TLAWMNGAIHNA

  • Mahmuaka Chhakchhuak

Finland rama cheng, Finn-ho chuan harsatna kara tumruhna, chhelna leh huaisenna an neihna chhan pawimawh deuh pakhat chu Sisu hi a ni e an ti a. Sisu chuan Finish hnam nunphung leh chanchinah zung kaih khawpin a nghet a, vawiin thlenga an hnam kalzelah pawh a lang chiang hle. He thumal hi khawvel pum huap pawhin ngaihven a hlawh a, rilru nghet tak leh chhungril chakna tipungtu nia sawi a ni reng thin. History-ah chuan Finn-ho chuan Sisu hi hun harsa tak kara an dam khawchhuah theihna chhan nia sawi a ni fo thin. Kum 1939 – 1940-a Societ Union nena indona ‘Winter War’ an tihah khan Finn-ho chuan a takin an lantir a, Russsia sipai rual tam em em mai chu mi tlemtein an danbeh tlat theihna chhan kha Sisu vang hi niin an sawi.

Sisu chu Finn-ho thlarau tia sawi mai thin a ni a, tunhnuah hian hetiang hian a awmzia an sawi a:
S = Sauna: I rilru, i thlarau leh taksa hriselna enkawl a pawimawh
I = Introspection: Harsatna hmachhawn hmaa mahni inhriat hmasak a pawimawh
S=Share: khawtlangah emaw midang nena inzawmna siam turin ngaihtuahna leh rilru put hmang semzai a pawimawh
U = Understand: I thiltih emaw rorel hmain nangmah leh midangte hriatthiam tum ang che tihna a ni.

Hetianga Finland ramin dinchhuahpui thama sisu an nunpui leh an thanlenpuina pawimawh tak mai an lo neih ang hian keini Mizote ngei pawhin Tlawmngaihna hi kan hnam nuna bet tlat chu a ni. Tlawmngaihna kan tih hian chi hrang hranga sawi dan a awm theiin kawng khat chauha sawi a har mai thei e. Mizo thinglungah phei chuan a chiang viau a, keini anga hnam pum huapa nunpui leh thanlenpui hi hnam dang awm ve tak maw le. Taihmakna kawngahte, huaisenna kawngahte, ei leh in chungchangahte, ngilneihna kawngahte leh mahni hmasial lohna lam thleng pawhin tlawmngaihna hi chi hrang hranga sawi dan a awmin pi leh pute kha chuan an lo lantir fo thin. Tlawmngaihna tih tawngkam mal ngau ngau hi chuan hnam dangte hian a tlukpui tawngkam an nei lo em ni tih tur a ni a, sap tawnga Unselfishness, self sacrifice leh self denial perseverance tihte hi a tlukpui thuak a ni thei mai awm e. Hindi pawhin Aatmabalidan emaw Aatmatyag hi a tlukpui thuak ni thei tura ngaih a ni a.

Tlawmngaihna hi zir tham a awm a, zir zawh sen pawh a ni kher lo ang. James Dokhuma chuan Tlawmngaihna chu chawimawi phut lo chawimawi tlaka nun tumna, chawimawi dawna chawimawi nih chak anga lan tum si lo chunga a ruka chawimawi duh si chunga tlawmngaihna’ tiin a hrilhfiah a (Hmanlai mizo kalphung 199), Rev. Zairema chuan Tlawmngaina chu mahni inngaihhlutna, tlawm hrehna niin a ngaihtheih a, mahse a awmzia takah chuan thatna lama mi khum tumna a ni. Mahni nawmna leh hamthatna ngaihtuah hmasa loa mi dang tana thawh hi a ni a ti a, chutiang deuh bawk chuan Zikpuii Pa chuan Tlawmngaihna chu mihring rilru chhungril thatna, pawn lam nun dan kawng chitin renga lo lang chhuak hi a ni tiin (Zikpuii pa kutchhuak 53) a sawi thung. Heng atanga chiang taka kan hmuh theih chu Tlawmngaihna chu chhungril atanga dikna, rinawmna, taihmakna, zaidamna, dawhtheihna, tawrhchhelna leh a dangte nei chunga pawn lama lan chhuah tir hi a ni kan ti thei ang. Chuvangin Tlawmngaihna dik tak chu chhungril atanga intan leh chumi ang zia zela pawn lama chet chhuahpui hi a ni kan ti thei ang.

