A TLACHAWP by HC Vanlalruata

A TLACHAWP

  • HC Vanlalruata

Kan naupan lai khan sakhaw lama rui em em mai, kohhran pangngai a leng lova intélkhawm kha an awm neuh neuh a. ‘Thiangzau’ tih te leh pawl chhuak hrim hrim kha an tam viau ţhin a. Chutih hun laia an uar em em pakhat chu ‘a tlachawp’ tih ţawngkam hi a ni. Kohhranin kalphung pangngai, inkhawm hunbi, inkhawm rei zawng vawn leh a dang dang a neih ngheh ang kha an ngaisang lo em em mai a. ‘Pathian aţanga hriattirna an dawn’ ni a an sawi, an hnena lo thleng ang apianga chet zel mai kha an thupui a ni a, chu chuan ‘a tlachawp’ tih ţawngkauchheh lar tak kha a uar tir duar mai a ni ber.
Mizote ze ţha lo tak pakhat chu he ‘a tlachawp nun’ leh thil reng reng a hun tawp răt, saphovin ‘last minute’ an tih mai a chet chauh kan ching hi a ni awm asin. Zirlaite tam ber pawh hian a hmalama lo inzir lawk aiin ekzam dawn hnaiha nasa taka zir chiam hi kan ching a. Ţhenkhat phei chu an hriselna-in a tawrh phah hial a. Sikul ţhenkhat lah chuan board examination dawn hnaihah an zirlaite khung hrangin an pass hrim hrim a, an sikul hming a ţhat theihna tur ûmin an beihpui chiam ţhin.
Hetiang lehkha zir dan ‘examination oriented education’ aia ţha lo hi, kan chin ţhan a ni chungin, a awm kher awm love. Ekzam dawnah kan ekzamnaa lo chhuak tur ni a zirtirtute’n an rin min han vawn (by-heart) tir chiam mai a, ekzam laiin ziak ve zuah zuah mah ila, kan theihnghilh leh zui nghal deuh mai a. A hnu a zirna sang zawk kan zirnaah emaw, kan certificate tlawhchhan a hna kan zawnna-ah leh thawhna-ah chhawrtlâk lohvin ka chhuak leh ta ţhin a. Hei hi UPSC hnuaia civil service a rei tak kan tlin theih tawh tak lohna chhan lian ber zing ami a nih a rinawm.
Hna lâknaah pawh dîlna hun an hawn ţantirh lama dĭlna thehlut lova, dilna thehluh theih tawp nî bera fuankhăwm chiam chîng kan ni a. Chutianga thil an tih avanga lehkha pawimawh ken kim loh avanga dilna thehlut thei ta lote, hnawhsarum lutuk a thiltih avanga written test leh interview te pawh ti thei ta lote an awm nawk ţhin a. Contractor leh sumdawng dangte pawhin tender leh quotation an tihchhuah hlim a chhang mai lovin a chhanna thehluh theih ni tawp bera thehluh an chin avangin an buai fova, ţhenkhat phei chu an chhanna hnâwl a nih phah ţhin niin an sawi bawk.
MCS officer hlun tawh tak, Mizorama inthlanna lo buaipui tam ve fu tawh chuan, tunhma deuhva inthlanna chuh tum te’n hma taka nomination lehkha thehlut lova a tawp ni a an thehluh chauh ţhin avanga harsatna an tawh ţhin thu leh ţhenkhat phei chu an nomination hnâwl hialte pawh a hriat tawh thu a sawi a. Tunah hi chuan inthlanna a chuh turte’n hetiang lama tiţhang tawhte leh ukilte rawih an chin tak avangin tihsual lian tham a awm ta meuh lo niin a lang a. Tuirial Assembly bial by-election-ah pawh chuh tum 4 zinga 3 chuan nomination thehluh ni hnuhnung berah an thehluh hlawm kha.
Kan sawi takte kha ţhenkhat chu an mimal tana pawi a ngaih sak mai theih an ni a, chutih laiin ţhenkhat erawh chu Mizo hnam pum tana pawi theite a nih rualin he zia hrim hrim hi kalsan a ţha zawk a, a hun tawh hle bawk. Mimal leh zirlai chungchang chauh a ni lo, political party-te kohhrante leh tlawmngai pawlte thleng hian hemi kawngah hian insiamţhat kan ngai hle a ni. Engemaw a lo thlen a ri hluai mai, mahse, a hnu lawka engkim theihnghilh leh ta ni awm a reh leh vang vang ching hnam kan ni a. France ram emperor Napoleon Bonaparte-a’n, “Mipui hriat rengna chu a tawi lutuk,” a tih kha keini Mizote hi kan ni leh zual awm asin!
