- Centenary C. Lalzahawma
“Mi tam tak nupui pasal atâna an duh chhan chu an nunhlui an hriat chian vâng a ni. Mi tam tak nupui pasal atâna an duh loh chhan chu an nunhlui an hriat chian vâng a ni.”
Fuihna thu leh sawisêlna thu kan sawi pawlh nuaih dâwn a, chhiartuten buh tak zînga sehrep awm paih chhuah nachâng kan hre mai dâwn nia. Hmangaihna hi kawng hrang hrangin a sawi theih a. Chung zînga pakhat chu ‘ngaihzawngte hmangaihna’ hi a ni. Nupui pasal neia, fanaute nei tur chuan ngaihzawng neih hmasak phawt a ngai a, ngaihzawng neih hi a rahbi hmasa ber a ni. ‘Hmangaihna awmzia hre thiam tura inzir \anna a ni’ ti ila kan sawi sual âwm love. ‘Engkim tân hian hun ruat a awm’ tia Bible-a kan hmuh ang khân ngaihzawng neih hun pawh hi a awm tih a chiang hle âwm e. Chutih rualin ngaihzawng neih thiam a pawimawh hle bawk. Hma lam hun khawih buai thei thil a nih avângin. Tuna i nun hman mêka kha a ni khua reia nunhlui tia mite sawi tur chu!
Eng pawh nise, thusawi phêna thil inthup hai lan ngai awm lo turin a ruh langin kan sawi dâwn a ni. Hei hi kan hriat a pawimawh hle, “Ngaihzawng hre hma lutuk mihring chu mi vanduai tak a ni a, ngaihzawng hre ngai miah lo mihring phei chu a vanduai leh zual,” tih hi! Ngaihzawng hre hma lutuk mihring chu an rilru a puitling hma a, nupui pasal an nei hma tlângpui bawk. An nun a khawlo tlângpui bawk \hin. A chhan chu, hmangaihna awmzia an hre hma a, an hur hma bawk. Tin, chung mite chuan chhûngkuaah buaina tam tak an pu lût nghal \hin. Ngaihzawng hre hma lutuk mihringte hian khawvêlah fa sual tam tak an hrin phah \hin bawk. Reilo tê nupui pasal an nei a, an zo leh si lova, an in\hen a, enkawltu mumal nei lo fa an pun phah a. Thah mai ngaihna a awm si lo. Tichuan, khawvêl hmun hrang hrangah misual an lo awm ta \hin a ni. A nghawng a râpthlâk hle. Mi zawng zawng ni lo mahse, a tam zâwk chu an ni. Ngaihzawng hre hma lutuk ho hi mi vanduai tak zawng an ni e.
Tin, ngaihzâwng hre ngai miah lo ho hian Pathian thu an bawhchhiain a thu an awih lo chiang hle bawk. Ngaihzawng hre ngai lo \hiau ni ila, engtin nge khawvêl kan luah khat ang ni\ Kan mang vek mai dâwn a sin. A tlângpuiin mi rethei fate aiin mi hausa fate ho hian ngaihzawng an nei \ha peih meuh lo. Duh duh an kawp kual a, nupui pasal neih lam chu an ngaihtuah peih meuh lo. Khawvêl changkanna kal zêl hian hetiang hrî hi a rawn chhawm ni berin a lang. Keini’n changkanna a kan ngaih hi Siamtu tân thil âtthlâk mai a ni e. Mi vanduai tak zawng an ni. Tin, “Incheina ngaihnat luat hi lerhna kailâwn rahbi hmasa ber a ni a, lerh hi hurna kailâwn rahbi hmasa ber a ni,” tih hi chhung tin nu leh paten kan hriat a \ul hle. Mualpho lo tâwkin fate thawmhnaw hi ngaihtuahsak ila, kawng dik kan zawhtir tihna a ni mai. Incheina hian rilru a khawih danglam chak hle a, fimkhur a ngai hle. Kan fimkhur loh chuan ngaihzawng hriatna kawngah incheina hi thil pawi thlentu pakhat a ni.
Nula Tlangval, ngaihzawng neitena hriat ngei ngei tur thil pakhat chu hei hi a ni, “Rei tak ngaihzawng neih i duh chuan dawhthei la, dam chhûnga hriat reng i duh chuan ngaihsak rawh,” tih hi. Inngaihsak tawnna hi inhmangaihte inkâra thil hlu ber a ni si a. Ka hmangaih che ti reng lo mah la, i ngaihsak phawt chuan i hmangaih tih a chiang reng a ni. Kan ngaihzawngte hnênah hian bat pakhat kan nei, chu chu ‘ngaihsak’ hi a ni.
