Eng thu nge kan la sawi ve ang?
- Nawlchunga Chinjah, Meisatla, Siaha
Kan duh emaw duh lo emaw, kan inpeih emaw peih lo emaw eng tik niah emaw chuan, thihna kut vawt hian nang leh kei hi min la man ve dawn chiang khawp a, thlana vuiliamin kan la awm ve dawn chiang khawp mai. Thihna hi tute emaw chungah chauh thleng tura duan a ni lova, nang leh keia chungah pawh, kan duh leh hmangaih berte chungah pawh thleng thei vek tura duan a ni a, kan chunga a lo thlen hun tur, hun leh ni erawh tu man kan sawi lawk thei lova, kan hre lawk theilo bawk. Vawiin emaw, naktuk emaw, tun kum emaw, nakumah emaw a ni thei tih mai loh chu sawi lawk theih kan nei lo – thihna chungchangah hian. Thu kan neih lohna lam tak a ni lehnghal a. A pawi ngawt mai kan ti dawn nge, a zia lo ngawt mai kan ti dawn ti pawh ka hrethiam lo.
Mihringte chunga thleng tur atana duhawm loh ber chu ‘Thihna’ ngei hi a ni ti ila kan sawisual in ka ring lova. Kan lo sawisual ta a nih leh min lo ngaidam mai ula. Chutiang khawpa mihringte chunga thleng atana thil duhawmlo chu ni mah se, mihringte zingah pumpelh thei leh tlanchhiatsan thei kan awm hauh lova, thihna kut vawt ina a ngam loh mihring tu mah he khawvelah hian an awm heklo. Thliar bik leh duhsak bik lah chu a neilo em em mai lehnghal a, mi zawng zawng, hausa leh rethei, pawisa nei leh nei lo, mi lian leh te, mi ropui leh hniam thlenga ang khata min hrutrualtu awmchhun chu ‘Thihna’ hi a va ni chiang em. Mi ropui thlan khur a thuk bik chuang lova, chutiang bawkin, mi rethei thlan khur a pawnlang bik chuang hek lo.
Mithiamte chhut dan chuan, sanaa minute khat hian mi pakhat thlan khurah a nawr liam zel niin an chhut a, nitin, mi singriat bawr velin he khawvel hi an chhuahsan thin niin an chhut bawk. Kum tin mi maktaduai sawmthum velin he khawvel hi kir leh tawh ngai lo turin an chhuahsan thin niin an sawi. Chung ang mite zinga kan la tel ve lo hi kan vannei ngawt mai – tel hun erawh kan la nei ve ngei dawn. Winston Churchill-a’na, “Vawiinah hian kum za dam tur angin hna thawk la, naktuka thi tur angin inngai la, inpeih rawh” tia a sawi hi kan hriatreng atana thu duhawm a ni ang. Chung ang mi tam tak zinga thenkhat, abikin, khawvel hriattham khawpa hmingthang leh ropui, an thih dawn darkara an thusawite chu en ho teh ang. Thenkhat a lungchhiatthlak laiin, thenkhat erawh a ngaihnawm viau thung ang. Nang leh kei atan hian zir chhuah tur leh inhmuhchhuahna tur a awm mial takin.
Ring lo mite thusawi atangin bul i han tan dawn teh ang. “Pathian leh mihring kalsan ka lo ni ta. Ka nunna hi reilote tal min pawhsei sak hram teh u. Hremhmun pana ka kal dawn hi” – Voltaire.
“Reilote chauh pawh la dam belh dawn ila nuai tam tak ka seng ang” – Elizabeth-I.
“Pathian khawngaihna leh duhsakna chang tur hian meipuiah kum 1000 thut min phalsak se ka va ti em” – Francis Newport.
“Aw Lalpa min tanpui rawh. Ka hmaah hremhmun a awm” – Tom Payne.
“Eng thisen zozai nge, eng tualthahna nge ni le, eng vangin nge thurawn thalo leh sual tak tak kha ka lo zawm? Mi bo ka ni e. A tlai hnuah chuan chiang taka hmuh tir ka ni leh si a nih hi” – Charles IX, King of France.
“Khawvel hi ka ta nise lang chuan, hremhmuna dah ka nihlohna turin a pumin ka pe phal ngei ang. Lalpa, min tanpui rawh, min pui lul teh. Ka kiangah hian lo awm hram te” – Tom Payne.
Kristian, ringtu thenkhate thusawi hi i han sawi veleh thung teh ang. ” Lalpa thihnain min man mah se, i kuta ka awm ni atang khan ka lungawi tawk e” – John Calvin.
“Hei hi maw thihna chu? Dam aiin a nawm zawk hi. Isua kiangah hlim takin ka awm dawn tih hi rawn sawi thin ang che u” – John Arthur Lyth
“Ka thi dawn lova, Isuan ka awmna hmun a thlakthleng zawk mai dawn a ni. Amah nen kan kal dawn a, thlamuang takin ka chawl ang” – Dr Preston.
“Isua kianga awm chu a va nuam em” – Francis Willard
“Ka va hlim tak em, Lalpa hnenah ka kal mek avang hian” – Mary Frances
Khing lo pawh khi sawi tur a tam khawp mai, sawi zawh sen chi rual a ni lo. Khing ringlo mite leh ringtute thusawi thenkhat kan sawi atang khian khawi hmuna kal nge chakawm zawk ang a, nuam zawk ang tih chu ka hrechiang thawkhat viaui in a rinawm – kei leh nang hian.
Pumpelh theih leh tlanchhiatsan theih a nih miau loh avangin eng hunah emaw, eng tik niah emaw chuan thihnain kan chungah thla a la zar ve ngei dawn a, kan thih dawn darkarah nang leh kei hian eng thu nge kan hnutchhiat ve ang le. Hremhmun rapthlak tur zia nge, vanram nawm tur zia? Hawh, hun tha kan neih lai hian inngaihtuah chiangin, i inngaihtuah harh teh ang.
Thih dawn darkara inhmuhchhuah hi eng tihna mah a ni lo a nia, thlamuanpui tlak a ni lo. Kan that lai hun, kan theih lai hun hi Lal Isua khian a duh dan ang zawng leh tha a tih dan ang zawnga hmang turin min duh mai ni lovin, min phut tlat a sin.
Thih dawn darkara inhmuhchhuah leh piantharna hian vanram min thlen thei dawn chu ni se, dik viaute, rinawm viaute hi a ngai kher nang ti raw? Chumai a ni lo, fel tak leh tha taka nun kher te hi a ngai tawp nang. Kan damchhung ni hi mahni nawm tih dan ang leh tha tih dan ang angin, a nuam thei ang berin hmang ila, thih dawn darkarah inhmuchhuakin, piangthar zan ila chu aia nuam chu mihring nunah hian eng thil teh vak nge awm chuang ang.
Kan thih dawn darkarah kan bul hnaia awmte hriat atan thu lungchhiat thlak tak ni lo, hriat nuam leh ngaihthlak nuam, thu hahdam thlak tak kan chhak chhuah theih nan, kan nun hi ulukin, a tha thei ang ber duhawm thei ang ber leh sual nun pui lo turin buatsaih teh ang.