- Hmaa Hauzel
Ni a liam a, chawlhkar a liam, thlate an liam zel a, thal khaw rumrut leh fur khawhnawm pik chun maite an herliam a. Mizoram nawn hun lai ber favang khawthiang, boruak nuam tak a lo herchhuak a. Khuangchawi thlaah khuangchawi awm mah suhse favang boruak thiang tak hian khawhawi a tinuam a, nunkhua a tinuam reng reng e.
Favang boruak nuam tak chu thlasikin a zui a, Pang lerah thlasik arpui a fu a, Tlangsam leh Tlaizawng an lo par leh ta. Zan boruak thiang tak hnuaiah vana arsi an eng pe tuarh a, thlasik kawng a inkham paw ruih a, Varparh arsi arawn inlar a, khawthiang tak hnuaia zing ni chhuak chuan thinghnaha chambang dai an chhun tle ser ser a. La sai hlim ang maiin hmun hniam laiah tiuchhum an zam chuk a. Chung zawn zawng chu Bethlehema nau piang lawm tura intamte an ni. Ni, pawltlak a nih meuh chuan thinglungin Bethlehem lam a hawi a, nau piang lawm turin lei mihringte leh khuanu kutchhuak mawi tak takte hi kan inbuatsaih ta sung sung mai thin a ni.
Christmas ti Christmas lehzualtute chu Christmas hla tha tak takte hi an ni a tih ngam awm e. Mizoten lal piang chibai bukna hla tha leh mawi tak tak kan neihte zinga pakhat chu Upa Lalhmingliana phuah ‘Ngaiteh van lal nau ang pian ni’ tih hla hi a ni ngei ang. He hla mawi tak hian rual u te lung a tileng zual bik niin a ngaih theih.
Upa Lalhmingliana chu
‘Ngaiteh van Lal nau ang pian ni’ phuahtu Upa Lalhmingliana hi Pehlawn khuaa piang leh seilian a ni a. Pu Thanseia leh Thlamkungi te fa niin, kum 1942, August ni 9-a piang a ni. Mizoram a buai khan Pehlawn chu Keprana sawikhawm tur an ni a. Upa Lalhmingliana te hian Kepran lam pan lovin Aizawl an pan zawk thung. Bethlehem Vengthlangah an inbengbel renrawn a. Upa Robuanga thusawi atangin an khua leh a chhehvela pawh rawngbawla a lo fehchhuah tawh thin chu chhunzawm leh duhna lian tak a nei ta a. Aizawl Veng thenkhatah rawngbawlin a fehchhuak zui leh ta a ni.
Bethlehem Vengthlang atang hian Hualngo hmunah an pem a. Hualnghmunah kum thum chhung an awm hnuin an khaw hlui Pehlawn bul lawk East Phailengah let chho leh in, E. Phailengah hian tun thlengin an khawsa zui ta a. ‘Ngaiteh van Lal nau ang pian ni’ tih hla a phuahna tak chu Hualngohmun a ni thung.
Hla tobul
November thla a ni a, buhpui a hmin tan iar iar tawh. Buh la tura a riak lut chu lunglenna namen lo tak maiin a man a, a sawi thiam dan chuan hemi tuma a lunglen hrilhfiah dan awlsam ber chu ‘Vawiin aia naktuk a zual leh chuanin ka fampui mai awm e Lunglen hi’ tih a ni. Hla a hre hnem khat viau nangin a lunglen zawl tawk hla reng reng a awm lo va, a lunglen zawl tawka awm tur nise chuan pawlbuka mut hlawm der mai a ni a, chu chu Upa Lalhmingliana chak ber pawh a ni. Buh lu chuh lai ngang a ni a, buh lain a bung lo thei si lo thung.
Lunglen taka a van ruai ruai lai chuan Khawchhete-a zawlnei Pahanga zai hla thlukin a rum dat dat reng a, chu chu a lunglen zawl pha ber hla a ni. Nakinah chuan;
Ngai teh, van Lal nau ang pian ni,
Zai tin thang vawrin ka hril dawn em ni?
Chhingkhual hringmi zaleng zingah,
Aw ka Lal chun leh zua an riang mang e.
tih hla thu hi zonu la her chak takin la a her ang mai hian a thinlungah a inherchhuak ta zung zung a. Chu hla thar chu Pahanga tawng hriat loh hla thluk hrulhah tap teuh chungin a sa zel a, hla thu dang a rawn lang zel bawk a. Chu hun mak tak maiah chuan Bethlehem chhiarpuia mikhual zi nuaih nuaih kara Josefa leh Mari thlen In hmu zo lo, baihvai taka an vak rek rek mai chu romei paw deuh ruai karah hmu in a inhre hial nghe nghe. A thinlunga khat liam hla chu a riahpuite nin khawpin a sa reng a. A nupui ngei pawh hnawk tiru hial khawpin a tuichilh a, zan pawh mu tha hleithei lovin a vei zui hial a. Kar khat chhung zet chu thildang reng reng ngaihtuah thei lo lekin ‘Ngai teh, van Lal nau ang pian ni’ tih hla piang tur inmung hian a chenchilh zui ta a ni.
