- Debbie Rinawmi
Hri leng dona kawngah hian tu te tan mai pawh fin thiam a harin a tha ber tur hi hriatthiam a har hle a. Amaherawhchu, he hri kan dona hi kum 3-na a nih tawh avangin in enleta hmalak tawh dan te ennawna neih a, a tha lo lai paih thiam te pawh a ngai khawp mai. Heng te hi kan ram hruai tu te tihdan tho ni mahse, thil pakhat lek khawtlang hruai tu te’n chik taka an ngaihtuah tur a awm a, ‘age shaming’ hi a ni awm e.
SHAMING CHU ENG NGE NI LE?
‘Shaming’ tih chuan kan nihphung eng emaw avanga en hranna, intihzahna leh innuihzatna te hi a kawk mai awm e. ‘Shaming’ hi chi hrang hrang a awm a, chung zingah chuan ‘body shaming’ kan tih – mi, a taksa awm dan (a bik takin a thau emaw cher lutuk emaw) avanga nuihzatna a tawh te hi a lar hle a. Hei bakah hian HIV leh STI (sexually transmitted infections) shaming – HIV leh sex avanga inkai theih natna veitu te hmuhsitna leh nuihzatna, addiction shaming- saltanna, a bik takin zu leh drugs-a tang mek te enhranna leh hmuhsitna, leh age shaming- kum (a tlangpuiin kum upat) avanga innuihzatna leh hmuhsitna te hi a langsar zual an ni a. Age shaming hi tun tum article-a kan thlurbing tur a ni.
MIZO KHAWTLANG AH AGE SHAMING A HLUAR
Mizo te nun honaah hian hman atanga tun hun thlengin nula senior leh tlangval senior nuihzatna leh hmuhsitna a tam hle a. A chhan nia lang ber chu khawtlangin nupui pasal neih hun kan bituk ngawt hi a ni, a Pathian thu lo viau mai. Khawvel mihring te hi phir/identical twins kan tih te thleng hian zaa za inang diak diak kan awm lo va, chutiangin kan tana hun ruat pawh a inang vek lo bawk tih kan hriat thar fo hi a tul hle a ni. Thenkhat tan chuan kum 22 emaw 24emaw te kha chhungkua an din hun a nia, thenkhat tan chuan a ni kher lo. Thenkhat chu kum 10 an niha khawvel huapa lar leh hlawhtling pawh an awm a, thenkhat chu an ni ve kher lo. Thenkhat chu an vawi khat hna dilnaa tling nghal an awm a, thenkhat chu an ni kher lo. Ni ve kher lo te hi an hlawhchham tihna a ni lo va, an tana Pathian hun ruat a tlai mai a ni a, chu chuan chhan tam tak a nei thin a, a hmu thiam leh thlir thiam te nun chu lungawinain a chenchilh thin.
Khawvel danah ‘nupui/pasal nei rawh’ tih tawngkam te hi tawngkam hawihhawm lo a ni a, ‘nau ila pai nange?’ tih te phei hi chu kan pumpelh tur tawngkam a ni. Mi nupui pasal neih hun tur ai chuan kan nunah theuh buai zawk ila, nula senior emaw tlangval senior emaw te ai chuan mi pamham te leh mahni mihring pui te zah nachang hre lo te hi nuihzat zawk ila, thil tha kan nuihzat chhuak ni mai tur. Nupui pasal nei lo te pawh nuihzatna chhan tur an awm lo, Pathian remruatnaah kan tel miau si lo va. Mother Teresa leh APJ Apdul Kalam te khan nupui/ pasal nei ta se, an thawh that ang diak diak khan an thawk thei ang em pawh va hriat ni suh.
COVID-19 KAIHHNAWIH AH AGE SHAMING
Hei hi chu tar lan tak angin sawrkar ni lovin veng/khua hruaitu te chan niin a lang. Covid positive an awmin veng chhung whatsapp group-ah te kum tar lan a ni thin a, hmun thenkhatah phei chuan tlangau hialin an puang dum dum te hi ngaihtuah nawn leh atan a duhawm hle. Sawrkarah report tel ngai pawh ni se, veng chhung mi zawng zawng hriatah hi chuan nu/pa/nupui/pasal hming leh section awmna tar lan hian a chiang tawk em em tho a ni. Mipui kan thuhmun thei lo va, thenkhatin holam deuha an ngaih laiin thenkhat tan chuan zaka kun ngawih ngawihna leh hrehawm tia rum tlawk tlawkna a ni a. A taka fiamthu thawh nana kan inhman pawh hi sim tura inzirtir a tul laia hetiang thil a thleng hi a pawi hle a, ngawi renga a buaipuitu te’n sawrkara an report kha a tawk em em a ni.
AGE SHAMING IN A NGHAWNG TE
He thil tha lo tak hian chhungril nun a nghawng nasa em em a. Depression leh anxiety a nghawng hial a, mahni inrintawk lohna te, inhmuhhniamna te a thlen hi a pawi hle a ni. Mizo khawtlangtlangah hian kohhran leh khawtlang hi a len em avangin mi ngaihdan leh hmuh dan hi a pawimawh lo thei lo. Hnam dang anga chhungkaw inti hrang taka awm a rem meuh lo, inhremna ang hial a ni ang Mizo te tan chuan. Heng kum kan tar lan avang hian mi thenkhat chuan khawtlangah zak leh inthlahrung ngawih ngawihin in la hrang thei chuang si lovin an awm a, kohhranah pawh mi hmai an zah hle a ni tih te hi ngaihtuah tel ila. Ho tea kan ngaih hi midang tan chuan thil namai lo tak a ni thei a. Kan nuihpui mai mai thil hi mi thenkhat mutmu tuah theih lohna khawp thil a ni thin a ni. Mimal kan hlim loh chuan chhungkua a hlim lo va, chhungkua a hlim loh chuan khawtlang nun pawh a hlim lo thin a ni. Hlimna hian rilru hrisel lo a thlen a, miin rilru natna a vei tawh chuan indem ngawt te, inhauh te hian a reh thei lo. Mizote zinga rilru natna tam lutuk te hi midang ngaihsak lo va kan tawngkam kan thlahdah a, kan infiamna rah te pawh a ni mahna.
Mizote hi infiam bawrh bawrh ngaina tak kan ni a, kan fiamthu phenah hian midang tana natna a awm em tih ngaihtuah fo hi a tha awm e. Mizo hi hnam mawl kan ni lul lo va, kan lo chhuahna pawh civilization ropui tak a ni, chuvang kan tih tawhah te siamthat ngai a awm em thlir ila, i insiamtha ang u. Covid report-a tlangau (written leh unwritten) meuha mi kum thai lan pawh hi a tul ber em tih i ngaihtuah tlang ang u.