Mi thiam hmasa R.H. Benson-a chuan, “Hmangaihna chu ngaihdam theih loh ngaihdamna, hmangaih theih loh hmangaihna hi a ni,” tiin a lo au chhuahpui tawh a. Hei hi ngaihzawng nei mêkten kan hriat a pawimawh hle. Nunhlui nei lo mihring ngaihzawng nei rualah kan awm ka ring lo. Tin, kan sulhnu leh nunhlui a inang vek dâwn lo tih kan hriat a \ha bawk. I hmangaih mêka kha a nunhlui avânga buaina i siamsak fova, a natna i thar thawhsak fo a nih chuan i hmangaih tak tak lo tih sawi chhuah kher a ngai âwm love. “Tlâwm zâwk awm lohna hmuna inremna a awm ngai loh ang hian ngaihdamna awm lohna hmunah hmangaihna a awm ngai lo.” Tin, hmangaihna dik leh dik lo a awm lo tih kan hriat a pawimawh. Hmangaihna ni lo zawng chu hmangaihna a ni lo a ni mai.
“Mahni ngaihzawng midangte hriata pho lang ngai lotute aiin midangte hriata pho lang fo \hintute hi an rinawm zâwk fo. Ngaihzawng an neih hun chhûng a rei emaw, rei lo emaw pawh nise an inngaihzawn chhûng rau rau-ah chuan mi rinawm ber berte an ni.” Chutih rual erawh chuan, midangten engtin nge min ngaih ang tih ngaihtuah nachâng hriat a, a mawi tâwka mite mit hmuha awm dân tâwk thiam erawh a \ha hle. George Elliot-a chuan, “Hmangaih nih chauh ka duh lova. Hmangaih ka nih thu hi puan zêl ka duh,” a lo ti tawh nge nghe. Midangte hriata mahni ngaihzawngte zahpui \hin ho hian an ngaihzawngte hi Sex hmanpui atân bâk an duh lo fo. Mi zawng zawng erawh an ni lo, mi tam zâwk erawh an ni. Tin, ngawi renga ngaihzawng nei ho hi mi kawp an chîng duh bawk. Fimkhur a \ha hle. Ran vulhte angin pa nei lovin hmeichhe tam takin fa an neih \hin. Heng mite avâng hian. Thil duhawm tak chu a ni lo. “I farnute sâwn fa pai tura i duh loh ang bawk khan mipa dang zawng zawng pawn an farnute sâwn fa pai lo se an duh,” tih hi theihnghilh ngai suh.
Mi tinten kan hriat tura ka’n duh chu, “Kan inhmangaih chhan hi kan in\hen chhan a ni châwk,” tih hi a ni. Nu leh pate pawn kan hria a pawimawh khawp mai he thu hi. Siam \hat theih loh tur nungchang \ha lo a nei tih hre reng chung si a, hausakna ûm a hmangaih lopui fate nupui pasala neih luihtirte hi i sim ang u. Hre reng chunga mahni leh mahni inbuma mai a ni e. Rosum chhuan tur nei loh avânga mi \ha tam tak kan kal pêl nasa êm mai. “\ha zâwk beiseia kan kal pêl \hinte hi an lo \ha zâwk fo \hin,” tih hi i hre tel teh ang u. Rosum hi hmangaihte inhmangaih chhan leh inngaihzawn chhan a ni ber lo. Kan seilenna chhûngkua aiin kan din tur chhûngkua a pawimawh zâwk a nih si chuan mi \ha chu kan thlang mai dâwn lâwm ni. Mi neinung chhûngkua, mi fel tak phei chu thlan ngei a \ha e. Inhmuhsitna tel lo hmangaihna a awm dâwn phawt chuan a pawina rêng rêng a awm lo.
