Kumpinu awpna hnuaia kan danglamnate – VIII

  • Mahmuaka Chhakchhuak

Kumpinu sorkarin kum 57 lai min awp kha a chhan berah chuan min hmangaih vang leh min duhsakna lam vang ni loin kan chunga phuba laka an bawiha min dah duh vang a ni ber. Chu chu enge a chhan kan tih chuan, Mizo Lalte khan mahni ram leh hnam humhalh an tih nat vang a niin an kianga hnam dang awmte chu an ngaih theih loh vang a ni ber. Mizo Lalte’n an thenawm ram an run chanchin kan hriat hlat theih ber chu kum 1826 kha a niin Mizo Lal pakhat Buangtheuva hoin Simla lui dung, Tlawng lui thlang lam mel sawm vela hla a Sylhet thing kitho chu an zuk run a. Mi tam tak an that a, thahnemtham tak salah an hawn bawk a ni. Heta tang hian sap ho chuan Mizote chu hnam kawlhsen leh hlauhawm tak an ni tih an lo hriat phah ta bawk a. Kum 1844 ah pawh chuan Paihte Lal Lalsutthlaha leh a hote chuan Manipur-a khaw pakhat Kochabari chu an run leh chiam a, mi sawm hnih lai an thatin mi paruk lai salah an hawn leh bawk a. Hetiang hian kan Mizo Lalte chuan an chhehvela hnam dang awmte chu an lo run zauh zauh tawh thin a ni.

Kum 1890 atanga kum 1947 thlenga min awp chhung khan hneh takin min awp a, kan tisa leh thlarau zawng zawng pawh min awp bet vek emaw tih tur a ni hial. Pi leh pu atanga zia ang maia kan lo neih tawh thil tam tak min hnawl sakin anmahni zia min zirtir a, kan thiam hleithei meuh lo a, chuti chung chuan min awp beh tawh loh hnu, vawiin thlengin an zia chu kan la zir chho zel chu a ni bawk si a. Vun ngo ngaihsanna pawh ala hluar viau zel ni tur a ni hei kan nulate rengin ngo an la chak a, vun ngona turin hmanrua eng eng emaw an la hmang mawlh mawlh reng a nih hi; Whitening Cream, White Complete, Lakme Fairness Cream leh Pond’s White Beauty leh hmanraw chi hrang tam tak kan hman thin atang hian vun ngo kan duh dan chu a hriat thiam theih mai awm e. Zorock-in ‘Tha hang ngaihno bei’ tih hla chu nalh takin lo sa thin mah sela kan nulate chuan ngo loh mawlh an hlau a, Siamtuin uluk leh lungthlu taka a siam chu duhtawk mai loin uar takin tihdanglam kan tum ta a nih zawk hi, vawiin hun thleng hian. Hetiang hi Colonial hangover tiin an sawi a, chumi awmzia chu Min awp bettute zia rang chi hrang hrang kan nuna la chambang’ tiin sawi ila a dik thei mai awm e. Sap tawng thumal pakhat “Anglophilia” pawh hi Colonial Hangover nena danglam vak lo chuang lo e.

Awp bettute awp behna hi kawng hrang hrangin a sawi theih ang a, serh leh sanga kan lo neih thil tam tak min thlak danglamsak dan pawh sawi tur a awm nual thei bawk ang. Hmasang atanga sakhuana lama serh leh sanga kan lo neih thil tam tak min thlak danglam sak erawh hi chu a thatna aiin a that lohna sawi tur a tam zawk em ni tih tur a ni. Khuang hman min khap sak a, rei tak chhung min khap sak hnuin Pathian biakna atan Khuang hman min remtih sak leh tho a, Lengkhawm zaia kan inpawlho thinna pawh Solfa hlain min thlak danglam sak leh bawk a, mahni hnam zia rang anga Pathian kan lo chawimawia kan lo fakna thin zawng zawng chu min hnawl sak vek a ni ber mai. Sakhuana hi hnam zia rang (Culture) ang zela kalpui theih a nih reng laiin min awptute chuan anmahni zia anga Pathian faka chawimawi turin min ti ta tlat a nih kha. Chu chu vawiin thlengin tha zawk emaw ti kan la tam lehnghal a! Rev. Zalawma chuan “Isua hi Culture-ah a inpuang thin a, Juda Culture-a a inpuang ang khan, mahni hnam zia a Pathian thu tak puan leh thlarau nun dawnsawn hi a dawngtute nunah a chiang ber a ni” tiin a sawi hial a ni. (Mizo Kristian leh Pathian biak – Rev. Zalawma, M.Th)