Sorkar pawh hi a bang bik lova, sorkar kan tih hian sorkar hnathawkte leh sorkarna chelhtu kan ram hruaitute pawh hmer tel an ngai. Harsatna leh buaina thleng turte hi a hun lai taka chinfel a, buaina leh harsatna awmzui lo tura hmehmih aiin an sorkar lai, chumi buaipui kawnga mawh a phurh lai a chinfel hlen aiin an sorkar emaw amah a awm chhung chauh atana buaina siam theite thlem lungawi a, hun rei lote chhung buaina chhuah loh hi an duhtâwk tlangpui ţhin.
Chutiang chiah chuan UT kan nih ţan kum 1972 aţang khan Assam nen ramri buai kan nei tawh a. A hma a lo inhmakhawsuih awm reng reng lovin Assam lamin kan ram chhung an rawn tihbuai apiangin kan lo ri ve hlut ziah a, chubak chu kan la zir chhuak lo. Mizoramah tlangmi, chutah pawh Mizorama awmte tan lo chuan he state a lo luh dawnin Inner Line Permit (ILP) neih a ţul a. ILP nei lo leh thi tawh leh an ILP neih a nihna anga hmang lo state pawn mi kan khâwi nghek hnu-ah eng pawl emaw te an harhchhuak thut chauh ţhin.
Hei hi thil awmdan a nih avangin dân kalha Mizorama awmte hi tam tham tak mai manin thawn kir an ni ţhin a. Dan bawhchhiate an ni chungin tam tham tak kan han thawnkir ţhin hi chuan kan inhumhalh bikna dan ţha tak mai dinhmun hi a tiderthawng fo zu nia! Parliament-ah pawh committee hial siam a, ILP tihbo rawtna a awm tawh a, hnawk ti hi kan tipung nasa hle a; a thiam lo ber chu keimahni hi kan ni. Boruak a awm a, a tawpkhawk a, haw haw a chet ching kan ni miau mai a.
Tuirial Assembly bial a by-election a awm dawnah he bialah hian, nikum January ni 16-a Delhi a inremna ziah anga Tripura a awm hlen tura inremna fel tak ziah a nih tawh hnu a Bru vote nei 663 lai la awm tih kan hre chhuak chauh mai ang chi hi sim chu a ngai a ni. Inremna anga Tripura a awm hlen a inbengbel tura tih an ni daih tawh a. Chuti a nih chuan electoral roll vawi 2 lai ennawn a nih lai khan an hming paih tura hmalakna a awm miah lo ni ngei tur a ni. By-election dawnah political party-te leh pawl hrang hrangin aw an chhuah leh chauh a nih hi.
Electoral roll ennawn lai khan a bial leh khua a awm political party leh pawl dangte khan, “Anni hi chu Tripura a inbengbel tawh tura tih an ni a, sorkar laipui pawhin a pawm vek tawh an nih avangin Mizorama electoral roll-a an hming la awm reng hi a rem tawh lo,” tiin ziakin hnial sela chuan thil a fel mai ang. Chutiang a an thiltih chu lo hnialtu tur a hring-a-hrana election hnathawkte hma a inlan tur an awm dawn tawh si loh avangin awlsam te a an hming hi paih mai theih a ni bawk ang.
Mahse, chutiang ti ta lo chuan an ngawi vung vung a. Inthlan (by-election) puan a nih hnu-ah Tuirial Assembly biala Bru vote nei mi 663-te chu an hming paih ni se, paih a la nih loh paw’n Tripura-ah vote thlak lovin an pem thlak hma a vote an neihna khua/polling station-ah chauh vote thlak rawh se an ti leh ta a. Election Commission hnenah party hrang hrang leh pawl engemawzatin thu an zu thlen leh ta a. Kan rama officer rawn awm hnamdangmite tan hian ngaihsan kan har viau a rinawm.
A hmalama kan sawi tawh, ILP nei lote pawh an tam fe hnu-a tam tham tak a hlâwm a thawnkir chiam chiam nghawng ang chi ah khan thil dangah pawh hian nghawng ţha lo a nei thei a. Mizote hi hnamdang ngai thei lo (racist) lutuk anga kan lan fona chhan bul hi a ni fo. Nikum January ni 16-a inremna a hming ziak vetu Ministry of Home Affairs thuhnuaiah Election Commission hi a awm lo tihte hi hriat phak ve a ngai tawh.
Chuvangin a hlawp a Bru vote nei hming tam tak vawi khat a paihtir nghal vak lova, kumtina electoral roll ennawn vawi 2 awm ziah ţhin hman ţangkai thiamte pawh hi kan zir a ngai tawh takzet a ni. A hlawma thiltih chiam a nih hian tute emaw rilru-ah thil ţha lo tuh theih a ni a. He hnam hian a tahtawl a chet leh a hun te a thiltih kan zir a; haw haw ni lo, thluak fîm tak leh ruahmanna fel zawk nei a chet kan lak hi a hun tawh takzet a ni tihah hian i harhchhuak tawh teh ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!