Ngaihzawng nei mêkten hei hi kan hriat a ngai, i ngaihzawngin ni pawimawh bîk kum khatah vawihnih chauh a nei, chu chu khawvêl mite pawhina an buaipui luaih luaih \hin Valentines Day leh Birthday a ni. Thilpêk pêk theihngilh suh. Kum khatah vawi khat bâk a thleng ngai lo. Ni pawi leh ni bîk a ni. A kum lehah enge lo thlêng dâwn i hre lo. I inchhir loh nân fimkhur ang che. A man a tam emaw, tam lo emaw lam ni lovin. Ka theihnghilh theih ngai lo thil pakhat chu, “Mahni hmangaih berte thih hnua an thlân lung leh thlân pâwn rangkachak leh lunghlua cheimawi ai chuan an damlaia an tâna thil hotê tihsak pawh a hlu zâwk,” tih hi. A \ha zâwnga thilpêk pêk hi inhmangaihna lantirna a ni a, a ni reng bawk ang.
Nikhat chu Hmeichhe naupang kum 4 mi hian a naute lem rem tlar pahin, “Ka naute lem hi ka hmangaih êm êm a, mahse, min hmangaih lêt ve lo,” a lo ti a. Phût lêt nei miah lo hmangaihna a awm lo tih a chiang hle âwm e! Kan hmangaihte hnênah hian an phâk ang tâwk zêla min hmangaih lêt hi kan phût vek \hin. Hausa leh rethei kan awm a, kan dinhmun a zir zêlin kan ngaihzawngte tân thil kan ti \hin. An chunga kan tih ang diak diakin kan chungah an tih kan phût kher lo, mahse, an dinhmun a zirin kan chungah min ngaihsakzia leh an tâna kan hlutzia lantir nan an tih kan phût \hin. Beisei tur dik beiseina a ni tih a chiang hle. \awngkain ‘a ngai love’ an tih \hin te hi rilru takah chuan ‘a ngai a sin’ an tihna a ni fo. Tin, thikthu chhiatna a bo rual rual hian inhmangaihte kârah in\henna dâr a ri nghal \hin tih kan hriat tel a \ha bawk. Inzah tawnna thinlung nêna ni tin hun hman a pawimawh hle.
Tin, midangte kan vênthâwn luat avâng hian kan hmangaihte kan tinâ fo \hin. Midangten min ên dân leh min hmuh dânah hian kan nun a buai fo. A nazawngah buai lo ila, kan ngaihzawngteah chiang ila. Tin, mipat hmeichhiatna hi nupa nih hmaa hmsng tur kan nih loh thu kan hre \heuh âwm e. Tun laiah chuan zilhna leh fuihna thu dawng hnem ber berte hi a taka zâwm duh lo ber bertute an ni lawi si \hin. Loh theih lova thil dual a thleng palh a nih pawn maehphurhna chu thil tisualtu chuan a la ngam tur a ni. Mipat hmeichhiatna hmang ngam mipa chuan a hmanpui hmeichhia chu nupuiah a nei ngam tur a ni, chutiang tho chuan mipat hmeichhiatna hmang ngam hmeichhia chuan a hmanpui mipa chu pasal-ah a nei ngam tur a ni. Mipain a duh lo a nih pawhin a luhkhung ngam tur a ni. Ngam rau rau chuan ngam bîk nei lovin ngam tlan a ngai! Hmeichhia mah nise, pa tak zêlin le!
Mi tam tak ngaihzawngte nêna in\hen avângin mahni intihhlum duhna nun te, thih châk riauna nun te an nei fo. Hei hi theihnghilh ngai suh, “Hmangaih berte dawtah hmangaih ber dang an lo awm leh \hin. A pawimawh ber chu i chungah eng pawh lo thleng se i \hat hmasak phawt a ngai tih hi theihnghilh ngai suh,” tih hi. I la pawimawh ber fo thil dang zawng aiin. I la \ha zêl fo ang midang zawng aiin. Khawvêl mihringte zîngah chuan ‘a \ha ber’ i ni. I \hen tak aia \ha kha maw\ Khawvêlah hian sing chuang an awm tih theihnghilh ngai suh.
Eng pawh nise, i thinlung chhûngah he thu hi hmun pawimawh chantir fo vang che, “Heng thil pangnga, dawhtheihnate, inrin tawnnate, inhriat thiam tawnnate, inzah tawnnate leh inngaihsak tawnnate a awm loh chuan hmangaihna hi hmangaihna a tling lo,” tih thu hi!
“HMANGAIH TAM TAK NEI LA, NGAIHZAWNG ERAWH PAKHAT CHAUH NEI ANG CHE.”