- Upa Lalthara, Kohima (9436001667)
NAUSEN LEH NAUPANGTE HI ‘PATHIAN HRIN’ LEH CHHANDAMNA CHANGTU AN NI THEI EM?
7.1. He zawhna kan chhân ruala kan rilrua ngaihtuahna awm thei chu: ‘Kristian nu leh pate zîngah hian an fa la naupang deuhte, tunlaia ‘pian tharna’ kan tih la pal tlang ve lote hi chhandamna chang pha lo tur leh, hremhmuna paih tur anga ngai emaw, chutiang chu rorêlna dik leh fel nia ngai kan awm thei ang em’? tih leh, ‘Hmangaihnaa khat kan Pathian, min siamtu, kan nûte pum chhûnga kan awm lai atanga min hre chiangtu leh, duat taka min enkawl rengtu hian, amah betute hi puitlin lam kawng kan zawhnaa kan la kal thui tâwk loh avanga kan boral mai hi a phal ang em’? tih te hi an ni. Hêng kan rilruin a chhânna tur hi chu sawi ngai lovin kan chiang nghal mai awm e.
7.2. Lal Isua ngeiin, “Naupang tête ka hnenah han kaltîr ula, hnar suh u; Pathian ram chu hetiang mite tâ a ni si a,” (Lk 18:16) a lo tih te leh, zawlnei Jeremia hnêna Lalpan “Pum chhûnga ka siam hmâ chein ka hria che a; Chhûl ata i chhuah hmâ pawhin ka serh hrang che a,” a tih te han ngaihtuah hian, Pathian ngaihah chuan nausên leh naupangte hi an nêp chuang lovin, Kristian chhungkua atanga lo piang naupangte hi Pathian chhandamna huang chhunga seng luh an nih thu hi chu a chiang tâwk hlein a lang. Thuthlung Hlui huna Samuela lo pian dân leh, a naupan têt laia a hnêna Pathian a rawn inlâr dân te leh, Thuthlung Thar intan tirh lai vêla Timothea’n a naupan lai atanga a pi Loisi leh a nu Euniki te rinna a nunah seng lût ve zêl te nên pawh khân hêng kan sawi tâkte khi a rawn nem nghet ngeiin a lang bawk.
7.3. Presbyterian Kohhranin naupangte chhandamna changtu an nih chungchânga kan pawm dân pawh, “Naupangte hi nu leh pa rinnaa vên leh enkawl an ni a. Zankhat mitchhîn pawh lo tâwk se, Krista hnênah him tak leh thlamuang takin an awm ang,” tih hi a ni. Tichuan, tunlaia pian tharna kan kalpui dân leh, mi thenkhatin ‘piang thar lo chu chhandam an ni lo vang’ ti zâwnga an sawi thin hi chu, Presbyterian Kohhran Thurin leh nausên Baptisma kan kalpui dân nên hian an inmil miah lo va; Presbyterian Kohhrante hi chuan ‘pian thar’ thu hi sawi ri, sawi ri ve tur pawh kan niin a lang lo.
- THUTHLUNG HLUI HUNA PATHIAN HNAM THLAN ISRAEL FATE NIHNA LEH DINHMUN
8.1. Ngaihtuahna ti zâutu atân Thuthlung Hlui huna Pathian hnam thlan Israelte leh Pathian inlaichînna thenkhat chauh lo thlîr dâwn ila. Tu pawh Israel chhungkuaa lo piang chu, an naupan leh upat sawi lovin, Pathianin ‘ka mîte’ a tih zîngah khân an tel nghal vek a ni. He nihna hi an thil tih avanga an dawn tur ni lovin, Israel chhûngkua-a lo piang an nih avanga ‘an pianpui nihna’ kha a ni ringawt mai a ni. Tunlai tawng takin, an birth right a ni tawp mai a ni.
8.2. Pathian mîte an nih chhinchhiah nân mipa fa tawh phawt chu an nausên laiin (an pian atanga ni riat ni-ah) an serh tan tur a ni. Chumi bâk chu, an puitlin thleng pawhin, Pathian nêna an inlaichînna leh, a rawng an bâwlna kawngah ‘chawp-leh-chilha’ danglamna an chan tur emaw, an tawnhriat tur emaw an laka phût Pathianin a neih kan hre lo. Pathianin hna pawimawh bîk thawk tura a kohte erawh chuan an naupan têt atang pawhin tawnhriat an ngah bîk thin a; hetiang hi a mi nâwlpuiten an tawng ve kher ngai chuang lo.
8.3. Israel chhungkua-a lo pianga seiliante chuan Pathian hnam thlan an nih leh, an tâna Pathianin thil ropui tam tak a lo tih tawhte kha an naupan têt atangin an rilruah an vawng nghet tlat tur a ni thung a. Pathianin Mosia hnênah heti hian a sawi:
“Hêng ka thute hi in thinlung leh in rilruah khung u la, chhinchhiahna atân in bânah inzem ang a, in mit leh mit inkâra chal hrênah a awm bawk tur a ni. Chûng chu in fâte in zirtir ang a, in ina in thut lai te, kawnga in kal lai te, in mut lai te, in thawh huntein in sawi thin tur a ni. In kawngka biangah te, in kawngkhârahte in ziak tur a ni,” (Deut 6: 6-9; 11:18-20).
Hei hi tûnlaia ‘Kristian Chhungkua’ din tura kan beih dân te leh, ‘Naupang Sunday School’ kan palpui dânte nên pawh a inzûl tha hle a ni, a tih theih ang.