Tlawmngaihna chuan mahni inphatna a ken tel tlat a, midang tana malsawmna a thlen a, midang tana hnawksak leh huatthlalaa a awm ngai loh avangin a mawi a, a nelawm bawk thin. Eng kawngah pawh tlawmngaihna chu lantir a ni thin a, kan pi leh pute hunlai phei kha chuan zonun zemawi kengtu ber a ni tih pawhin kan sawi thei ang. Vanapa tlawmngaihnate kha a ropui a, a chhuanawm bawk a, thangtharte tan hian entawn tlak a ni takzet bawk. Chutiang bawkin Taitesena tlawmngaihna pawh theihnghilh rual a ni lo a, mahni nunna pawh ngaihlu hleithei loa nun an hlanna kha a zahawm ngawt mai. A chang phei chuan kan pi leh pute huna tlawmngaihna chu tunlai thlirna atang hi chuan atthlak chan a chan theihna lai pawh a awm mai thei e, nimahsela anni hunlaiah ngat kha chuan a aia ropui leh chhuan tur kha a awm kher lo ang. Tlawmngaihna avangin hnam alo mawi phah hial theihna khawpa an nunpui tlat avangin vawiin amite hian an zar kan la zo zel a nih hi.

Tlawmngaihna leh thil dang tehkhin tur hi a awm chiah pawhin a rinawm loh. Taihmakna, Rinawmna leh Dikna tih zawng zawng nen pawh hian eng emaw laiah chuan in ang dawn dawna ngaih ni thin mahsela a tak takah chuan tlawmngaihna anga sawi an rem lohna chhan tur hi a awm leh thin. Tlawmngaihna chuan midang tana chhiatna leh that lohna tur a thlen ngai loh avangin hnam nun ti mawitu a ni a, khawtlang nun ti zahawmtu a ni bawkin chhungkaw nun leh nupa nun thleng pawha ti nuam tu pawh a ni. Tlawmngaihna hi sawi a nawmna em em chu mahni hrehawm pawisa loa midang tana nunna hi a ni a, chu chu Pathianthu kalhmang leh duh dan tak pawh a ni. Tlawmngaihna chuan mamawh dang a nei lo a, thinlunga pai reng chi lah a ni hek loin thiltiha lantir chi a niin mita hmuh theih erawh a ni lo a, Pathianin mihring a dinnaah hian ze hrang hrang neia din nimahsela tlawmngaihna hi ze pui ber leh hlu ber a ni hial awm e.

Zonun mawi kan tih ber pawh hi he tlawmngaihna avanga hnam nun alo mawi phahna pawh a ni ber a, thil dang puh tur leh hmehbel tur dang a awm kherin a rinawm loh. Retheihna leh hausaknain a tihbuai theih ngai loh a nihna leh hmelchhia leh hmeltha thliarna engmah awm chuang lo a mitinin kan neih leh kan lanchhuah tir theih nun pawimawh tak chu he tlawmngaihna hi a ni. Tlawmngaihna chu a hrana lehkhabua chhiar theih tura ziah pawh a rem chiah lo a, nunpui a, thiltiha lantir chi a ni ber zawk. Vanapa tlawmngaihna han sawi ta ila, a hnungzangah khawhlipui a nei a, khawihli satliah pawh na kan tih tawh nak alaiin a ni chuan a hnungzangah khawhlipui a nei a, a na ngawtin a rinawm. Chuti chung chuan emping khat tlatin thil ala phur thei a, a khawihlipui pawh chu a emping phurh chuan a delh keh vek hial a ni. Pasaltha Taitesena pawh kha tumkhat an ramchhuahnaah an zinga Val upa pakhat chuan luia lung pakhat chu ‘Hei chu lungtat atan ka va it e’ a tih chuan a rukin Taitesena chuan chu lung ngei mai chu a lo ak ru a, in an thlen hnuah chuan Val upa hnenah chuan ‘Hei i lungtat hual kha’ tiin a pe leh a. Lal Isua ngei pawh nang leh keiin nun kan neihna atana a tawrh ang maiin kan pasalthate ngei pawhin mahni hrehawm pawisa loin midang tan nun an lo hmang a, chu chu tlawmngaihna sawifiahna atan chuan a tawk thei mai awm e.

