- Lallunghnema, Charity Lodge
November Ni 10-ah Consumer right sawihona DDK ah tlai dar 5:30-6:30 khan kan nei a Chuta kan sawiho thenkhat chu tun tumah hian ka han tarlang dawn a ni.
Kum 30 chuang zet Consumer Protection Act 1986 hman a nih hnuin a thlak turin The Consumer Protection Act 2019 chu a lo piang ve leh ta a. He Act hi India President-in ni 9 August 2019 -ah hman theih turin a hming a lo sign hnan ta a ni. Tichuan, he Act hi Rules, The Consumer Protection Rules 2020 chu peih fel a nih hnuin July 20,2020 atangin hman tan a ni. He Act sec. 1,7(1) (II) in a sawi danin thil lei leh hmangtute chu consumer kan ni vek a ni. He Act bakah hian The Legal Metrology Act 2008 -te, The Essential Commodity Act 1955 te leh Act leh Rules engemaw zat kan nei bawk a. ni.Consumer right humhalh turin heng Dan-te hi an pawimawh em em a ni.
A pawimawh leh huam zau ber chu Consumer Protection Act 2019 & Rules 2020 hi a ni. He Act hi tihpuitlin a nih theih nan Sawrkar chuan hmanrua chi hrang hrang a din a. Consumer-te zualkona turin National, State leh District-ah te chuan Consumer Commission din vek a ni a. Heng Commission tinah te hian Consumer Commission te hnathawh ti awlsam tur leh zangkhai zawka Consumer Case chinfel a nih theih nan Mediation Cell awm vek tura buatsaih a ni.
Mizoramah pawh hian Consumer Protection Act 2019 &Rules 2020 chu hman tan a ni ve nghal a. Hemi atan hian State leh District Consumer Commission te chu hna thawk thei tura puahchah nghal a ni bawk. Heng Consumer Commission- te hi Food Civil Supplies & Consumer Affairs enkawlna hnuaia awm an ni.
Aizawlah chuan State Commission leh Aizawl District Consumer Commission te hi Tuikhuahtlangah Office neiin building pakhatah hna an thawk vek a ni. District danga Commission-te pawhin DIstrict Capitaltinah inbunin hma an la a ni.
Tute nge Consumer te chu: Consumer Protection Act 2019 in a sawi angin thil leitu tupawh consumer an ni. Mi tha leh leitu(service avail) te chu consumer an ni a. Consumer tih hian a huam zau em em a ni.
1) Thil chi hrang hrang leitu a huam vek. 2) Ei tur chi hrang hrang, hman tur chi hrang hrang a huam vek. 3) Tha leh zung hmangtute (service buyer te) an ni. Heng service petute hi Service Provider tih an ni.
LEITU leh Service hmangtu ni si, consumer ni thei lo te:
- Hetih lai hian thil leitu ni mahse, sumdawnna leh hralh leh chhawn tura thil leitute leh a thlawn a thil dawngtute erawh chu consumer an ni thei lo.
A tawi zawngin mi zawng zawng consumer kan ni.Thil leitu leh hmangtute kan ni vek si a.
India leh khawvel zau zawka consumer te dikna leh chanvo humhalh tura hmalakna thenkhatte: - Khawvel pumpui huapin Consumer International, pawl lian tak hi Kum 2969 Khan din a ni a. A tirah chuan International Organisation of Consumers Union tih a ni a. Netherlands nula din a ni.Heng ram hrang hrang, USA, Western Europe leh Australiaahte hian he pawl hian branch a din zel a ni a. Member 250 neiin ram 120-ah an in zarpharh mek a ni. London ah office an nei mek. Regional office : Latin America, Asia Pacific, Middle East leh Asia ramah te an nei mek bawk.