8.4. Hetianga lo seilian, Israel fâte tân chuan, Jehova mite (Pathian hnam thlan) an nih chungchâng hi vawi-leh-khata/ chawp-leh- chilha an hriat thut a nih a rinawm loh. “Eng lai khân nge Jehova hi i Pathian a ni tih i hriat a, i pawm tâk?” tiin hetianga seilian Israel fâte kha zâwt dâwn ta i la, tu man an hriat a rinawm loh. Jehova an Pathian a nih thu te, Pathian mîte an nih thute hi ‘chawp-leh-chilha an hriat chhuah thut tur ni lovin, an naupan lâi atanga an inzirtir tur leh, an thanhnan tur a ni zâwk. Chu chu Pathian duh dân tak pawh a ni tih chu a chunga Bible châng kan târ lan tâk atang khian a chiang khawp mai. Tunlaia ‘pian tharna’ kan tih tlukpui ni thei âwm, an ‘puitlin hnua an tawnhriat thut tur thil’ Pathianin phût a neih kan hre lo.
- THUTHLUNG HLUI HI THUTHLUNG THAR HLIMTHLA A LO NI
9.1. Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar hi lehkhabu pakhat – Bible kan tih hi an ni a; awmze nei taka inthlunzawm tlat an ni. Eden huana Evi leh Adama suala an tlûk veleh khân, Pathian an anna leh Pathian nêna an inzawmna chu an lo hloh ta a. Mahse, Pathian chuan Evi leh Adama leh an thlahte tân chhandamna kawng a buatsaih nghâl a. Chu chhandamna chu a Fapa thihna hmanga buatsaih a nih entîr nân, Pathian chuan Evi leh Adama chu ‘savun kawrfual’ a hâktîr ta a. Savun kawr fual siam tur khân Pathianin ran sual kai lo a tihhlum a ngai a; chu chuan a Fapa sual kai lo kan tlanna tura kraws-a a thih tur thu a lo entir a ni.
9.2. Rev. H. Killuaia chuan lehkhabu ngaihnawm leh bengvâr thlâk tak ‘Thuthlung Hluia Isua Hlimthlâ’ tih a lo ziak tawh a. He lehkhabuah hian, he khawvêla Lal Isua rawng bâwlna leh kraws-a a thih tur thu te kha Thuthlung Hluia thil thlengte hian an lo entirin, an lo hrilh lâwk diam a ni, tih chiang taka târ lan a ni. Lal Isua ngei pawh khân he khawvêla a awm lai khân, “Pathian Lehkha (Thuthlung Hlui lehkhabu tihna) in chhiar ngun thin, a chhûngah chatuan nunna awma in rin vangin; chûng Lehkha chu ka chanchin hriattirtu a ni si a,” (Jn 5:39) a tih bâkah, “Mosia ring ni ula, kei pawh mi ring tur; ka chanchin asin a ziah ni,” a lo ti bawk a (Jn 5:46). Tichuan, Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers leh Deuteronomy (Mosia ziak ni ngeia mi thiamten an ngaih) te hi Lal Isua leh a chhandamna hna thawh tur hlimthlâ ziahna an lo ni, kan ti thei ang.
9.3 Hei tak hi Israel hnam nawlpui leh an sakhaw hruaituten an hmuh thelh tak tlat avang leh, Lal Isua (an nghah Messia) ngei chu an lo hnawl tak avang khan, Pathian hnam thlan leh Pathian mite an lo nih thinna chuan awmzia a nei thei ta lo a ni. Hei vang hian Nikodema ang khan Pathian ram lut tur chuan Lal Isua kha an chandamtu (Messia) a ni tih an rin a, an pawm kha a ngai ta a ni. Chutiang taka Isua ringa pawmtute chu Pathian hrin (gennao anothen) an lo ni ta a ni. “Ama mite hnenah a lo kal a, ama miten an lo lawm si lo. Nimahsela, amah lawm apiang chu Pathian fate nih theihna tur a pe, a hming ringtute chu; chung mite chu thisen hrin an ni lova, tisa duhzawnga hrin an ni hek lo, mipa duhzawnga pawh hrin an ni hek lo, Pathian hrin ani ni zawk e” (Jn 1:11-13) tih ang khan.
9.4 Hemi thu tho hi Lal Isuan Nikodema hnena a sawi pawh kha a lo ni a; mahse, he Pharisai pachal, amah rawh finfiah tumtu Isuan a lo buan velna-ah hian tawngkam hriatthiam harsa (riddles) a hman nual avangin, Nikodema ang deuh tho hian tunlai Kristiante pawhin helai thu (Jn 3:3,7) hi kan la hrefuh hlei thei lo ni maiin a lang.
9.5 Tin, Bung 7-naa kan sawi tâk, nausên leh naupang (pian tharna kan tih la hre ve miah lo) te chhandamna changtu an nih tur thu pawh hi Thuthlung Hluiah hian a hlimthlâ chu a lo lang ngei mai. Bible zir mi thenkhat chuan, Thuthlung Hlui huna Israel fate khân thih hnu lam khawvêl ngaih dân mumal tak an nei lêm lo, ni ang tein an sawi thin a. Mahse, Uria nupui laka a fa hrin a thih tum khân, Lal Davida chuan, “A hnênah keimah hi ka la kal ang a, nimahsela ani zawng ka hnênah a lo kîr leh tawh lo vang,” a ti hmiah mai a nih kha. Lal Davida hi Pathian pâwl nasa mî, Pathian pawhin ‘ka thinlung ang pu mî’ a lo tih ngat kha a ni a. Thih hnu lam khawvêl pawh hi Pathianin a lo hmuh chiantîr hle niin a ngaih theih. Hetah pawh hian nausênte chhandamna huanga sengluh an nih thu hi a lo lang ngei a ni.
(to be continued)