Tlawmngaihna hi ziaka dah hleihtheih a ni lo chiah a, a mal ngau ngau chuan naupang zirlaibu atana buatsaih chi pawh a ni chiah lo nain keini mizo tan chuan kan hnam hmel timawitu ber a ni bawk si a. Kan pi leh pute hunlai atang tawha ataka tlawmngaihna an lo nunpui tlat tawhna chu vawiin hun thleng pawh hian ala hlu reng a, ala mawi reng bawk a ni. Chaw eina hmuna upa berin a bar hma chuan naupangin an bar khalh ngai lo tihte, feh kawngah rit phurh an chhawk thin tihte, aia upa zawkte an mawl biak ngai lo tihte leh mitthi ina tlaivar leh thlanlaihte pawh hi tlawmngaihna sawifiahna tana kan hman thinte a ni. Thlan siam nia ei leh in tur (a bik takin ruai) buatsaih pawh hi tunhma lamah chuan a hming lekin an ei sak thin nia sawi a ni a. Heng bak pawh hi sawi tur ala awm teuh thei ang a, heti chin atang pawh hian tlawmngaihna awmzia leh kan pi leh pute huna an lo nunpui tawh thin dan chu kan hrefiah thei mai awm e.

Tunlai hunah hian tlawmngaihna hi engtia nunpui tur nge ni a, engtia lanchhuah tir tur nge ni ang tih hi ngaihtuah a ngai a. Tlawmngaihna chu ngaituah a ngai ta e tih vang ni loin kan tunhma nun leh tunlai nun hi alo danglam tak avangin kan hnam nun zemawi – tlawmngaihna hi alo mawi reng theihna turin ngaihtuahna kan hman a ngai ta zawk. Chhungkua atanga Kohhran leh khawtlangah ngei pawh tlawmngaihna hi kan inzirtir thar leh a ngai ta hial mai a, kan thangtharte hian tlawmngaihna hi an hriat thar a ngai mai niloin tlawmngaihna hi kan hnam nuna bet tlat a ni tih hi an hriat ngei a tul a ni. Aia upa zahna kan tlachham ta lutukte, tawngkam chaltlai tak taka tawng kan ching tate, ei leh inah ngei pawh kan huamhap ta lutukte leh damloh nikhua leh mitthi awma tlawmngaihna tur kawng hrang hrangahte pawh inzirtir thar leh kan ngai ta hle mai. Ziaka awm chinah chuan kan la pangngai rih viauah pawh kan inngai mai thei a, ziak loh dan leh kan hnam nun mawi lanna ber tlawmngaihnaah erawh chuan kan hnam hi a hnungtawlh ta hle mai tih hi hetia ngaihtuah mai pawhin a hriat ta.

Hawh teh u, Zonun zemawi – Tlawmngaihna hi tun hunah ngei pawh hian lo par vul leh sela, kan kiang leh kan chhehvela hnam dang awmte tana hmuh nuam tak leh entawn tlak tak ni zel turin kan hnam hian nunpuiin i parchhuah tir zel ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!