- Dr. C. Lalrampana
A KAMKEUNA
Chalfilh tlang panga awm, khaw nuam tak, zo thlifim tleh heuh heuhna hmun ‘BUHBAN’ khaw chanchin sawi ka tum lo; sawi tam ngai lovin pialral nun iang, faisa ringa tuallenna vangkhua, vai buhfai awm lovin tampui mithi lo thleng dawn pawh ni se Buh ber an ban tawh avangin van nun chen bak lungkham tur awm tawh hek lo le! Tuna tarlan ka”n tum tak zawk chu hmasang atanga tun thlenga Mizote min ti mizotu ,’BUHBAN’ (Oryza Sativa-glutinous rice/ sticky rice) thatna leh tangkaina chung chang hi a ni.
SCIENTIFIC CLASIFICATION:
Kingdom:
Plantae
Clade:
Angiosperms
Clade:
Monocots
Clade:
Commelinids
Order:
Poales
Family:
Poaceae
Genus:
Oryza
Species:
O. sativa
Binomial name
Local name: Buhban
ENG NGE A NIH?
Buhban hi buh chi khat tui tak, ban tak, chaw tha tak a ni a, kum 5000BC kal ta atang khan a awm tawh a, mahse, chin uar tan tak tak chu kum 2000BC kal ta vel atang khan Asia chhim chhak china leh India-ahte chin tan chauh a ni. India-ah chuan North East state-ah an ching uar bik niin a hriat theih. Buhban hi kan hnamzia leh nunphung lanna chikhat a tling hial awm e. Mizote hian buhban hi kan ngaina em em vek a, hnam dangte pawn an ngaisangin an hmang tangkai hle bawk thin. Assamese ho phei chuan chihrang hranga siamin an sakhaw biakna hmanraw pawimawh tak pakhatah an hmang tangkai hle.
Mizo tawng chuan buhban hi hming chihrang hrang kan vuah a, chungte chu:
- kawnglawng,
- fazu,
- Idaw,
- Manlian,
- Lianran,
- Kawlbuhban,
- Tai sanghar,
- Taikawnglawng,
- Sialhau etc.
Hetiang hi ni mah se a ban dan leh pian hmang nihphung leh tui dan chu a inang tlang tho a ni.
A THATNATE:
Buhban hi chaw anga rinpui berah hmang lo mah ila kutni vangthla leh hunpui pawimawh abikin krismas leh kumthar bawr velahte kan hmang tangkai em em a, a tel lo chuan nun a kim lo a ni ber mai. A hman tangkaina a tam em em a, hnam hrang hrangin kan siam dan leh hman dan erawh a inang vek lem lo. Heng baka mihring hiselna atana hman tangkai theihna chihrang hrang la awmte hi i han bel chiang teh ang.
- NATNA BENVAWN:
Buhbanah hian selenium leh vitamin tha tak tak a awm avangin antioxidant tha tak a ni a, hei hian oxigen tlakchhamna lakah mi a veng tha hle a, hei vang hian natna benvawn lakah mi a chhanhim thei a ni.
- ZUNTHLUM:
Buhbanah hian fiber a tam avangin taksaah thalbe tuihnang (insulin) leh glucose a siam tha hle a, chu chuan zunthlum a tihniamin a chhawk zangkhai thei a ni. - NACHHAWKNA:
Copper, zinc leh vitamin B a tam avangin immune system a siam tha a, hei hian taksa na, taksa sil leh kham themthumte tiziawmin nachhawkna tha tak a ni thei. - RUH CHAKNA:
Mineral a pai that em avangin ruh chakna a thlen thei a, hei hian ruh natna lakah mi a venghim thei a ni.
- LUNG HRISELNA:
Thau (fat) leh thau chhia (cholesterol) a tlem avangin lung a tihrisel thei nia ngaih a ni.
- BP SANG TAN:
Thau leh thauchhia a awm tlem avangin BP sang nei tan a tha hle a, thisen hnathawh a siam tha thei. - PANGTIMUR SIAMTU:
Vitamin B a awm that avangin pangtimur hnathawh (metabolism) a siam tha em em a, hei hian enzyme siam belhin harmonal balance a siam tha a taksa a tichak thin a ni.
- NERVE TAN:
Vitamin ‘B’; fiber, selenium, zinc leh mineral a pai that avangin thana, ruhna, ruhseh neite tan a tha hle.
A TLANGKAWMNA:
Buhban thatna hrang hrang kan hre ta a, hei bakah hian a siam dan leh sawngbawl dan azirin thil chihrang hrang tangkai tak takah hman a ni thin a, zu siam nante leh thil dang dangah hman a ni a, Mizote phei chuan kan zu tui ber ‘ZU FANG’ siam nan ber kan hmang a, a hlu takzet niin a lang. History lam kan chhui phei chuan ‘The great wall of China’ sak a nih lai pawh khan cement aiah lung char nan an hmang nia sawi a ni. Chuvangin, buhban hi ei mawi leh ei nova han thlek kual mawipui chiam har hle thin mah se, taksa hriselna atana a that em avang hian ei hram hram tum thin ang che.