Khawvel hriat hlawh John F. Kennedy US President chuan US Congress ah March 15 1962 ah thu a sawi a. He a thusawiah hian 4 Basic Consumer Right a puang chhuak a. Chungte chu:
Right to Safety
Right to be informed,
Right to choose
Right to be heard -te an ni a; Consumer Bill of Right tia hriat zui a ni ta a ni.Hemi Ni hi tun thlengin Consumer Day a hman a niin thupui erawh chu Consumer International-in a thlang a ni.J.F.Kennedy hi khawvela a Consumer Protection lam(zawi) chhuaktu leh sawi chhuaktu hmasa ber nia ngaih a ni a Consumer Movement championtu pawimawh ber zinga mi a ni
INDIA RAMAH CONSUMER MOVEMENT: Kum 1960 vel atangin Consumer Movement hi India mipui rilruah lo intuh ve tan a. Ram puma ei leh bara harsatna nasa tak lo thleng avangte, thil siam chhuah chheprelh te leh dan bawhchhiaa thil hralh leh man to uchuak taka hralh leh ei tur tihbawrhban(food adulteration) nasa tak avangin Consumer Movement a lo intan a ni. India rama Consumer Organization ding hmasa ber chu Consumer Guidance Society of India hi a ni. Hei bakah hian tun thlenga lar tak chu Voluntary Organization in Inteeet of Consumer Education(VOICE) hi a ni bawk . Tunah hian India ram pumpuiah Consumer Association chu hrang hrang 600 vel an awm mek a ni. Tun hnaiah Consumer Group pakhat Consumer Advocacy Group chak tak a ding thar a. Mizoram atang pawh hian member an awm nual bawk. CPA 1986 din a nih atang khan mumal takin India ramah he Movement hi a intan tih a ni bawk.
MIZORAM CONSUMER MOVEMENT: Mizoram Consumer Protection Rules 1987 siam a ni. He rules hmang hian consumer-te chanvo humhalhna tur hmanrua(mechanism) din chhoh tan a ni. Consumer Protection Council chu State leh District level-ah te din a ni. Consumer Forum pawh State leh District level-ah te chuan kum 1988 ah din a ni bawk. Heng State Commission leh Aizawl District Consumer Forum Member leh President hmasa, mipui hriat larte chu Pu R.L.Thanzawnate, Pu P Lalnithangate, Pu Zokhuma te, Pu Dengchhuanate, Pi Lalrintluangi te leh Pu Lala Khawbungte kha an ni a. Tlai khawhnu deuhvah Pu Thanhawla te leh he thu buatsaihtu Lallunghnema te hi an lo lang leh bawk a ni.
Tichuan, Mizoramah hian India ram dang ang bawkin Consumer Movement chi chu kum 1986 atang khan a lo intuh ve tan a. Pawl lian tak Mizoram Consumer’s Union chu kum 1995 ah din a lo ni a. Chutih rual chuan District hrang hrangah Consumer Association din a ni ta zel a. He thu buatsaihtu pawh hi he pawl dinna a, a sulsutu zinga pakhat a ni. He pawl a a kulataia ka phili buai laia MCU hnathawh lian tak zinga pakhat chu veng hrang hranga Gas sem hi a ni. Tin, gas connection man nasa takin a nawr hniam bawk. Pawl bakah hian Activist engemaw zatin anmahni mimal thahnemngaihna in harsatna tawk consumer-te an tanpui reng bawk. He thu buatsaihtu hian Consumer Awareness Daily newspaper-ah article a ziak thahnem viau bawk. Ani hian Consumer Bu 5 zet a lo chhuah tawh bawk a ni.
Hetiang hian zawhna siamin i lo chhang chhin teh ang.
Q1. Tute nge consumer?
–Thil leitu leh hmangtute tupawh.
Dam lo damdawi In a awm te. - Zirlaite, thlawhtheihna passenger te.
- Khualzinte (maxi cab, taxi etc hmangtute)
- ration(buhfai) latute
*In luahtute, In leitute * pawttute(connection neitute) - Gas connection neitute
- electric chhi tute
- tui(phe) connection titute
- Puan thuitirtute, sa leitute, anhnah leh thali leitute, chanchinbu subscribe tute, * Dinhmun a zirin consumer interest leh right hian a huam zau em em a ni a,internet service- te,online kal tlanga thawmhnaw chahte . etc.
