- HC Vanlalruata
India hmarchhak behchhan a kawlphetha siam chhuah hna thawktu, North Eastern Electric Power Corporation Ltd. (NEEPCO) chuan tunhnaiah khan Mizoram sorkarin an kawlphetha siamchhuah hman man a pe lo rei lutuk tiin, December ni 10 aţanga Mizoram hnena kawlphetha a pek tihtawpah a vau a. Mizoram sorkar nek nawm hun lai, Krismas lai a eng neih loh pawi tur zia hrechiangin an nawr hun pawh a fuh chat chat hle.
Mizoram sorkarin NEEPCO hnen aţanga kawlphetha a hman man bat hi, October ni 25 thleng khan cheng vaibelchhe 15 leh nuai 78 a nih thu December ni 7 khan NEEPCO-in chanchinbumi ţhenkhat a hrilh a. December ni 8 khan chanchinbu lamah a chhuak a, social media-ah a darh ta nghal chuai chuai a nih kha. A hma October thla bul lam khan NEEPCO hian Northeast Regional Load Dispatch Centre (NERLDC) hnenah Mizoram hi a lo hek tawh a. Awmzia a neih loh avangin vaukhànna an chhákchhuak ta niin an sawi a; a hun pawh an hre chat chat kher mai.
NEEPCO vauna behchhan a social media lama thawm a rin tak hluai tûk, December ni 9 (kawlphetha pek tihtawp ţan ni tura an sawi/vaukhan hma ni chiah)-ah Mizoram sorkar Power and Electricity department chuan, cheng vaibelchhe 16 leh nuai 40 chu NEEPCO hi bank kaltlangin a pe ta nghal a. Thawm a reh zui ta. Thawm a reh chhan hi sum an dawn vanga NEEPCO an ngawih zui tak vang niin a lang.
Hemi chungchangah P&E department hotute’n The ZOZAM Times an hrilh dan tlangpui chu hetiang hi a ni – Mizoram sorkar sum harsatna avangin kawlphetha leina man hi pek lâwk theih ni lo mahse, Ningani khan sorkarin treasury aţangin Letter of Credit (LoC) hnawh khahna tur Rs vaibelchhe 16 leh nuai 40 pek chhuah a ni a. Chumi a nih chuan a fel thawkhatah an ngai niin an sawi.
“NEEPCO nena kan inremna angin LoC-ah kawlphetha leina bill an rawn serve aţanga ni 45 chhunga pek tura tih a ni a. Ni 45 chhunga pek hman a nih loh chuan LoC leina turin bank-ah sum dah lawk aţangin an pawt chhuak ta ţhin a. Hei hi an lak chhuah aţanga ni sarih chhunga dah khah leh ţhin tura tih a nih angin hnawhkhah reng a ngai a. Hemi hi hnawh khah a nih loh avangin NEEPCO aţangin vauna a lo kal a ni,” tiin ţum dangah pawh hetianga vauna hi a thlen fo tawh thu leh chin fel zel a nih thu an sawi.
P&E department hotute chuan kawlphetha lei hrim hrimah chuan harsatna a awm loh thu leh, kawlphetha leina man ken kawngah erawh a hun takah pek ţhin a nih loh thu an sawi a. Sorkar tan chuan a ram chhunga cheng mipui hi khua leh tui ni lova chhiahkhawnna tur a ngai an lo awm tawh thin. “Sorkar sum dinhmunte a ţhat hunah dan pangngai angin kan inpe leh zel thei tho tura kan ngai,” an ti bawk a ni.
Mizoram a kawlphetha siamchhuah dan dinhmun kan thlir chuan tuitha (hydro power project) hmanga kan state sorkarin a siamchhuah tam ber chu megawatt 12 pe chhuak thei hi a ni mai a. Khâwl 3, megawatt 4 zel pe chhuak thei an bun chungin, khâwl 2 a chhiat loh vek pawhin pakhat tal a chhe deuh reng a. Ţhal lai a tui a kàmin harsatna a awm ve reng bawk a. Kan ram luite hi ruahtuiin a chawm a nih avangin, hmundanga tlangsang vurin a chawm lui behchhana tuitha hmanga kawlphetha siamchhuahna hmunte nena khaikhin theih a ni lo.
Bairabi a thermal plant (megawatt 22.92 pe chhuak thei tura duan) khu ‘heavy fuel oil’ tha hmanga kawlphetha pe chhuak tura din a ni na-in, a thahrui petu tur hi duh anga hman mai mai tur a awm loh avangin hluihlâwn a ni tawh a. Kawlphetha siamchhuahna dang kan neihte pawh eirûkna avanga siam zawh lohte, siam zawh hram pawh hmantlâk zui lote a ni hlawm a. A hmantlâk chhunte pawh an kawlphetha pek chhuah tihtham a ni hlawm lo.
Hetih lai hian Mizoram hmun hrang hrang a tuikhuah/tuitha hmanga kawlphetha siamchhuahna atana tinzâwn tam tak a awm a. Chumi atan chuan kum 2008-09 khan Mizoram sorkarin kawlphetha siamchhuah hna thawktu company/corporation engemawzat nen inremna thuthlung an ziak chungin, kha’ng zawng zawng kha pakhatmah tihhlawhtlin chu sawi loh, hnathawh bul ţan pawh a la awm miah lo. Mipuiin kan mamawh ang kawlphetha kan neih theihna tur ngaihtuahna aiin kawlphetha siamchhuah hi politics khelh na’n leh mipui bum na’n kan hmang ţhin a ang ngawt mai.