A ram riak a hawn hnuin a thinglunga khatliam hla chu a ziakchhuak ta a. Lunglenna ruam thuk tak atanga hla phuahchuak a ni bawka mihlim tawngtai ang maiin a chham tawp hleithei lo a ni ber. Chang sawmpakhat (11) leh a thunnawn pahnih ngawt ziakchhuak in, ‘Ngai teh, van Lal nau ang pian ni’ tih hla hi kum 1970 urlawk zanah Upa Taitebuang’an Pathian hnena a hlan a. Zaipawl in a vawikhat nan an sachhuak ta a ni.
Pu Pahanga tawng hriat loh zai thluka hla thar puah a ni a. |awnghriat loh hla thluk ngawt mai chu midang tan sakpui remchang dawn meuh lova a hriat bakah, zaipawl sak tura a duh bawk si vangin a thluk hran a ngaihtuah tha leh a. A thluk hi midang siamtir a tum renrawn hnuin amah ngeiin a sual leh ta zawk a. Hualngohmun daiah hla thluk dila a bethel hnuin tuna hla thuk mawi tak mai hi a lo sualchhuak ta a. Solfa pawh hi amah ngeiin zir chawp nawk nawk chu a rem vek a ni nghe nghe.
Khati khawpa patlinga pumpa lunglenga an van ta mai kha amah ngei pawhin a chhan han sawi fak tur a hre bik lo. Nunhlui leh di ngaih lunglen a ni lova, khawtlang lunglen lah a ni hek lo. A thinglunga Euphrates luang mek chu thal kangin a bunruak te te a. ‘Ngaihteh van Lal nau ang pian ni’ tih hla tha tak tan hmunawl a siam a, Pathianin kawng a lo sialsak a nih hmel ber. “Kan nun a seng ruak ta a, ka khawvel ngaihtuahna lam thil dang reng reng min thuahfaisak vek a, he hla hi arawn dah ta niin ka hria”, tiin he hla hi Pathian pek a nihzia a sawi ve bawk.
Synod Music committee secretary Pu Selet Thanga hnen atangin “Ngai teh, van Lal nau ang pian ni’ tih hla hi i phuah niin kan lo hria a, hlabua dahte i phal em? tihdanglam i phal em?” tiin Upa Lalhmingliana hian zawhna a dawn a. Hlabu-a dah chu phal viau bawk mahse a thu leh a thluk midangin an tihdanglam erawh a ngainam hauh lo thung. Tichuan, he hla a phuah atanga kum sarih hnuah amah ngeiin a ennawnin a kaitawi leh ta a. Kum 1977 khan ‘Lal vakvai’ tihin a huamchin lakhawmin chang nga leh a thunawn angin a siam rem leh ta a ni. Mizo Kristian hla thar bu chhuak hmasa zawkah No. 10-naah an dah a, a chhuak hnuhnung zawkah No. 17-naah an dah leh bawk. Mizo Kristian hla thar bu-a a indah ang ngei hian he hla satute pawh hian sa ngei turin a a chah zui bawk.
Dik tak zelin le
Hla phuah thiam an awm a, lunglenna leh khawharna ruam atangtein hla tha tak tak an phuahchhuak thin. Chung an hla phuah tha tak tak te chu a phuah thiam ve hauh loten inawmtlei nan kan lo hmang a. Kan hlimpui a, kan lunglen pawh a hnem thin bawk. Lung tileng tak hlate hi kan lunglen hnemtu hla an ni tlatte hi a mak a, a lehlam zawng chuan a ropui viau thung. Hlaphuah thiam hi awm lo tase zaithiamte hi an kut chi lo hawi der dawn a. Hla awm ta lo se zaithiam tan a ho duh ngawt ta ve ang.
Zaithiam an awm leh a, anni chu hla phuahtute suangtuahna a taka lanchhuahtir a, kuhmun ata mawi taka parchhuahtirtute an ni ve leh. Hla reng reng hi sak a nih lo va, miin an hriat si loh chuan a ho der a. Ram pilril a thingtuai tlawntlai tha tak, chhawr nahawm hauh si lo ang lek fang a ni thei tlat thung. Chutihlai chuan zaithiam deuh maiin mawi leh lungkuai tak mai an sak erawh chuan a phuahtuin a suangtuah phak bakin mi thinlungah thu a sawi in, a lar thei a, mi duh rawn a ni thei tlat bawk. Chuti a nih chuan hla phuahthiamte leh zaithiamte hi inkawp rem a, inhnimhnai awm ber an ni kan ti thei ang. Hla reng reng hian phuahtu a nei zel a, vanlai tla a awm ngawt lo tih hi zaithiamten an hriat chian a, hla phuahtute zahna an lantir thiam a, an phalna la hmasa leh sak an duhdan hrechiang hmasa a mipui hmaa an sakchhuah thin a tul hle. Mi hla kan tidanglam emaw, a thluk dik tawk lova kan sak emaw te hian mi rilru kan tina thei hle a ni tih hria a, a dik ber, a phuahtu duhdan ang bera sak tum hram hram a tha hle. Upa Lalhmingliana hla ngei pawh hi zaithiam hrang hrangin an sa a, sa dik tawk lo awm ngei niin a lang.