Q2. Consumer -ten harsatna an tawk thin em?
—-Nitin harsatna an tawk:
1) ngaihsak an hlawh tawk lo. 2) bungraw lei hman theih loh an thleng thei lo.
3) bungraw chhia siamtir naah harsatna an tawk fo.
4) buk tling lovin thil an lei fo.
5) thil man mumal lo an tuar nasa hle. 6) transport system tha lo an tuar. *Bus fare, taxi fare, maxi cab fare-ah buzona an task fo. thlawhtheihna ticket refund etc.an tuar.
Q3. Consumer Awareness tha a awm loh chuan ram in hma a sawn thei lo.
— Ramchhung economy siamtu lian ber chu consumer te hi an ni. Consumer te tel lo chuan ram economy a kal thei lo. Thil siamtu leh hralhtute pawh thil dangah consumer an ni tho. Consumer kan ni vek.
Q4. Ram upa zawkte hian consumer concept hi an lo nei reng em?
—- England ah chuan Magna Carta siam a nih rual khan Sahmul(wool) thar chhuah a that leh that loh endikna dan an nei tawh. 1226 AD ah chhang (bread)siamtute khuahkhirhna dan an nei tawh. Kum zabi 14 – naah chuan Sale of Adulterated Food & Drinks dan bawhchhiatna tiin hremna dan an nei tawh. US-ah Food & Drug Act 1906 leh Meat Inspection Act 1906 an siam tawh. Ram changkang tak tak Australia, Italy, New Zealand, Belgium, Holland, Denmark etc.ah te hian Association chak tak neiin mechanism tha tak an nei a ni.
Hetiang hian kan sawiho
1) P&E lam:
Installation of Prepayment Metering System: Central-in he Policy thar hi State tinte ti turin a hriat tir a. Pilot Project atan Zarkawt Vengah tih chhin a ni.A tha an ti . Hei hian complaint a tinep thei ang a, power consumption a titlem thei ang. Hman thuai a chakawm hle.
2) Gas home delivery chungchang: LP Gas home delivery hi thupek tluk a ni a, tih ngei ngei tur a ni. Aizawla College Vengah 2019 atangin tih tan a ni. A hlawhtling hle. Consumer- ten on-line booking an ti a, inah an lo nghak tawh mai a ni. Gas Home Delivery a hlawhtlinna tyr hian Sawrkar, Gas agent leh mipui kan tanrual a tul. Connection pek danah dan bawhchhiatna a tam hle. bawk.Subsidy pawh a lut mumal lo.Chhui a ngai.
3) Ration(buhfai) chungchang: National Food Security Act 2013 (Sept.10 2013 ah Parliament in a pawm). (To provide for food and nutritional security in human life cycle approach by ensuring access to adequate quantity of quality food at affordable prices to people to live a life with… ) Ration hi thla puma sem tur a ni. Zing dar 6:30-8:30, tlai lam dar 3:30-5:30 chhung. Ni 3 hnu leka tihtawp loh tur. Buk a tling tur a ni.
4) Thlawhtheihna Company chhuanlam siam chawpa flight an cancelled avanga khualzin tan takin harsatna an tawh chungchanga hmalakna thenkhatte tarlan a ni bawkn bum Ticket refund a nih theih nan hmalak mek a ni. Air hotute leh consumer activist ten an buaipui mek.
5) Warranty leh MRP chungchangte:
Bungraw lei thleng chungchangte hi sawi tur a tam hle. Warranty period huam chhungah chuan eng bungrua pawh repair theih a nih chuan a thlawnin a hralhtu emaw companyi-n emsw a siam tha tur a ni a.A thar a thlengtir theih a ni bawk.
MRP hi a zuartute hlep tur nen hisapa siam a ni. MRP aia sanga thil hralh chu Dan bawhchhiatna a ni a, dan bawhchhetu chu hrem theih a ni. Heng bakah hian cash memo leh reciept pawimawhziate leh tui,electric bill dante kan hriat a tulzia kan sawi uar hle a ni.