- Zirsangkima
ZIAKZÊLA
Ziaka chu mi hriat hlawh tak a ni a; miten an hriatna chhan ber chu a thu ziah nasat êm vàng a ni. A zir sàn lam hriat a ni lêm loa nâ a, thil hre ve tâwk tak a ni—a thu ziah huai \hin dànah. Thu hi a ziak reng mai a; awlsam lah a awlsam. Chanchinbu hrang hrangah pawh a hming hi ‘hming thar’ a ni tawh lo vek. A thu ziah ril leh ril loh te, belhchian a dàwl leh dàwl loh te, thu fing a pai leh pai loh lam te chu thu hran daih ni ta se. A lãr ve êm êm a ni.
A \awng theih tluk zetin thu ziah pawh a thei. A ngaihtuah hnuhnun apiang leh mi titi thar ber ber zúlin article a ziak thei zêl—Ziakzêla chuan. A hming hi a pu zo rem rem a nia aw…
A cháng chuan a lehkha ziahna pindana thingpui min inpui paha min tìtìpui reng chung te hian thawnthu te zu ziak thei a! Chutianga thluak \ha mi nei bîk chu a ni a; mahse, thu a ziah tam ang hù leh a beisei angin amah faktu a nei tlém—a taimâkna tih loh chu!
Ni e, thu ziah lama taimâk kawngah zawng, ziak mi dangte tluk lohah a léng ang chu. ‘Phone be pah te paw’n a ziak \hin e,’ an tih êm êm phei zawng ka awih chiah lo. Thû ziah nán bera a hman, a computer keyboard pawh a tlo lo hle a ni àwm e. Chutih rual chuan lehkhabu tê (note book) erawh a nei ve lêm lo a; thil han chhinchhiah thlap thlap lam erawh a englo thèn peihna lam a ni chiah lo a ni ang!
A thu ziah apianga romei a zàmtír ziah erawh mi \henkhatin an ning \hin; chu bâkah Awithangpa hla thu tel loin article a ziak chhuak thei mang lo emaw tih mai tùr khawp hian a kúr fo bawk. Politics lamhawi pawh ziak se, romei zàm a \hulhtír chuang lo. |um khat a vai ram fan chanchin a ziak a; romei a zàm ve loh thu a ziak tel. Chu chu romei a ziah lan loh teuhna ber a ni ang à!
A \hiante kan buaina ber chu, a thu ziah zawng zawng hi chhiar hman vek tùra min ngai \hin leh ama thu ziah chungcháng chauha a tìtìpui theihna hi a ni. Mi dang thu ziah \hat deuh han sawipui dáwn lah hian a thîk ta emaw tih mai tùr hian a ziaktute a sêl vak vak zêl mai \hin a! Ziak mi dang a ngai sáng thei lo, pawh ni loin a ngai thei vak lo a ni ang; ama thu ziah chuanna chanchinbu bâk article chuanna phêk a keu ngai tlat lo.
Chanchinbu leh lehkhabu lah hi a chhiar tlém hian kan hre \hin—a \hian, amah hre chiang deuhte hi chuan. Vaiho chanchinbu, sâp \awnga ziak, The Hindu, Times of Inida te, Telegraph tih angreng te hi, a Pdf ka thawn ve fo a, a ‘seen’ ngai lo. Sap\awng chhiar thiam lo a inti duh bawk si lo a. Sâp\awng thawnthu bu lãr, ngaihnawm, ril leh \ha deuhte pawh, Mizo \awnga an lehlin hun nghâk páwla \ang chi a ni roh bawk!
Kan \hian zínga a tù hian nge ni Ziakzêla hi lo fuihpawh tehrêng ni; hmãn kum khân, ‘I thu ziahte hi a bu-in khãwr pum ve la,’ an lo ti pek a. A ti ta tak tak a, ba nei \únin lehkhabu chu a ti chhuak ve ta a—chanchinbu hrang hranga a thu ziah a dah khâwmna chu. Mizo Academy of Letters (MAL) lamin kum tina lehkhabu \ha (Book of the Year) an thlan chhuah \hinah top 20-ah a lang ve teh mial! A làwma a lãwmzia leh mi dang hriat loh a hlauhzia mai chu! MAL ho khân a káah pawh zen se, a seh lo ang tih tùr a ni hial. MAL-hoin lehkhabu \ha an thlan thiamzia leh a zà-a za chuang fé lehkhabu zínga a \ha zual 20 thlan chhuah a harsat dàn tùr te, an thlan dàn ‘fair’ a tihzia te chu a sermon tui ber a ni.