He hla sa lar hmasatu chu Upa T. Lalengzaua niin a lang a. Ani hian a phuahtuin a zut mam hmain a lo sa hman hlauh mai a. A paihthen tak leh a lak luh tak thenkhatte sak zawm deuh nelnual in, chang thum lek a sa ta niin a phuahtu hian a sawi a. A hla sak larsaktu a nih vangin T. Lalengzauva chungah hian a lawm viau a, a phuahdan taka sa a nih loh vangin a lawm erawh a kim lo viau thung. A phuah ang taka sa tha leh tura ngenna lehkha a thawn hial thu a sawi tel bawk. A ngen angin siamthat a ni lova, Pu T. Lalengzaua sak ang hian Bawngkawn Pastor bial zaipawlte pawhin an sa ve leh chiah bawk. Kum upa lamte an nih tawh a, nakinah inhnialna a awm loh nan a phuah ang tak; Mizo Kristian hla thar bu-a chuang ang ngeisa saksak theuh turin Upa Lalhmingliana hian zaithiamte a ngen nghal bawk.
Upa Lalhmingliana phuah dan leh duhdan ang takin a fanu Lungtiawii chuan Chaltlang Pastor Bial Zaipawlte a saktir tawh a. Anni hian Radio-ah thun hlauh bawk. MZP chanchinbu buatsaih ‘Sikpui Rimawi 2020’ ah a phuahtu duhdan angin K. Lalthlamuankimi’n a sa leh bawk. Upa Lalhmingliana leh Mami te hi ‘Ngaihteh vanlal nau ang pianni’ tih hla sak dan tur chungchangah hian biak hmuh theihna hmangin a inbe nghe nghe. Mami hian a phuahtu duhdan ngai pawimawh taka a sa chungin ‘Riakmaw sirva iangin kaina run an vai’ tih tlara ‘kaina’ tih tur hi ‘riahna’ tiin a sa palh hlauh thung a. Chang dang a sak lai ngei pawha a inthiam loh thu Mami hian a sawi zui ta reng bawk. He hla sa thar tur tan Chaltlang Pastor Bial Zaipawl sak dan leh K. Lalthlamuankimi sakte hi ngaihthlak hmasa a tha awm e.
Tlipna
Upa Lalhmingliana’n ‘Ngaiteh Vanlal nau ang pian ni’ tih hla a phuahchhuah dan chungchangah amah kawm turin Novem ber ni 28, 2020 khan E. Phaileng-ah MZP chanchinbu enkawltute zinga mi PS Muana nen kan han kal a. Upa Lalhmingliana te inah hian tukthuan eiin, Zo ar thau zet mai min lo talhsak nghe nghe a, kan tlai hle. Chhunlamah inkawmna hun hlawkthlak tak kan nei a. He hla a phuahchhuah dan hi ‘Sikpui Rimawi 2020’ ah video tihchhuah a ni a. Youtube-a MZP Official channel, Ziaktu Choka Channel leh Pum Titi-ahte Upa Lalhmingliana titi ngaihnawm tak en theihin dahchhuah a ni nghe nghe. Mas hla tha leh mawi tak phuahtu Upa Lalhmingliana hi hla tha tak tak phuah zel turin dam reng rawhse!
Ngai teh van Lal nau ang pian ni
Phuahtu : Upa Lalhmingliana
Ngai teh, van Lal nau ang pian ni,
Zai tin thang vawrin ka hril dawn em ni?
Chhingkhual hringmi zaleng zingah,
Aw ka Lal chun leh zua an riang mang e.
A na lua e ka tuar zo lo van Lal Rengpui,
Hmangaih vanga inngaitlawmin,
Kan tan lei sual thim hnuaiah i lo vakvai.
Bethlehem mual tlaitla engan,
Riahrun zawngin laitual an fang vel a;
An tawng si lo, riahrun kaina,
Riakmaw sirva iangin kaina run an vai.
Lam ang letin an her vel a,
Khualbuk vengtu biahzai nem an hlan e:
“Hraite pian nan hmun min kian r’u,”
Aw, riangvai chanhai chhingkhual an ding reng mai.
Laikhum chang lo, ka Lal riangvai,
Ran chaw pekna thlengah an zaltir mai;
Thinlai rukah tuar har min siam,
Aw, thinlai nain luaithli ka nul leh thin.
Hmanah Bethlehem ang khanin,
Van Lal fa chuan riahrun a rawn zawng a;
Thinlung tinin hmun lo kian r’u,
A vahvaih nan Judai ram kha tawk rawh se.