- Debbie Rinawmi
Kan nun dan leh hun kan hman danah te hian hmanlaia an tih dan leh tuna kan tih dan te khaikhina teh a tul chang a awm fo va. Thil thenkhat ah chuan hmana an thil tih dan a that zawkna a awm rualin thil thenkhat ah ve thung erawh chuan hmanlaia an tih dan hnawla hmasawn a ngaih chang a awm thin. Chuti a nih mek lai chuan thudik pakhat, dik lo thei lo leh hun emaw changkanna in emaw a tih danglam ve ngai loh a awm a: khawvel ah hian thil thar reng reng a awm lo tih hi.
Mizo khawtlang ah hian ‘pasaltha’ hrilhfiahna hi a ri khat hle a, ‘pasaltha’ han tih hian Mizo te thinlung ah a chian em avang pawh a ni mahna. Pasaltha chu tu te nge? Hmanlai pasaltha kan hriat thin te chu an huaisen em em thin a, ‘huaisenna’ kha anmahni ti pasaltha tu pakhat leh anmahnia kan hmuh lian ber a ni ti ta ila kan sawi sual kher lo vang. An huaisen bakah an tlawmngai a, an inngaitlawm em em thin a. Pawn lam atanga hmuh theih chin ah chuan an thupui ber nia lang chu khawtlang rawngbawl leh venhim a ni.
Pasaltha hmingthang Chawngbawla kha a huaisen thu an sawi ruala a chapo loh thu sawi tel a ni thin kha a ropui hle. Sa hrang laka sawi tur leh chanchin ngah tak Chawngbawla hi zu hmunah mi pakhat amah hre lo tuin, “Nang thiana, sa bawp eng zat nge i man ve tawh ?” a ti chhen mai a, Chawngbawla chuan, “Sa bawp tih tham pawh ka la man ve lo,” a ti mai a; mahse chu pa chuan a zawh tak sek sek avang chuan Chawngbawla chuan, “Chutia min zawh sek sek si chuan, man tih tham pawh ka la nei lo, a lungthu pawh a la kim lo. Savawm ramtla bawp pakhat ka man a, Sakei chho sang kai bawp pakhat ka man bawk a, chuti zawng chu a ni mai,” a ti ta a. Helaia a tawngkam atang ringawt pawh hian a chapo lohzia a hriat theih mai awm e. A lar na leh hmingthanna chu ral beihna ah a la ni leh ta nghal. Histawri kan sawi (narrate) danah pawh hian inang lo tak tak te pawh a awm thin a. Chhim leh Hmar indo chungchang pawh kha sawi dan pakhat ah chuan chhim lam chuan Sialhmur an run a, Lalpuithanga te chuan pasaltha Chawngbawla chu an hruai ve a. Chutah Sialhmur/hmar lam pasaltha Nghatebaka chuan a awm bo laia Sialhmur run a ni chu a ngai thiam lo hle a, a va haw nak chuan chhim ho chu a kap zui chiam mai a, an tlanchhe dum dum mai a ni. Chung hunah pawh chuan Chawngbawla chu a khaw mipuite venghimin an hnung a dawl a, Nghatebaka pawh a that zui ngei a ni awm e. Chawngbawla’n, “Huai zawng a tha love, kei aia huai chu lu zuar an ni; ka huai hi i a tawk lek a ni,” a tih hian amah aia mipuite himna a ngaih pawimawh zawk zia leh a hma a sial loh zia a entir kan ti thei ang. Chawngbawla bakah hian pasaltha dang huaisen tak tak Taitesena, Khuangchera,adt. kan nei a, anni huaisenna lan chhuahna ber chu khawtlang venhimna kawng ah a ni tlangpui a tih theih awm e.
Tunlai hunah han lut ta ila, hmanlai ang lo takin midang hliahkhuh ngai leh midang thlamuanpui tur mamawh chu chak lohna ah ngaiin tlawm ah kan la a. Chumi in a hril chu mahni theuh hi huaisen ah leh chak tawk ah kan inngai a, chu chuan mahni theuh ‘pasaltha’ riau ah min inngaih tir a tih theih a. ‘Huaisen’ kan tih zawng a dang ta pawh a ni ang. Tunlai ah chuan mahni in lum atanga thu hmanga midang nghaisak te hi huaisenna a ni aniang, kan phone leh computer hmaah hmaichhana kan sawi ngam loh tur tak kan kutzungtang hmangin kan chhak chhuak bawrh bawrh thin. Tunlai ah chuan aia upa zah loh te hi huaisenna dan chi khat a ni mah na, aia upa zah ngam an tlem em mai. Tunlai ah chuan dik lohna lai inhailan sak hi huaisen taka politics khelh dan a ni ang, party hrang inlungrual taka ram tana thawk tlang dial dial hmuh tur an vang em mai. Ramin chhiatna a tawh pawhin party inchirh theh nana hman a ni fo thin. Tunlai ah chuan ram hruaitu leh mi thiltithei hman tangkai hi huaisenna a ni aniang, ram hruaitu te’n mimal tana tihsak tur an ngah thei em mai. Tunlai ah chuan mi sawisel emaw sawisel ngam te hi huaisenna a ni aniang, ram hruai tu emaw kohhran te han sawisel ngat phei chu huaisen ti tu an awm a, anmahni pawhin huaisen an inti thin niin a lang.
Engpawh nise, a chunga tarlan zawng zawng te khi tu emaw ngaihdan ah chuan ‘mi huaisen’ vek an ni. ‘Huaisen’ kan intih theuh si avangin he thumal hi hrilhfiah pawh a har khawp a.Chutih rual chuan huaisen teh nana tha tak a awm thung a, chu chu kan huaisenna chuan khawtlang emaw kan bula mi te tan thil tangkai emaw thil tha a ti em tih hi a ni, hei hi pasaltha teh nana tha leh tlo ber pawh niin a lang. Huaisen kan ngaihdan hian thui tak a hril a, hmanlaia pasaltha te kha tun thlengin kan ngaisang em em a. Tunlaia huaisen kan tih te pawh ngaihsan enin kan en thin a nih hi. Hemi kawngah hian kan rilru put hmang (mindset) a pawimawh hle. Mi thenkhat chuan mahni pum tih puar nana midang chan ai laksak tur khawpin an huaisen a, thenkhat chuan mahni rilru dam lohna tlansanin midang te tih hrehawm hlauvin an nui lui a. Hmanlai angin ral do va chhuah a ngai tawh lo va, mi zawng zawngin ram hruaitu hna kan thawk thei lo bawk a. Tui mal far in tuifinriat a siam thin ang hian kan hmazawn theuha midang chunga rilru tha pua thil tha kan tih hian khawtlang tan thil tha ti ang kan ni a, pasaltha ze lian tak kan nei tihna a ni. Pasaltha i ni ve dawn em le?