Top 20-a lang pha chin lehkhabu an chhuahna chanchinbu phêk thlá chu a là a, a crop a. WhatsApp group hrang hrang—an Kohhran leh Bial \halai páwl group zawng zawngah nèn a theh darh chiam a. Kár khat chuang WhatsApp status-ah a hmang a; Instagram leh Facebook lamah pawh, hun rei fé Story-ah a hmang bawk.
Mahse, MAL lamin Book of the Year thlanna chu an sáwr zím zêl a. Top 10 an thlan chhuahah Ziakzêla lehkhabu chu a lang pha ta tlat lo!
Chutah zet chuan top 10-a lang ho chu status-ah a hmang tawh lo chiang kher asin le! Chu mai a ni lo, MAL-ho demna thu chu a titi tui ber a ni chho ta. Lehkhabu 10 an thlan chhuahte chu chhiar kim vek tawh ni àwm fahranin a sêl leh ta chiam chiam mai! Kum tina MAL-in Book of the Year an thlan chhuah, fair taka thlan a la awm loh thu te leh a thlangtute zínga politics a inrawlh nasatziate chu, mawi leh mawi lo pawh thlu loin mi tin bulah a sawi chiam chiam zêl mai a. Chanchinbu lamah hial a ziak a; an chhuahsak lo hlauh chu vànnei kan tih nâk laiin ani Ziakzêla thung chuan chanchinbu neitute chu a vau titih ta mai a! A hahthlâk a nia aw…
A thluak \hatna te, lehkha ziak tùra a taimâkzia te hi a fakawm êm êm mai. Mahse, ‘khelh nei’ rùna lehkha ziah chu a ngaihnawm thei tak tak lo a, a tlo pawh a tlo thei lo. Kan \hianpa Ziakzêla hian lehkha ziah leh \awngkam han chelek vêl pawh a thiam; a thiam loh ber chu, thiam bera a inngai tlat hi a ni!
Zalènna rama chêng miah lo leh mahni pawhina kan chhiar nawn kan chhiar nawn peih leh tawh loh tùr thu ziak chu a ngaihnawm tak tak ngai lo a nih ka ring ta—Ziakzêla thu ziah zêl peih dàn a\ang hian!
Dáwnvêla
Kan \hian zíngah Dáwnvêla a awm ve—thu ziak mi ve tho chu.
Ani pawh hian thu tam tak a ziak tawh ngeiin kan ring; mahse, a tláng phal chiam ngai ve lo—a ui vàng pawh ni loin. A thu ziah chu a sit deuh tlat \hin; chanchinbua tih chhuah phei chu a zak!
Thu a ziak \hin, han ti ila, ziak reng chu a ni lo maithei; kan hriatpui vek lo. |hian zaho tìtì nikhua paw’n a \awng tam ber a ni ngai lo. A \awng ve chhunah erawh a thu sawi kan ngaithla \hup zêl. A chhan chu, a tìtî-ah a lehkha chhiar nasatzia a hriat \hin a, a thu vawrh chhuah a fing a, dàwn zui vawng vawng tham a tling tlat zêl.
Dáwnvêla chuan literature piah lamah hringnun hi a zirin a zir a. Thawnthu ziaktu lãr zíngah pawh—Kwame Anthony Appiah te, ‘The Alchemist’ ziaktu, Paulo Coelho te, ‘The Factory’ ziaktu Hiroko Oyamada te, ‘Three Junes’ ziaktu Julia Glass te a tuipui tel vek bawk a ni mai lo a, C |huamluaia a\anga C Lalnunchanga, Thanpuii Pa (J Malsawma) leh Zikpuii Pa kut chhuak te, James Dokhuma, JF Laldailova a\anga Mafaa thu ziak zawng zawngte pawh a tuipui vek tho. A lehkha ziah aiin a lehkhabu chhiar hi a tam fé zâwk! ‘Lehkhabu leh chanchinbu a chhiar nasa leh lutuk a, a thu ziah te pawh a sit zo vek a nih dáwn hi!’ kan ti fo mai.