Brig. T. Sailo hunlai khan Mizoram sorkar ta liau liau turin Bairabi lui khuah a tuitha hmanga kawlphetha siamchhuah kha sorkar leh, khatih laia rorellai party khan an ruihchilh bur mai a. Chutichung chuan a kam vel ram lâkna zangnadawmna senso sang lutuk tura chhût a nih avangin an pamţul ta a, Pu Laldenga kaihhruai MNF sorkar (1987-88) pawh khan kaitho leh turin a bawhzui a.
Kum 1998 a MNF leh MPC ţangrual sorkar pawh khan a umzui a; a mawhphurtu (Power Minister) atan PC sorkar laia an minister Pu Lalhmingthanga kha dah a ni chungin tun thlengin a tak taka engmah puitlin a awm ta lo. Chubakah chuan a kawlphetha siamchhuah zat tur ruahman kha a hniam/tlem zawngin a kal ta zel a, he project tihpuitlin hi a senso nen a inbuktawk lo riauva ngaihna a lian ta bawk a ni.
Hetiang hi kan boruak a nih chhoh tak avangin, sorkar chuan kawlphetha a intodelh theihna atan thil hrang hrang a dap chhova. Ruahmanna lian tham, Mizoram pum kawlphetha mamawh phuhrûk thei nghal tur atan lui khuah tur pawh kan tlachham lem lo. A buaithlak ber chu sorkar lapuiin a kalphung a thlak avangin tunhma angin state ta tur kawlphetha siamchhuahna lian pui pui atana sum a pek tawp tawp ţhin ang kha a awm ta lova.
State sorkarin an mamawh ang kawlphetha siamchhuah theihna tur senso chu pûk tur emaw, an sum senga thawk tur corporation/company an dap a, an siam zawh hnu a an hnen aţanga kawlphetha lei leh tur ang zawnga ruahmanna an siam a lo ngai ta tlat a. Chutiang a nih avang chuan Tuirini project-te pawh ruahman lawk angin a bawhzui theih ta lova, chutianga kalpui hlawhtling awm chhun chu NEEPCO siam puitlin, kawlphetha megawatt 60 pe chhuak thei tura duan, Tuirial Hydro Electric Project chauh hi a ni ta a ni.
Kan ram leilung a kawlphetha siamchhuahna rawn bun a, kan state chhunga ramngaw zau tak tichhia a an tuikhuahin a chim bakah, nungcha tam tak chu a kum a khua a an lo chenna hmun tihchereu sak a, tui chimtir a ni. Chutiang a nih lai chuan kan sorkar nena an inremna hi a felhlel deuh nge ni, sorkar leh mipui thinlung nem hun lai hre ran a, a hetianga vauna an chhakchhuak hi chu ngaihtuah chian a ngai khawp mai. Mipuiin kan hriat chun chu an kawlphetha siamchhuah 12% kha a leilung neitu state sorkarin a thlâwnin a hmang ang tih mai kha a ni a, a bang zawng chu kan sorkar hian man bithliah neiin a leisak fai vek niin a lang.
NEEPCO thuneitute’n Mizoram sorkar an zuam lua kan tih ai hian, sorkar hian mipuite hi min zuam lehzual awm asin. Khua leh tui kan nihna hi an ngaihtuah chiang lo fo niin a lang. Mihring awm lohna ram ruakah sorkar a din a ngai lova, sorkar hi mipui tana ding, mipui rawngbawltu a ni tih hi kan ram hruaitu leh sorkar thuneitute hian an mangnghilh fo.
Telephone, tui leh electric bill-te thla khat chauh kan pek loh palh a ‘red notice’ an tih mai hmanga min vau a, hun ţhenkhatah chuan kan connection-te an han titawp rup rup mai ţhin hi chu a ţha lo satliah lova, a tenawmin a demawm a ni. State sorkarin kumtin a sum ruahman (annual budget) a siam theihna, sum a hmuh hi sorkar laipui aţanga a hmuh deuh vek a ni a. Sorkar laipui-in sum a hmuhna chu mipui chhiah tlingkhawm a ni a.
Mizote hian kan thawhchhuah aţanga ‘direct’ taka chhiah chawi (income tax) kan pe ve lo tih loh chu, kawrkilh pakhat kan lei emaw, truck kan lei emaw chhiah kan chawi vek a. Mizoram sorkar budget pawh hi kan thawhkhawm ami tho a ni. Chu mipui sum thawhkhawm aţang chuan kawlphetha siam chhuahna project leh mipui in tur tui lakna hnate sorkarin a thawk a. Chuta ţanga tui leh eng pek chhuahte chu, a tir a tui leh eng pekchhuah theihna atana thawhtu tho mipuite khan man chawiin an lei leh a ni. Chutiang a nih lai a mipui chunga sorkar kut a rang lutuk hi chu sim a ţul khawp mai.
Tui leh electric hman man bill chungchangah hian mahni inchhung atana hman (domestic connection) ni si, to uchuak a bill pawh hi enchian a ţul hle. Hospital, zirna in/hostel leh mi tam tak awmna ang chi ni lo, mimal connection a cheng nuai leh sing tel bill siam thin, a hnu a sawisel avanga tihtlem leh ang chi pawh hi a kalphung siamţhat a ngai khawp mai. Dik lo taka bill tam lutuk a mipui delh a an rilru hahna siam hi sorkarin a tih loh tawp tur a ni tlat.