Chutianga min awptute zia rang chi hrang hrang kan lak takah chuan kum zahnih chhung vel nghet taka kan lo neih tawh kan zia tam tak chu a tha lo e ti ang hrimin kan hnawl ta a, kan hnawl zel a, vawiin hun thleng a, kan zalen hnu thleng pawhin min awptute zia chu kan la chhawm chho ta zel a nih hi. Prof. Siamkima khan “Ka zir laipuite zingah an culture kan lak nasatzia ka hrilh chang hian an lawm lo. Nula pakhat phei chuan mak ti deuh hian ‘Eng tia chutia kan culture leh tradition te lo entawn ve ngawt nge an nih le’ a ti” tiin Zalenna Ram tih lehkhabuah khan a ziak nghe nghe a ni. A dik chiah alawm, min awp bettute khan kan tisa mai min awp bet lo a, kan thlarau rawngbawlna zawng zawng nen hneh takin min awp bet tlat si avang khan an lak atangin khaw eng kan hmu thei ngang lo ve bawk a ni.

Keimahni chang kan ni lo a, kan Indian-puite ngei pawhin awpbettute awp behna ata chu vawiin hun thlengin talchhuah har an lo ti ve tho bawk. Kan khawpui ber Delhi khu kum 1192 AD-a Muslim lal Shahabuddina’n thuthmuna a hman hma pawh khan Delhi-ah hian Hindu lal lo awm tawhin khawpuiah an lo hmang tawh bawk a. Muslim lalin an awp hnuah Mughal hoin kum 1526 atanga kum 1707 thlenga an luah lehin kum 1858 atang erawh chuan Kumpinu sorkar chak takin awpin Delhi khawpui ngei pawh chu khawpui pawimawh takah an hmang chhunzawm zel bawkin Mizoram thlengin min rawn awp a nih kha. Kum 1947 atanga zalenna kan lo neih a, keimahnia rorelna kan lo neih hran tak hnuah ngei pawh hian kum 89 chhung vel lo awp tawhtute zia chu changkang leh tha zawka hriatna lian tak an la nei reng a. Delhi khawpui chhunga hmun hming tam tak chu mingo ho hming la put tir a niin an kawtthler tam takte ngei pawh mingo hming la put tir a ni. Heng bakah hian Delhi khawpui chhunga dawr changkang tak takte pawh mingo hi hming pu tam tak ala awm. Modi hunah erawh hi chuan kawtthler thenkhatte hming chu thlak a han ni tan thung a.

An nun dang engkim mai chu dik zawk leh tha zawk a ngaihna mai ni loa changkang zawka hriat tlatna chuan vawiin hun thlengin kan thinlung ala hneh a, kan hnam zia rang aiin kan la thlan zawk tlat chhung hi chuan kan nunah mahni hnam hmangaihna leh ngainatna ala awm tak tak lo tihna a ni thei ang. Vun ngo apiang changkang zawka hriatna kan neih tlat a, sentence khat lek thusawiah pawh sap tawng telh ziah duhmi kan nih bawk hi chuan Mizo hnam zia hi zir thar leh kan mamawh hle tihna a ni bawk ang. Changkanna hian mahni hnam zia a kalsan lo tih hi i hre thar nawn leh ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!