- Mahmuaka Chhakchhuak
Mizoram Historical Village Chawngtlai leh Khawzawl RD Block te buatsaih ‘Seminar on Khawzawl District-a pi pute sulhnu’ tih chu Nov. 25, 2021 (Thursday) niah khan KHAWPUITAN ah hlawhtling taka hman a ni.
He hunah hian mi 11 laiin an Paper ziahte an thehlut nain mi pangate hnen atangin Seminar Paper present a ni a, a ngaihnawm hlawmin a bengvarthlak mai bakah a hlawkthlak bawk avangin a hmuna kalte chuan hlawk an ti hle mai a, zawngchhang tlak tak ni bawkin an hria. A thlengtu lam inbuatsaihna pawh a thain an thleng zo hle mai a, a hmun leh hma a nuamin a rem bawk a, hlim taka hun hman a ni.
Seminar buatsaihna hmun KHAWPUITAN hi Chawngtlai khaw chung, Chawngtlai atanga 2.5 Kms vela hlaa awm a niin a hmun hi a thelh nuam hle mai a, sava hram noh noh hriat tur a tam bawkin a hmun hi a rem hle bawk. Mizote kristian kan nih hma leh ramhuai biak lai huna Lasi lalnu Tantinchhingi leh a hote awmna hmun thin a ni. Nikuala’n Chawngtlai a luah lai hun kum 1887 – 92 ah pawh khan mi lu lak tuma rammu tur leh rawlrala chea an chhuah dawn apiangin he tlangah hian Nikuala hi a inthawi thin a. An hlawhtlin dawn chuan he tlang huaisar tak hi a khur der der mai bakah a rum veng veng thinin an hre thin a ni. Tau meichher chhi pawh an tam thei hlein lasi puantah lai leh an puan zar tlar dalte pawh an hmu fo thin bawk.
Chawngtlai khuaah hian pipute sulhnu hmuh tur ala tam hlein hmun danga awm ve lo nia hriat engemaw zat a awm bawk a, hengte avang hian khawchhunga chengte chuan heng thil hlute hi humhalh thain an hria a, a humhalh tur pawl an din hial a. Bialtu MLA, Lalrinliana chuan Feb. 21, 2014 ah khan a hmingah Mizo Historical Village tih chu alo puang tawh a. Vawiin thleng hian thil hlu tak tak humhalh an la neiin mita hmuh leh khawih theihin engemaw zat ala awm nghe nghe. Chung zingah chuan hmun danga a awm ve pawh hriat lem loh leh Chawngtlai ram chhung chauha awma hriatte a awm nual bawk avangin chungte chu an ngai hlu hle bawk a. Chung zinga thenkhatte chu LUNGSEN, HRANGLUNG, SAHLAM leh LUNGDING te hi a lar zual a ni awm e.
LUNGSEN; He lung hi mak deuh maiin kumtin hian a sen dan a inang lo a, a sen lar kum leh a sen dal kum awmin a sen lar kumah chuan ‘Chawngtlai khuaah hian buh leh bal kan ngah dawn e’ an ti thin a. Chutiang bawkin a sen lar loh kumah chuan buh leh bal an thar tam lo bawk thin. He Lungsen hi khel loin Chawngtlaia lo khawsa tawh thinte chuan buh leh bala an hausak dawn leh dawn loh aienna atan an lo hmang thinin an thlawhhma lak dawnah zawlnei ang thawthangin an ngai thin a ni. Vawiin thleng hian he Lungsen hi hmuh theihin ala awm nghe nghe.
HRANGLUNG; Hei pawh hi Pasaltha, ral that thin, mi hrang huaisen ve tawk takin an damlai lung leh an dam lai nun hriat reng nan lung an phun thin a, chu chu Hranglung an ti a ni. Mizoram khaw tam takah hian a awm pawh hriat a ni lo a, hre ngai lo pawh an tam awm e. Hmanlai mizo kalphungah chuan Chawngthu hnam chauhin an phun thei lehnghal a ni awm e. Chuvangin Lusei hnam nazawngin Hranglung hi an phun thiang lo a, Anchhia nena phun a ni thin bawkin he ka Hranglung hi a tichhe tu chu mihring a ni emaw ran a ni emaw engpawh nisela ngal ngetin thi rawh se tia chhia chhamin an phun thin.
SAHLAM: Halkha hote’n mizo lal leh khuate an run reng avangin Chawngtlai lal Nikuala leh a pasalthate chuan Halkha ho do turin an inbuatsaih a. Halkha pawi pasaltha Ralbilha ho chuan Chawngtlai rawn run chimih vek tumin an rawn thawk chhuak leh a, Nikuala hote chuan an lo changin an chang chhuak a, Ralbilha leh a hote chu mi 19 lai an lo that a ni. Chung an mi thahte lu chu khuaah hawnin Sahlamah chuan an khai ta a, a hnu lam zelah pawh ral lu khai tur a awm apiangin an khai ta ziah a.
Sahlam hi kum 1670 – 80 velah pawh khan alo awm tawha hriat a niin Bualte khuaa an thah tak Champhai lal Mangthanga fapa Mangkhaia lu kha Sahlamah hian an lo khai tawh a, hei hi hriat mai theihah chuan hriat hlat ber a ni. Lalsavunga ngei pawh khan a farnu Lalchawngpuii (Laltheri) ngaihzawng Chalthanga kha thatin Sahlamah hian alu an lo khai tawh bawk a, hei vang hian hmelma lu chauh khai loin thenkhatte chuan an mi thah lu hi an lo khai vek nia hriat a ni. Chawngtlaia Sahlam ang bawk hi Phullenah leh Lungtanahte awma hriat a ni a, khaw dangah chuan a awm ngei e tih chiang taka hriat a ni lem lo. Chawngtlaiah erawh mi lu an khaihna thing – Sahlam ngei mai chu hmuh theihin ala awm.
LUNGDING; He lungpui hi lung sakhat niin a sang hle mai bawk a, an han teh chuan 75 Fts laia sang a niin mak tak maiin a thuthmun hi a len lam tehkualin 75 fts chiah bawk a ni. Chawngtlai atanga khawthlang lam 3 Kms vela awm a niin tunhma lamah chuan huai neia ngaiin kan pi leh pute khan an lo be thin. Heng lo pawh hi thil dang la awmin Chawngtlai khua leh a chhehvelah hian hnam rohlu thil tam tak ala awm a. Pasaltha hmingthang tak Hranghleia khua ni bawkin tun hnu hian a thlan pawh ropui taka siam a ni. Hranghleia hian Sai pahnih that tawhin Sela pahnih, Ramsial 13, Sakei 3 bakah sa dang 300 chuang a that tawh nghe nghein ruai pawh vawi 82 lai a theh tawh bawk a ni.
Mizo Historical Village hiala inchhal ngam Chawngtlai khua hi khaw namai an ni lo a, Woman Wing te pawh neiin phur tak maiin an khua leh a chhehvela hnam rohlute hi an humhalh a, thangthar rawn la awm zel turte tana thil hlu tak tur a nih hrerengin sum leh pai mai bakah tha leh zung tam tak an lo seng tawh bawkin an la seng mek zel bawk a ni. Khawzawl atanga Khawhai lam kawnga kala 10 Kms chauha hlaa awm a nih avang hian a panna hi a nuam a, a boruak a nawm bawk avang hian pan manhla tak a ni. Chawngtlai khua chauh ni loin an chhehvel khuaah te pawh hian mizo thil hlu tak tak hmuh tur leh hriat tur a awm bawk a, Seminar Paper buatsaihtute atang pawh hian thu bengvarthlak tak tak ngaihthlak a ni.