Lehkha ziah hi a basa ngam ngawt ngai lo a. A ziah tak tak hmain a ngaihtuahna nasa takin a séng hmasa fé \hin. Paragraph khat lek ziak tùr paw’n—tùn hmá chuan—lehkhabu volume tam fé a keu hmasa \hin. Tùn hnua internet leh Google kan pawh tâk hnu hian hian awlsamna a ûm ve ta mai pawh a … pawh a ni ber chuang lo, hmãna a lo chhiar tawh, a awmna lehkhabu zawn a awlsam e, tih mai chauh a ni. Tùn hmaa a lehkhabu chhiar tawh a\anga a thu duh awmna kha zawn a awlsam deuh e, ka tihna a nih chu. Google ring ringawt pawh a ni lo, chhiar tam a ngai tho tho.
Dáwnvêla chuan lehkhabu a ti chhuak ve tawh a; a cha lo chauh! Ani chuan, miten lehkhabu ngaihnawm, chhiartute dek zar tùr ang chi leh hralh kal zet, lei tùra miten an inkawh hmuh sup sup ang chi kha ziah a tum ber a ni ngai lo. ‘Miten ngaihnawm ti lo mah se, ka ziah laiin ka hlâwkpui tawh tho tho,’ a ti tlat! Mahse, a lehkhabu chhiar tawh chin chuan a rilzia leh a thûkzia an hmuh hmaih ngai lo.
Ani chuan zalènna rama chêng zalèn takin, mi fak leh chawimawi emaw chibai emaw hlawh ûmin lehkha a ziak ve ngai lo a; Book of the Year-a thlan inbeisei vàng phei chuan a ziak lo nasá! Chawimawina ûma lehkha ziah ai chuan a ziah sâ pawh, bawlhhlawh phur, \awih thei lo (ni ta!) paih ní-a paih tel ve mai pawh a hnial lo hial ang chu!
Thawnthu puitling (novel) a ziah lai te khân a kawm theih miah loh! A inkhung loh leh mi tin, chi tin chi tang, naupang leh officer ei rù leh ei ru thei, ei ru duh si lote chenin, a kàwm kual vak vak a. Pitar-putar bulah phei chuan niléng deuh thàw te a tâp peih \hin a nia aw!
Ziah hunbî a nei ngai lo a, a \hiante hi min thlauhthla ta emaw tih mai tùr hian phone paw’n a biak theih ngai loh a; message lah ni 10 hnuah te a chhiar ve chauh \hin. A thawnthu ziah chu a nunpui a, a changtute a retheihpui a, a \ùl hunah a \àmpui a, a \ahpui a, a cháng leh a nuihpui leh \hin. Chutianga ziah thawnthu chuan ‘nunna’ a nei lo thei lo ringawt mai a ni. |hiante thingpui inpui paha thawnthu ziah ang ngawt chu a ni thei lo ang!
Lehkhabu a tih chhuah ve paw’n ropui taka tláng zarh a duh ve ngai lo. Chutih rual chuan mi \henkhat chuan uikawm an ti hle! Mi present tùra lehkhabu a ziah ngai loh vàng a ni ang. A chhúngte leh a release-tu ngei te pawh a leitír vek zêl—a zawrhna man aia toin. Mahse, an chhiarsak hnuin an pawisa sèn tù ma’n an ui zui ngai lo. Chutianga lehkhabu rotling ziak tùr chuan kum tam a sual \hin. Phêk khat pawh a thlàa thlà a beih cháng pawh a awm nia!
Tlipna
Ziak mite hi an ropui a, an hlu a, hnam rohlu, hnam meichher kengtu an ni tak meuh a; an meichher ken lai hi a mit mai i phal lo ang u. Eng lehkhabu pawh, eng chanchinbu pawh, tih chhuah (publish) ni pha chin hi chu, chhiar phawt zêl ila, hlâwkna eng emaw tal hi chu chhar tùr a awm zêl mai a nia.
Chutih rual chuan ziak mi an nihnaa an rilru put hmang erawh a inang lo hlawm hle ang. Ziak mite hian thu ziak \ha leh tlo an ziak duh a nih ngai chuan, a ziah lam aia a chhiar lam pawh an taimâk a ngai hle ang. Ziah vak vaka ziah sâ neih tam hi a \ha e; chutih rual chuan, an ziah chhuahte hi belhchian a dãwl meuh em, tih pawh thlír tel thiam \hin se la. Mite sawisèl hmachhawn ngam a ngai mai ni loin a \ùl a. An kut chhuak \ha an tihna lam aia inzir an ngaihna lam pawh hre tam thei se, a dawn sawn pawh thiam se a \ha ngawt ang.
Ziakzêla aia Dáwnvêla ang hi, Mizo ziak mi zíngah hian awm \euh thei se a duhawm ngawt mai.