dawn réng rèngin min call-tu ten Phone call an off (tihtàwp) hun nghah hrãm hrãm a tha. Tûl tàwp kháwk lovah chuan off (tihtàwp) hmasak loh hi min call-tute zahna lantírna pakhat a ni. Tin, Phone call kan lák réng rèngin ‘Hallo, (hello) engnge ni ta?’ tih a tûl lo, ‘hallo’ tih a tâwk. ‘Engnge ni ta?’ tia kan chhàn nghâl hian a dawngsawngtu tán dawnsawn a nuam lo fo. ‘Hallo’ kan tih ringawt pawh hian an sawi tùr ang an sawi dáwn tho tih hriat tùr a ni. Tin, Phone namber (number) thar kan hman chuan, kan thiante emaw, mi dang tupawh Phone call hmangin emaw, Message (SMS), adt., hmangin emaw kan biak pawn, mahni insawi fiah hmasak nacháng hriat tùr a ni. Tin, mi dang kan call réng rèngin thu tàwp siam hmasatu leh Phone call off (titàwp) hmasatu tùr kan ni tih hriat a tha hle. Mi dangte zah thiam tak, mi dangte lungawi loh palh hlau tak leh tawngkam ném leh tawngkam thaa mi dangte biak hi ‘nun dàn máwi’ a ni.
Social media hman chungchánga hriat tùr pawimawh thenkhatte. Social media hi ‘khawvêla tual záwl zau ber, mi zawng zawng chèn theihna hmun’ ti ila kan sawi sual àwm lo ve. Khawvêl a changkàn tawh avàngin páwn chhuak miah lo, mahni khum lai záwl atang pawha mi dangte hriata mualpho mai thei, fak hlawh thei, dem hlawh thei, mi tilâwm thei, mi tina thei dinhmuna ding kan nih tawh avàngin engkimah mi tinte kan fimkhur a pawimawh hle. Facebook Messenger, WhatsApp, adt., lamah ninawm khawpa mi dangte biak loh a tha hle. Mi thil post apiang mahni ngaih dàn lo sawi chhuah (comment) ve thei zêl nih te pawh hi a tha ber lo, thil pawimawh leh tûl tak a nih erawh chuan thuhran ni se. Mi thil post apiang lo comment ve zêl thei nih te hi tih tùr nei lo zia a nih mai bâkah a kam tam thlâk bawk. Tin, Siamtu [Pathian] hnêna tawngtàina thu ziah chíam chíam nán te, mahni mimal harsatna leh chhúngkaw harsatna sawi chhuah chíam chíam nán te, kan ngaihzáwngte leh kan nupui pasalte laka kan lungawi lohna pho lan chíam chíam nán te leh mite mit tikham záwnga mahni thlalâk pho chhuah chíam chíam nán te hman loh a tha hle. Hêng, ‘tih loh a tha’ tia kan sawi te kan tih loh hian nun dàn máwia nung kan ni tih hriat tùr a ni a, chu chu ka màwina pawh a ni.
Pathian thu anga nun hmang thînte nun dàn máwi lo a awm theih loh. Kan tawngkam chhuak ai maha miten min tehna hmasa zâwk chu kan nun dànah a ni. Tawngkam chauh tha nun dàn máwi si lo a awm theih a, chuvàngin kan tawngkam chhuak leh kan nun dàn a inmil pawh angai fo réng a ni. Miss Kathryn Dick-i chuan Nigeria ram Ibadan hmunah rawng a báwl a. An ngaihsàn ém avàngin Nigeria citizenship an pe hial a. “Pathian i hriat duh chuan Miss Dick-i hmu mai rawh,” an tih hial khawpin a nunah a lang a ni. Ani ang ni ve thei tùr hian tute pawh hian theihna kan nei a, chu thil chu Pathian tih tak takna nèna tih ngai a ni.
Tin, ni tin kan thil tihna hmunah kan tawngkam chhuak leh kan nun dàn kan fimkhur a pawimawh. Tûn laiah lehkha thiam lo awm tawh mang lohna khawvêlah kan chêng a, kan nun dàn, kan hawiher leh kan tawngkam chhuakah erawh hmân lai kan Pi leh Pute hun laia lehkha zirna awm lo leh lehkha thiam tia sawi tùr awm lote nun dàn máwi tam tak tûn laia kan nun hman dàn hian kawng tam takah kan pha lo nasa hle! Mi chanchin han sawi te, buai lohna tùra buai te, mipa ve si tawng tam lutuk te hi kan tih tùr a ni lo. Nun dàn máwia kan nun thiam theih nán, nun dàn máwi lova nung thînte nun dàn atanga inzir nacháng hriatte pawh a pawimawh. Mi tupawh, ‘I bulah mi dang a rél fo a nih chuan, nang pawh, mi dang bulah a rél ve dáwn che tihna a ni. A bulah i tawngkam fimkhur rawh. I bulah dâwt a sawi fo chuan, mi dang bulah pawh a sawi fo ang. A thusawi apiang ring vek suh. I lakah a rinawm loh chuan, mi dang lakah pawh a rinawm chuang lo vang. Rin dàn tâwk thiam rawh.’ Sakeiin a zia a thlâk ngai lo ang hian, hêng mite hian an nun dàn leh an tawng duh dàn an thlâk ngai meuh lo.
Engpawh ni se, ‘nun dàn máwi’-a kan nun thiam theih nán Siamtu [Pathian] thu te, kan nu leh pate thu leh kan aia upate thu zâwm ila, zirnain tlai luat a neih loh ang hian eng dinhmunah pawh dingin, kum engzat pawh lo ni ila, rilru lamah insiam that zêl tumna nèn ‘nun dàn máwi’-a nun dàn inzir chung zêlin, ni tin kan hun kan hmang hrãm hrãm tùr a ni.